Mezozoik
PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q | |||
Tabela stratygraficzna | |||
|
Era mezozoiczna, mezozoik – era, która rozpoczęła się od wielkiego wymierania pod koniec permu, a skończyła zagładą wielkich gadów, pod koniec kredy (patrz tabelka), znanego jako wymieranie kredowe. Era mezozoiczna trwała o jedną trzecią krócej niż paleozoiczna, bo tylko 186 milionów lat. Dzieli się ją na trzy okresy: trias, jurę i kredę.
Najważniejsze wydarzenia
Era | Okres (mln lat temu) | Geologia | Biologia |
---|---|---|---|
Mezozoik | kreda (145,0-66,0) | Pierwsze ruchy orogenezy alpejskiej. Otworzyły się oceany: Atlantycki, Indyjski, Spokojny; Dekan odrywa się od Afryki, pod koniec: wymarcie wielkich gadów. | Kulminacja ery dinozaurów, gadów latających i morskich oraz amonitów; rozwój ssaków i ptaków; koniec: wielkie wymieranie. |
jura (201,3-145,0) | Całkowity rozpad Gondwany i Laurazji | Dominacja gadów i owadów na lądach; praptak Archaeopteryx; bogactwo miłorzębów | |
trias (251,9-201,3) | Koniec orogenezy hercyńskiej, początek rozpadu Pangei. | Szczyt rozwoju roślin iglastych; początek ekspansji gadów naczelnych, pierwsze ssaki. |
Geologia
W mezozoiku nastąpił rozpad superkontynentu Pangei, obejmującego wszystkie obszary lądowe Ziemi. Zgodnie z teorią tektoniki płyt, ruchy płyt tektonicznych rozdzieliły powstałą w permie Pangeę na istniejące obecnie kontynenty.
Na pograniczu triasu i jury rozpoczęło się formowanie Atlantyku i Oceanu Indyjskiego. Powstały także najstarsze zachowane do dziś fragmenty skorupy oceanicznej Pacyfiku (starsze dno, zaliczane do oceanu Panthalassa, zostało zsubdukowane do czasów współczesnych). Najstarszym z nich jest południowo-zachodni fragment dna Oceanu Spokojnego, na wschód od archipelagu Wysp Sundajskich. Na miejscu Atlantyku najpierw powstaje wąski basen oceaniczny typu Morza Czerwonego, oddzielający Amerykę od Europy i Afryki. Na miejscu obecnego Oceanu Indyjskiego początkowo nastąpiło odsunięcie Madagaskaru od Afryki, później nastąpiło pęknięcie na wschód od Madagaskaru i rozejście się Afryki, Azji, Australii i Antarktydy – powstanie Oceanu Indyjskiego. Starszy Ocean Tetydy, z którego do dziś zachowały się liczne osady morskie i ofiolity ulega zamknięciu na skutek subdukcji dna, na jego miejscu powstanie olbrzymi system górski: łańcuch alpejsko-himalajski. W triasie i jurze dochodzi do pierwszych, na razie słabych ruchów orogenezy alpejskiej. W kredzie nasila się aktywność tektoniczna – dochodzi do wypiętrzenia Tatr. W Sudetach i na Opolszczyźnie w płytkich morzach, rozdzielonych wyspą osadziły się grube seria piaszczyste i margliste.
Flora
Trias jest okresem panowania roślin nagonasiennych iglastych. Rośliny kwiatowe (początkowo tylko magnoliowate) pojawiły się pod koniec ery mezozoicznej.
Fauna
Mezozoik to era dominacji dinozaurów; już w triasie pojawiły się pierwsze prymitywne ssaki. Cała era charakteryzowała się wzrostem różnorodności gatunkowej gadów lądowych i morskich, której szczyt obserwujemy w jurze i kredzie. Poza znanymi już z wcześniejszego okresu gadami morskimi i lądowymi pojawiły się aktywnie latające gady, a także pierwsze prymitywne ptaki. Ewolucja bezkręgowców jest powolna, poza głowonogami (amonity i belemnity), które w związku z tym służą jako znakomite, pierwszorzędne skamieniałości przewodnie. Podobnie jak u schyłku paleozoiku, również i pod koniec mezozoiku dochodzi do masowego wymierania roślin i zwierząt. Jego przyczynami najprawdopodobniej są: upadek planetoidy w regionie półwyspu Jukatan, który tworzy krater Chicxulub oraz wulkanizm w Indiach, który stworzył trapy Dekanu. Wymieranie kredowe spowodowało zagładę dinozaurów (poza ptakami), pterozaurów i gadów morskich; wymarły także amonity, belemnity i liczne otwornice.
Mezozoik w Polsce
Na obszarze Polski w dolomitach triasowych występują bogate złoża rud cynku i ołowiu, złoża wapieni i margli, wysady solne, a w skałach jurajskich – niewielkie ilości rud żelaza. W morzu kredowym osadziły się piaskowce tworzące obecnie Góry Stołowe oraz margle pokrywające znaczne obszary Opolszczyzny – tzw. kreda opolska.
Kredowe nasilenie aktywności tektonicznej spowodowało znaczne wypiętrzenie Tatr. Śladem geologicznych przeobrażeń w Polsce są surowce skalne: wapienie, margle, kreda i dolomity wydobywane w okolicach Opola, na Wyżynie Lubelskiej i w rejonie świętokrzyskim, a także skały fliszowe Karpat.
Zobacz też
Zobacz hasło mezozoik w Wikisłowniku |
Bibliografia
- ICS-Chart/Time Scale. International Commission on Stratigraphy. [dostęp 2016-12-13]. (ang.).
- p
- d
- e
- kategoria
- wikiprojekt
Geochronologia | |
---|---|
Wymarłe zwierzęta | |
Rośliny kopalne | |
Pojęcia |
← mln lat temu Mezozoik | ||||||||||||
Prekambr ←4,6 mld | Kambr 541 | Ordowik 485 | Sylur 443 | Dewon 419 | Karbon 359 | Perm 299 | Trias 252 | Jura 201 | Kreda 145 | Paleog. 66 | Ng 23 | Q 2 |
- p
- d
- e
| |
Hadeik (4,567 – 4,0 mld lat temu) | |
---|---|
Archaik (4,0 – 2,5 mld lat temu) |
|
Proterozoik (2,5 mld lat temu – 538,8 mln lat temu) |
|
- Poziomo zaznaczono ery; W lewych kolumnach znajdują się okresy; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są epoki; zwykłym tekstem zaznaczone są wieki
Kambr (538,8 – 485,4 mln lat temu) |
|
---|---|
Ordowik (485,4 – 443,8 mln lat temu) |
|
Sylur (443,8 – 419,2 mln lat temu) |
|
Dewon (419,2 – 358,9 mln lat temu) |
|
Karbon (358,9 – 298,9 mln lat temu) |
|
Perm (298,9 – 251,9 mln lat temu) |
|
Trias (251,9 – 201,3 mln lat temu) |
|
---|---|
Jura (201,4 – 145,0 mln lat temu) |
|
Kreda (145,0 – 66 mln lat temu) |
|
Paleogen (66 – 23,03 mln lat temu) |
|
---|---|
Neogen (23,03 – 2,58 mln lat temu) |
|
Czwartorzęd (2,58 mln lat temu – dziś) |
|
- Źródło: International Stratigraphic Chart, Międzynarodowa Komisja Stratygrafii, dostęp 22 maja 2023.
- PWN: 3940288
- Britannica: science/Mesozoic-Era
- Universalis: mesozoique-ere-secondaire
- БРЭ: 2200539
- ЕСУ: 66137
- SNL: mesozoikum
- Catalana: 0042160, 0061586
- DSDE: Mesozoikum