Osieck

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia.

Osieck

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Zabudowa w centrum Osiecka

Herb

Państwo

Polska

Województwo

mazowieckie

Powiat

otwocki

Gmina

Osieck

Prawa miejskie

1558–1870, od 2024

Burmistrz

Karolina Zowczak

Powierzchnia

26,5934^[1] km²

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość

1099^[2]
41,3 os./km²

Strefa numeracyjna

Kod pocztowy

08-445^[3]

Tablice rejestracyjne

WOT

Położenie na mapie gminy Osieck

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa mazowieckiego

Położenie na mapie powiatu otwockiego

51°57′59″N 21°25′10″E/51,966389 21,419444

TERC (TERYT)

1417064^[4]

SIMC

0683192^[4]

Urząd miejski

ul. Rynek 1
08-445 Osieck

Multimedia w Wikimedia Commons

Strona internetowa

Kościół Świętych Apostołów Andrzeja i Bartłomieja

Osieck – miasto w Polsce, położone w województwie mazowieckim, w powiecie otwockim, w miejsko-wiejskiej gminie Osieck^[5]^[4]. Siedziba gminy, Dekanatu Osieck oraz parafii św. Bartłomieja Apostoła.

Osieck uzyskał lokację miejską w 1558 roku^[6]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[7], w drugiej połowie XVI wieku położonym w powiecie garwolińskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego^[8]. Został pozbawiony praw miejskich 13 października 1870 i włączony do gminy Osieck w powiecie garwolińskim^[9]. W latach 1867–1954 siedziba wiejskiej gminy Osieck, 1954–1972 gromady Osieck^[10] (od 1958 w powiecie otwockim^[11]), a od 1973 reaktywowanej gminy Osieck^[12]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa siedleckiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta^[1].

Osieck leży na prawym brzegu Wisły w odległości od niej około 10 km. Przez wieś przechodzi linia kolejowa nr 12 ze stacją Osieck oraz krzyżują się drogi wojewódzkie nr 736, nr 805 i 862.

Integralne części miasto Osieck^[5]^[4]^[13]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0683200	Chabaszew	część miasta
0683217	Dworek	część miasta
0683223	Kąciki	przysiółek

Historia

W XV wieku książęta mazowieccy założyli tu zwierzyniec, wybudowali dwór myśliwski i przyjeżdżali na polowania. Tutejsza parafia została erygowana w XIII wieku. Wybudowano wówczas kościół parafialny pod wezwaniem Św.Bartłomieja (wzmiankowany w 1300) W 1566 kościół spłonął i wybudowano nowy, który został zniszczony podczas potopu szwedzkiego. Kolejny kościół wybudowano w 1672 roku i istniał do 1778. Następny murowany wystawił ks. Andrzej Reptowski w latach 1778–1782. Rozebrany został pod koniec XIX w. Obecna świątynia murowana, neogotycka, wybudowana została w latach 1902–1909, według projektu arch. Stefana Szyllera.

Osieck otrzymał prawa miejskie 24 października 1558 od Zygmunta Augusta na wniosek dzierżawcy starostwa osieckiego Jędrzeja Swieborowskiego. Miasto otrzymało szereg przywilejów, od: Stefana Batorego w 1578 i 1578, Zygmunta III w 1601 i 1618, Władysława IV w 1633, Jana Kazimierza w 1650 i 1660, Jana III Sobieskiego w 1677, Augusta II w 1698, Augusta III w 1752 i Stanisława Augusta Poniatowskiego w latach 1775, 1777 i 1788. W 1869 roku prawa miejskie zostały miastu odebrane przez cara za udział osiecczan w powstaniu styczniowym^[14].

Podczas epidemii w Warszawie w latach 1625, 1629 i 1630 w Osiecku schronił się wraz z dworem Król Zygmunt III. W 1616 Osieck liczył 177 domów i 79 pustych placów oraz 40 rzemieślników i licznych piwowarów. Po wojnach szwedzkich w Osiecku ocalało 40 domów, 350 mieszkańców i 10 rzemieślników. W 1777 Osieck liczył 190 domów. W roku 1771 starostwo posiadał Franciszek Bieliński, a w 1810 należał do ks. Józefa Poniatowskiego. W 1810 roku było tu 770 mieszkańców, a w 1820 – 946 mieszkańców (w tym 75 rzemieślników) i 151 domów. W 1827 Osieck liczył 159 domów i 989 mieszkańców. W 1869 Osieck utracił prawa miejskie. Nie zahamowało to rozwoju osady. W 1860 liczył 185 domów i 1340 mieszkańcowi, w tym 310 Żydów. W 1885 osada posiadała 154 domy, 1448 mieszkańców. W 1901 roku Osieck liczył 1500 mieszkańców, a w 1920 – 1700 mieszkańców. Liczba ta spadła w 1935 do 1309 osób. Od roku 1912 funkcjonuje w miejscowości jednostka OSP^[15].

12 września 1939 spora część osady spłonęła w wyniku działań wojennych. Tego dnia z rejonu Osiecka kontratakowała polska 10 DP z zadaniem likwidacji niemieckiego przyczółka pod Górą Kalwarią.

4 czerwca 1981 roku pod Osieckiem wydarzyła się katastrofa kolejowa, w której śmierć poniosło 25 osób, a 6 zostało rannych.

Toponimia

Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w 1416 – „Oszeczsko”, w 1449 – „Oschyeczsko” i w 1540 – „Ossyeczko”. W średniowieczu brzmiała: Osiecsko i Osiecko. Nazwa pochodzi od staropolskiego wyrazu – osiek, oznaczającego warownię leśną zbudowaną z pni drzewnych; do którego dołączono przyrostek -scko. Pierwotnie określała ona miejsce warowne o charakterze obronnym.

Zabytki

Kościół parafialny Świętych Andrzeja i Bartłomieja, zbudowany w latach 1902–1807 wg projektu Stefana Szyllera; we wnętrzu jednolite neogotyckie wyposażenie zakupione w 1908 r. w firmie Ignacego Szpetkowskiego w Warszawie^[16]
budynek plebanii, tzw. stara plebania, z 1897 r., drewniany konstrukcji zrębowej, szalowany^[17]
Kaplica cmentarna św. Rocha z lat 1839–1840, drewniana, szalowana o słupowej konstrukcji, zbudowana na rzucie prostokąta, zamkniętego trójbocznie, z wnętrzem jednonawowym^[18].
domy drewniane z XIX w. przy Rynku 25 i ul. Warszawskiej
Na cmentarzu nagrobki: Antoniego Bogusławskiego (zm. 1833), jego żony Józefy z Dąbrowskich (zm. 1850), Antoniego Puchalskiego (zm. 1847) i jego żony Katarzyny z Wyczółkowskich (zm. 1899) oraz mogiła zbiorowa poległych w czasie II wojny światowej.

Zobacz też

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Osieck

Przypisy

↑ ^a ^b Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
↑ GUS - Bank Danych Lokalnych [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-04-24] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 877 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c ^d GUS. Rejestr TERYT.
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 58–59.
↑ Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
↑ Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).
↑ Uchwała Nr VI/10/2/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu garwolińskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-0/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 29 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 67).
↑ Dz.U. z 1957 r. nr 39, poz. 176.
↑ Uchwała Nr XX/93/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie warszawskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 12 grudnia 1972, Nr 20, Poz. 407).
↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany, [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
↑ Witamy w mieście Osieck!
↑ Strona gminy, jednostki OSP.
↑ Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa.
↑ Opis na stronie zabytek.pl.
↑ Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa.

Bibliografia

Ajdacki P., Kałuszko J., „Otwock i okolice”, przewodnik turystyczny, Pruszków 2006.
Chlebowski B., 1880. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa.
Gajowniczek. Z.T., 1999. Historia miast miasteczek i osad w prawobrzeżnej części Ziemi Czerskiej, FPR, Latowicz.
Gieysztorowa I., 1967. Lustracja województwa Mazowieckiego 1565 roku, cześć l. Warszawa.
Wawrzyńczyk A., 1989. Lustracje województwa Mazowieckiego XVII wieku, T. 2 (1660–1661), Warszawa.
Pazyra S., 1939. Studia z dziejów miast na Mazowszu od XIII do początków XX wieku.
Pazyra S., 1959. Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa.

Linki zewnętrzne

Osieck, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 621 .
Osieck, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 417 .

Gmina Osieck

Siedziba gminy: Osieck

Miasto	Osieck
Wsie	Augustówka Czarnowiec Górki Grabianka Lipiny Natolin Nowe Kościeliska Pogorzel Rudnik Sobienki Stare Kościeliska Wójtowizna
Integralne części wsi	Brody Chabaszew Dworek Kąciki Kolonia Pogorzel Majdan Ocznia Pod Kościeliskami
Nazwy zniesione	Osieck pod Górą Osieck pod Grabinką Pod Rudnikiem

Miasta województwa mazowieckiego

Na prawach powiatu	Ostrołęka Płock Radom Siedlce Warszawa
Powiatowe	Białobrzegi Ciechanów Garwolin Gostynin Grodzisk Mazowiecki Grójec Kozienice Legionowo Lipsko Łosice Maków Mazowiecki Mińsk Mazowiecki Mława Nowy Dwór Mazowiecki Ostrów Mazowiecka Ożarów Mazowiecki Otwock Piaseczno Płońsk Pruszków Przasnysz Przysucha Pułtusk Sierpc Sochaczew Sokołów Podlaski Szydłowiec Węgrów Wołomin Wyszków Zwoleń Żuromin Żyrardów
Gminne	Bieżuń Błonie Bodzanów Brok Brwinów Cegłów Chorzele Ciepielów Czerwińsk nad Wisłą Dobre Drobin Gąbin Gielniów Glinojeck Głowaczów Góra Kalwaria Halinów Iłża Jadów Jastrząb Jedlnia-Letnisko Józefów Kałuszyn Karczew Kobyłka Konstancin-Jeziorna Kosów Lacki Latowicz Lubowidz Łaskarzew Łochów Łomianki Maciejowice Magnuszew Marki Milanówek Mogielnica Mordy Mrozy Mszczonów Myszyniec Nowe Miasto Nowe Miasto nad Pilicą Odrzywół Osieck Piastów Pilawa Pionki Podkowa Leśna Raciąż Radzymin Różan Sanniki Serock Siennica Sienno Skaryszew Sochocin Solec nad Wisłą Sulejówek Tarczyn Tłuszcz Warka Wiskitki Wyszogród Wyśmierzyce Zakroczym Ząbki Zielonka Żelechów

Powiat otwocki

Miasta	Józefów Karczew Osieck Otwock
Gminy miejskie	Józefów Otwock
Gminy miejsko-wiejskie	Karczew Osieck
Gminy wiejskie	Celestynów Kołbiel Sobienie-Jeziory Wiązowna

Powiat garwoliński (1867–1975)

Siedziba powiatu – Garwolin

Przynależność wojewódzka	gubernia siedlecka (1867–1912) gubernia lubelska (1912–1915) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (II RP) (1939) woj. warszawskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Dęblin (1954–55 →) Garwolin Łaskarzew (do 1870 i od 1969) Maciejowice (do 1870) Osieck (do 1870) Parysów (do 1870) Stężyca (do 1870) Żelechów
Osiedla (1954–72)	Łaskarzew (1959–68)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Borowie (od 1973) Dąbrowa (do 1870) Garwolin (od 1973) Górzno (od 1874) Irena (←1939–54) Kłoczew (do 1954) Łaskarzew-Osada (1927–54) Łaskarzew(–Wieś) (od 1870) Maciejowice Miastków (Kościelny) (← od 1922) Osieck (do 1954) Parysów (od 191?) Pawłowice (do 191?) Pilawa (od 1973) Podłęż (1868–1954) Pszonka (do 191?) Ruda Talubska (do 1874) Ryki (do 1954) Sobienie-Jeziory (do 1954) Sobolew Stężyca (191?–1954) Trojanów (do 1954) Ułęż (do 1954) Unin (do 1874) Warszawice (1868–1939) Wilga Wola Korycka (do 1874) Wola Rębkowska (do 1954) Żelechów Życzyn (do 1874)
Gromady (1954–72)	Bazanów Nowy (1954–55 →) Białki Dolne (1954–55 →) Bobrowniki (1954–55 →) Borowie (1954–72) Budy Uśniackie (1954–68) Czernic (1954–55 →) Dąbrowa (1954–59) Dęblin (1954) Głosków (1954–72) Goniwilk (1954–59) Gończyce (1954–72) Gościewicz (1954–59) Górzno (1954–72) Grabów Szlachecki (1954–55 →) Izdebno (1954–59) Jagodne (1954–55 →) Jaźwiny (1954–59) Kłoczew (1954–55 →) Kobyla Wola (1954–57) Korytnica (1954–55 →) Kotłówka (1954–56) Krempa (1954–59) Łaskarzew-Osada (1954–72) Maciejowice (1954–72) Marianów (1959–72) Mariańskie Porzecze (1954–59) Miastków Kościelny (1954–72) Mierzączka (1954–56) Moszczanka (1954–55 →) Niwa Babicka (1954–55 →) Nowodwór (1954–55 →) Oblin (1954–57) Osieck (1954–57 →) Oziemkówka (1954–59) Parysów (1954–72) Pawłowice (1954–55 →) Piastów (1954–61) Pilawa (1954–72) Pilczyn (1954–59) Podłęż (1954–72) Puznówka (1954–61) Rębków (1954–59) Rokitnia Stara (1954–55 →) Rososz (1954–55 →) Ruda Talubska (1954–72) Ryki (1954–55 →) Sobienie-Jeziory (1954–57 →) Sobieszyn (1954–55 →) Sobolew (1954–72) Stężyca (1954–55 →) Strych (1954–55 → i ← 1957–59) Sulbiny (1956–57) Swaty (1954–55 →) Szymonowice Duże (1954–57 →) Trąbki (1954–61) Trojanów (1954–55 →) Ułęż (1954–55 →) Unin (1954–61) Warszawice (1954–57 →) Wilga (1954–72) Wola Rębkowska (1954–72) Wola Starogrodzka (1954–61) Wola Zadybska (1954–55 →) Wola Żelechowska (1954–57) Wola Życka (1954–55 →) Zadybie Stare (1954–55 →) Zakrzówek (1957) Zwola (1954–59) Żabieniec Nowy (1954–59) Żelechów (1958–72)

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasteczko):