Progesteron

Ten artykuł od 2008-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Progesteron

Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C21H30O2
Masa molowa	314,46 g/mol
Wygląd	biały proszek[1]
Identyfikacja
Numer CAS	57-83-0
PubChem	CID: 5994
DrugBank	DB00396
SMILES O=C4\C=C2/[C@]([C@H]1CC[C@@]3([C@@H](C(=O)C)CC[C@H]3[C@@H]1CC2)C)(C)CC4
InChI InChI=1S/C21H30O2/c1-13(22)17-6-7-18-16-5-4-14-12-15(23)8-10-20(14,2)19(16)9-11-21(17,18)3/h12,16-19H,4-11H2,1-3H3/t16-,17+,18-,19-,20-,21+/m0/s1 InChIKey RJKFOVLPORLFTN-LEKSSAKUSA-N
Właściwości Rozpuszczalność w wodzie niska[1] w innych rozpuszczalnikach rozpuszczalny w etanolu[1] Temperatura topnienia 129 °C[1]
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	G03DA04
Stosowanie w ciąży	kategoria B (USA)
Farmakokinetyka Wiązanie z białkami osocza i tkanek 96%−99% Metabolizm wątrobowy Wydalanie nerkowe
Multimedia w Wikimedia Commons

Progesteron (łac. progesteronum), dawniej luteina – żeński hormon płciowy, o budowie steroidowej, wytwarzany głównie przez komórki ciałka żółtego w fazie lutealnej i wczesnej ciąży, a podczas późniejszej ciąży przez łożysko. Jest jednym z najważniejszych hormonów wydzielanych przez jajniki^[2].

Znaczenie

Hormon ten umożliwia zagnieżdżenie zarodka (implantację) w błonie śluzowej macicy i utrzymanie ciąży. Jeśli do ciąży nie dojdzie, wydzielanie progesteronu zmniejsza się i dochodzi do luteolizy ciałka żółtego. Gwałtowne obniżenie poziomu progesteronu we krwi skutkuje kontrolowanym złuszczeniem się błony śluzowej macicy (menstruacją). Po zapłodnieniu progesteron jest wydzielany początkowo przez ciałko żółte, a w 14–18 tygodniu ciąży (u człowieka) zaczyna być wytwarzany także przez łożysko.

Działanie

W organizmie kobiety progesteron działa poprzez odpowiednie receptory zlokalizowane m.in. w macicy, gruczołach sutkowych, OUN (ośrodkowy układ nerwowy) i przysadce mózgowej. Ludzki receptor dla progesteronu występuje jako dwie izoformy: PR-A i PR-B. PR-A może pełnić rolę zarówno inhibitora, jak i aktywatora transkrypcji, co tym samym umożliwia różne działania tkankowe.

Najważniejsze efekty oddziaływania progesteronu na narząd rodny to:

• ułatwianie owulacji, poprzez stymulowanie proteolizy ściany pęcherzyka Graafa;
• rozwój endometrium, umożliwiający implantację zapłodnionego jaja;
• hamowanie nadmiernego rozrostu endometrium pod wpływem działania estrogenów;
• cykliczne zmiany w nabłonku jajowodów, szyjki macicy i pochwy.

Progesteron działa synergistycznie z estrogenami na gruczoł sutkowy, pobudzając wzrost komórek gruczołowych i nabłonka przewodów oraz uczestnicząc w ekspresji receptorów niezbędnych do laktacji. Progesteron jest hormonem niezbędnym do utrzymania ciąży przez cały okres jej trwania:

• hamuje syntezę receptorów oksytocyny przez co zmniejsza wrażliwość macicy na oksytocynę (blok progesteronowy)^[3],
• hamuje poród, znosi samoistną czynność skurczową ciężarnej macicy,
• zmniejsza kurczliwość mięśniówki macicy,
• hamuje odpowiedź immunologiczną matki na antygeny płodu,
• jest substratem do produkcji kortykosteroidów i mineralokortykoidów płodu,
• pobudza błonę śluzową jajowodów i macicy do wydzielania substancji odżywczych,
• przygotowuje gruczoł sutkowy do laktacji,
• hamuje powstawanie prostaglandyny,
• zatrzymuje wodę – obrzęki
• rozszerza żyły – wolniejszy przepływ krwi – sprzyja powstawaniu żylaków,
• przebarwienia skóry (ostuda).

Inne metaboliczne efekty oddziaływania progesteronu to:

• podwyższanie temperatury ciała, stymulacja oddychania,
• obniżanie stężenia aminokwasów w surowicy krwi,
• normalizacja poziomu glukozy w surowicy krwi,
• działanie przeciwandrogenne, polegające na hamowaniu aktywności 5alfa reduktazy, przekształcającej testosteron w dihydrotestosteron.

Spadek poziomu progesteronu po porodzie powoduje wahania nastroju, zwane depresją poporodową.

Prekursorem progesteronu jest cholesterol syntetyzowany z acetylo-CoA oraz pochodzący z lipoprotein o niskiej gęstości frakcji (LDL). W błonie wewnętrznej mitochondriów cholesterol pod wpływem LH ulega konwersji do pregnenolonu, który jest bezpośrednim prekursorem progesteronu.

Wytwarzanie

W warunkach fizjologicznych progesteron jest wytwarzany przez komórki lutealne ciałka żółtego (głównie przez tzw. duże komórki oraz w mniejszym stopniu przez małe komórki lutealne), w zespólni kosmków łożyska od około 14–18 tygodnia ciąży, w warstwie pasmowatej i siatkowatej kory nadnerczy oraz w ośrodkowym układzie nerwowym.

W fazie folikularnej źródłem progesteronu są nadnercza, a stężenie progesteronu we krwi osiąga wartości poniżej 0,5 ng/ml. Obecność progesteronu w mierzalnych ilościach w krążeniu i jednocześnie brak wpływu na endometrium wskazują, że aby wystąpiły zmiany lutealne stężenie musi przekroczyć próg wrażliwości, powyżej którego zachodzi luteinizacja. Progesteron dopiero w stężeniach powyżej 1 ng/ml wywołuje zmiany lutealne w błonie śluzowej endometrium.

W fazie lutealnej głównym źródłem progesteronu jest ciałko żółte – okresowo pojawiający się gruczoł wydzielania wewnętrznego, powstający po pęknięciu pęcherzyka Graffa. Progesteron wydzielany przez ciałko żółte przygotowuje błonę śluzową macicy do zagnieżdżenia blastocysty oraz warunkuje rozwój wczesnej ciąży. W późniejszym okresie ciąży progesteron produkuje trofoblast. W fazie lutealnej wydzielanie progesteronu reguluje LH. Jeżeli nie dochodzi do ciąży ciałko żółte degeneruje i występuje miesiączka, a w cyklu koncepcyjnym (komórka jajowa została zapłodniona) role LH przejmuje hCG. W fazie lutealnej ciałko żółte produkuje do 50 mg progesteronu na dobę oraz znaczące ilości estradiolu i androgenów oraz niektórych hormonów białkowych. Wydzielanie progesteronu przez ciałko ma charakter pulsacyjny i w surowicy obserwuje się wartości od 2 do 40 ng/ml nawet w krótkich odstępach czasowych^[4].

Metabolizm

Metabolizm progesteronu odbywa się głównie w wątrobie (gdzie około 90% hormonu podlega efektowi pierwszego przejścia), również w nerkach i w śladowych ilościach w innych narządach, np. w mięśniach. W wyniku redukcji w pozycji 5 beta w pierścieniu A powstają glukuroniany, które po uwolnieniu do krwi przechodzą do moczu, skąd głównie jako glukuronian pregnandiolu wydalane są na zewnątrz organizmu (50–60% metabolitów). W wyniku redukcji w pozycji 5-alfa powstaje w hepatocytach, jak i poza wątrobą, 5-alfa-dihydroprogesteron, który po koniugacji z kwasem siarkowym jest wydzielany do żółci i wydalany z kałem (10% metabolitów).

Około 96–99% progesteronu występuje w postaci związanej z białkami osocza – w około 50–54% z albuminami i w 43–48% z transkortyną. Stężenia progesteronu w surowicy pomiędzy 5–15 ng/ml, odpowiadające fizjologicznej wczesnej fazie lutealnej są wystarczające do dokonania przemiany sekrecyjnej endometrium i utrzymania ciąży. Po podaniu dopochwowym 100 mg progesteronu, hormon osiąga maksymalne stężenia w surowicy po ok. 6–7 godz. od podania i stężenia te wynoszą średnio 10,1 ± 4,7 ng/ml. AUC (area under the curve) dla progesteronu podawanego dopochwowo (100 mg) wynosi 77,16 ± 49,02 ng/h/ml-1. Okres półtrwania z surowicy progesteronu podawanego dopochwowo wynosi około 13 godz.

Po podaniu dopochwowym progesteron jest bezpośrednio transportowany do endometrium macicy, które jest fizjologicznym miejscem magazynowania hormonu. Transport progesteronu z pochwy do macicy może odbywać się w mechanizmie bezpośredniej dyfuzji do tkanek endometrium, transportu przezszyjkowego, transportu z krążeniem żylnym i limfatycznym lub ułatwionej dyfuzji przeciwprądowej z naczyń limfatycznych i żylnych do układu tętniczego macicy. Stężenia progesteronu w tkance endometrium (wyrażane w ng/mg białka) są wyższe po podaniu dopochwowym niż po podaniu domięśniowym. Z endometrium progesteron w zależności od zapotrzebowania organizmu jest stopniowo uwalniany do krążenia systemowego. Progesteron podawany dopochwowo przechodzi do krążenia systemowego i omija metabolizm wątrobowy.

Zastosowanie

W medycynie progesteron stosowany jest zapobiegawczo przy ryzyku poronienia, niewydolności ciałka żółtego, zatruciu ciążowym, zaburzeniach miesiączkowania.

Normy dla ciąży

Prawidłowe poziomy progesteronu podczas ciąży (± 10 ng/ml)^[5]:

Przypisy