Żmigród

Ten artykuł dotyczy miejscowości w województwie dolnośląskim. Zobacz też: inne znaczenie tego słowa.

Żmigród

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Panorama Żmigrodu (2021)
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	trzebnicki
Gmina	Żmigród
Aglomeracja	wrocławska
Prawa miejskie	1253
Burmistrz	Robert Lewandowski (od 2008)
Powierzchnia	9,49[1] km²
Wysokość	85 – 103[potrzebny przypis] m n.p.m.
Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość	6 205[2] 653,84 os./km²
Strefa numeracyjna	71
Kod pocztowy	55-140
Tablice rejestracyjne	DTR
Położenie na mapie gminy Żmigród Żmigród
Położenie na mapie Polski Żmigród
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Żmigród
Położenie na mapie powiatu trzebnickiego Żmigród
51°28′13″N 16°54′18″E/51,470278 16,905000
TERC (TERYT)	0220064
SIMC	0987503
Urząd miejski pl. Wojska Polskiego 2-3 55-140 Żmigród
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Żmigród (niem. Trachenberg, dawna polska nazwa: Straburek^[3] lub Stramburek^[4]) – miasto w woj. dolnośląskim, w powiecie trzebnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Żmigród, leży nad rzekami Baryczą i Sąsiecznicą.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 9,49 km²^[1] (579. miejsce w kraju).

Obszar miasta jest położony na wysokości od 85 do 103 m n.p.m.^{[potrzebny przypis]}

Żmigród historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego, obecnie jest jednym z miast aglomeracji wrocławskiej.

Nazwa

Nazwa miasta składa się z dwóch polskich słów żmija oraz gród i oznacza „gród żmij”^[5]. Wywód ten przedstawił śląski pisarz Konstanty Damrot w swojej pracy o znaczeniu nazw na Śląsku wydanej w Bytomiu w 1896. Zanotował on nazwę miasta w polskim brzmieniu „Żmijgród” podając jej znaczenie „von żmija – Schlange und gród – Burg”^[5]. Pogląd ten podzielał również polski językoznawca Stanisław Rospond^[6]. Niektórzy utożsamiają nazwę żmija ze staropolskim określeniem smoka, którego wizerunek utrwalono w herbie miasta.

Pierwsze zanotowane nazwy miejscowości pochodzą z bulli wrocławskiej z 1155, gdzie jest mowa o villa super vadum Zunigrod^[7]. Nazwę Smigrod notowano również w łacińskim dokumencie z 1228. Konstanty Damrot podaje również dwie kolejne nazwy wynotowane ze średniowiecznych dokumentów gdzie miejscowość wymieniona jest w 1245 Zmigrod oraz z 1358 Smigrod^[5]. Niemcy początkowo zgermanizowali nazwę na „Schmiegrode”^[5], a później na „Trachenberg”. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Trachenberga^[8].

Niemcy wywodzili nazwę miasta od średnio-wysoko-niem. Trache, od którego pochodzi niem. Drache, oznaczające smoka + berg = góra (częste w niemieckich nazwach miejscowych), dosłownie przetłumaczyć można by na smoczą górę powołując się na nazwę Trachenberg z (1322).

Historia

Najstarsze źródła mówią o osadzie istniejącej w III okresie epoki brązu. Pierwsze wzmianki pojawiają się w bulli papieża Hadriana IV z 1155. Obecne miasto zostało ulokowane przez Henryka III Białego w 1253 nad brzegami Baryczy, w miejscu, gdzie brodem przekraczano rzekę (obecny Żmigródek). Nowa osada powstała, naprzeciw dawnej osady słowiańskiej Zunigrod. Gród został ufortyfikowany, otoczony solidną palisadą, wałem i fosą, zbudowano dwie bramy, które zlikwidowano dopiero w 1819. Od południa była to Brama Wrocławska, od północy Brama Polska. W latach 1294-1312 miasto było własnością księstwa głogowskiego, a następnie oleśnickiego. Po wygaśnięciu linii książąt oleśnickich w 1492 przeszło we władanie króla czeskiego Władysława Jagiellończyka, który dwa lata później sprzedał je z okolicznymi dobrami Zygmuntowi Kurzbachowi, powstał wówczas baronat żmigrodzki^[9].

W 1560 wzniesiono nowy zamek z wieżą, później modernizowany, który w czasie wojny trzydziestoletniej był kilkakrotnie oblegany. Od 1592 Żmigród należał do Schaffgotschów, od 1641 do Hatzfeldtów. W 1642 zamek został zdobyty przez wojska szwedzkie pod dowództwem gen. Lennarta Torstenssona^[10]. Szwedzi władali zamkiem do 1650. W tym czasie rozbudowano zamek. Następna rozbudowa miała miejsce w latach 1655–1657 z inicjatywy ówczesnego właściciela Żmigrodu, Melchiora von Hatzfeldta. W 1691 wzniesiono nowe fortyfikacje.

W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Żmigrodu, włączając miasto do terytorium o dominacji języka polskiego^[11]. Miasto było niszczone przez wojny i pożary^[9].

W 1813 w barokowym pałacu Hatzfeldtów doszło do spotkania króla Prus Fryderyka Wilhelma III z cesarzem Rosji Aleksandrem I, podczas którego podpisano protokół trachenberski(inne języki) (żmigrodzki), którego celem było ostateczne pokonanie Napoleona Bonapartego^[12][10].

23 stycznia 1945 sowiecki XI Korpus Pancerny 4 Armii Pancernej gen. Dmitrija Leluszenki zdobył Żmigród broniony przez garnizon niemiecki. Miasto zostało zniszczone z wyjątkiem zamku, który został podpalony już po zakończeniu walk. Miasto zostało przyłączone do Polski, zaś jego dotychczasowa ludność wysiedlona do Niemiec.

W 1996 uruchomiono Tor doświadczalny Instytutu Kolejnictwa, na który wjeżdża się ze stacji Żmigród.

Gospodarka

W okresie PRL w mieście funkcjonowało szereg zakładów produkcyjnych w tym m.in. roszarnia lnu oraz filia wrocławskiego „Pafawagu”^[13]. Po transformacji ustrojowej część zakładów postawiona została w stan upadłości.

Turystyka

Żmigród należy do Stowarzyszenia Gmin Turystycznych Wzgórz Trzebnickich i Doliny Baryczy, które promuje lokalne atrakcje i zachęca turystów do korzystania ze szlaków rowerowych, pensjonatów, restauracji, kąpielisk, basenów, łowisk wędkarskich i innych atrakcji turystycznych.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[14]:

• ośrodek historyczny miasta
• kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, z 1599, 1723 – XVIII w.
• kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki fil. pw. św. Stanisława Kostki, ul. Rybacka 1, z lat 1854–1861
• wieża mieszkalna – baszta, kamienna z 1560, 1642, zachowała się z dawnego założenia pozostałości zamku z XIV w. z herbami von Kurzbach i von Maltzahn nad wejściem oraz datą 1560^[15]
• zespół pałacowy, z XVIII w., XIX w., ul. Parkowa:
  • pałac Hatzfeldów, z lat 1656–1658, obecnie w ruinie
  • park

inne zabytki:

• wieża ciśnień
• nadbarycki park z cennym starodrzewem
• figura św. Jana Nepomucena
• kapliczka
• zabytkowe kamieniczki
• kolumna Maryjna.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Trójcy Świętej
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
  • parafia św. Jerzego
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Żmigród z salą królestwa^[16]

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Żmigrodu w 2014 roku^[17].

Administracja

Miasto należy do Związku Miast Polskich.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Bargteheide, Niemcy^[18]

Zobacz też

• Cerkiew św. Jerzego w Żmigrodzie
• Cmentarz żydowski w Żmigrodzie
• Żmigród (stacja kolejowa)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Historia Żmigrodu
• Straburek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 379 .