Języki irańskie

Ten artykuł od 2021-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Języki irańskie – grupa języków indoeuropejskich, którymi posługuje się około 200 mln osób zamieszkujących Bliski i Środkowy Wschód oraz Azję Środkową. Wśród nich najbardziej rozpowszechnione są: perski (60–100 mln), pasztuński (50 mln) i kurdyjski (30 mln).

Języki irańskie wyodrębniły się około 1500 r. p.n.e. z indoirańskiej wspólnoty językowo-kulturowej. W okresie staroirańskim (1500–300 r. p.n.e.) języki staroirańskie podzieliły się na cztery grupy terytorialne (południowo-zachodnią, południowo-wschodnią, północno-zachodnią i północno-wschodnią), które w zasadzie istnieją do dziś. Najstarsze zapisy języków irańskich pochodzą z VI w. p.n.e. – jest to święta księga zaratusztrianizmu Awesta w języku awestyjskim oraz napisy naskalne w języku staroperskim.

Tradycyjnie w rozwoju języków irańskich wyróżnia się trzy okresy:

• staroirański (1500 – 300 r. p.n.e.)
• średnioirański (300 r. p.n.e. – 800 r. n.e.)
• nowoirański (od 800 r.)

Najważniejszym językiem tej rodziny jest język perski, który przez długi czas był językiem klasycznym. W swoim rozwoju przeszedł od języka staroperskiego, przez średnioperski (pahlawi) aż do nowoperskiego.

Początkowy język tej grupy, prairański, zaczął się różnicować około 2000 lat temu. Pierwotny podział dialektów przebiegał pomiędzy wschodem i zachodem. W późniejszym okresie oba zespoły dialektalne podzieliły się na grupę północną i południową, po czym nastąpił gwałtowny wzrost zróżnicowania, a co za tym idzie wzrost liczby języków w tej grupie. Odzwierciedleniem tych procesów jest współczesny podział języków irańskich.

Klasyfikacja języków irańskich

języki indoeuropejskie > języki indoirańskie > języki irańskie

języki irańskie:

• wschodnioirańskie
  • północno-wschodnie
    • awestyjski †
    • zachodnio-scytyjskie
      • scytyjski †
      • osetyjski
    • chorezmijski †
    • sogdyjskie
      • sogdyjski †
      • jagnobijski (nowosogdyjski)
  • południowo-wschodnie
    • ormuri-paraczi
      • ormuri
      • paraczi
    • wschodnio-scytyjskie (sakijskie)
      • sakijski †
      • chotański †
    • paszto
    • pamirskie
      • wachi
      • mundżi-jidgha
        • mundżański-
        • jidgha
      • sanglechi-iszkaszmi
        • sanglechi
        • iszkaszmi
      • szugni-jazgulamskie
        • szugni
        • jazgulamski
        • sarikoli
• zachodnioirańskie
  • północno-zachodnie
    • medyjski †
    • partyjski †
    • środkowoirańskie
      • yazdi
      • nayini
      • natazi
      • soi
      • chunsari
      • gazi
      • siwandi
      • wafsi
    • semnani
      • semnani
      • sangisari
    • kaspijskie
      • gilański
      • mazanderański
      • szahmirzadi
      • tałyskie
        • tałyski (tałysz)
        • harzani
    • zaza-gorani
      • zaza
      • gorani
    • beludżyjskie
      • beludżi
    • kurdyjskie (vide: Język kurdyjski)
      • kurmandżi
      • sorani
      • dialekty południowo-kurdyjskie
  • południowo-zachodnie
    • perskie
      • staroperski †
      • perski (farsi)
        • dari
        • tadżycki
          • bucharski
    • tacki (tat)
    • dialekty Farsu
      • fars
      • lari
    • dialekty luryjskie
      • luri
      • bachtiarski
      • kumzari
    • baszkardi

Zobacz też

• Josef Markwart
• ludy irańskie

Linki zewnętrzne

• Kümmel, Martin Joachim. "Areal developments in the history of Iranic: West vs. East." BOOK OF ABSTRACTS.