Ziębice

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Ziębice (ujednoznacznienie).

Ziębice

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ratusz w Ziębicach (2019)
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	ząbkowicki
Gmina	Ziębice
Data założenia	przed 1234 r.
Prawa miejskie	między 1243 a 1250
Burmistrz	Mariusz Szpilarewicz (2018)[1]
Powierzchnia	15,08[2] km²
Wysokość	199 – 284 m n.p.m.
Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość	7995[2] 530,2 os./km²
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-220
Tablice rejestracyjne	DZA
Położenie na mapie gminy Ziębice Ziębice
Położenie na mapie Polski Ziębice
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Ziębice
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego Ziębice
50°36′00″N 17°02′40″E/50,600000 17,044444
TERC (TERYT)	0224064
SIMC	0984700
Urząd miejski ul. Przemysłowa 10 57-220 Ziębice
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Ziębice (niem. Münsterberg, cz. Minstrberk, łac. Monsterberga, Sambicensium^[3]) – miasto w Polsce położone w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ziębice. Według danych GUS z 1 stycznia 2023 miasto miało 7995 mieszkańców^[2] (451. miejsce w kraju).

W mieście znajduje się Muzeum Domu Śląskiego, które posiada w swoich zbiorach dużą kolekcję sprzętu gospodarstwa domowego w tym żelazek, naczyń, sztućców, mebli oraz zbiory śląskiej sztuki i rzemiosła artystycznego z bogatą kolekcją śląskiego artysty malarza i kolekcjonera Josepha Langera, który był mieszkańcem miasta.

Nazwa

Miejscowość była wzmiankowana jako Sambice w 1234^[4]. Ten i podobne zapisy (np. Sambiz, Sambicia) można odczytać jako Zębice, czyli osada potomków kogoś, kto nosił imię bądź przezwisko Ząb, albo też Sambice, tj. siedlisko potomków Samba (Sambora). Po lokacji miasta (przed 1250) wchodzi w użycie nazwa Münsterberg, w języku niemieckich kolonistów znacząca „wzgórze klasztorne” lub „wzgórze z wysokim kościołem, wysoką wieżą”, jednak poprzednia nazwa była jeszcze używana, o czym świadczy dokument z 1268, gdzie określono miasto jako Sambiz oder Munstenberg^[5]. Mylnie, jako Brukaliz, wymieniono Ziębice w łacińskim dokumencie z 9 maja 1256 sygnowanym przez księcia Przemysła I z 1256 roku wydanym w Poznaniu^[6].

W historii miasta pojawiały się różne warianty niemieckiej nazwy i różne jej adaptacje do języka łacińskiego, czeskiego i polskiego. Np. w dokumencie lennym z 1336 miasto wymienione jest jako Munsterberch, w Kronice Zbrasławskiej (1340) Monsterberch, w dokumentach i listach książąt podiebradzkich (1472–1500) Minsterberk, Minstrberk, Munsterberk, na mapie Śląska Martina Helwiga (1561) Monsterberg, w wydanym po polsku zarządzeniu Fryderyka II Wielkiego (1750) Minsterberga^[7]. W śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Monsterberga, Sambicensium^[3].

Nazwę Zambice oraz Ziembice w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[8]. Współczesną nazwę miasta zatwierdzono 19 maja 1946^[9].

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 15 km²^[10].

Historycznie leży na historycznym Dolnym Śląsku na Przedgórzu Sudeckim. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wałbrzyskiego.

Historia

Kalendarium^[11]:

• 1234 – średniowieczna osada targowa Sambice wzmiankowana w kronikach^[12].
• ok. 1250 – miasto lokowane przez księcia śląskiego Henryka III na miejscu dawnej polskiej osady zniszczonej przez Tatarów w 1241.
• 1253 – wymienione w kronikach jako miasto^[13].
• 1290 – po śmierci Henryka IV Prawego miasto przechodzi z rąk Piastów wrocławskich do świdnickich.
• koniec XIII w. – Bolko I Surowy, książę świdnicko-jaworski buduje zamek, który najpierw będzie siedzibą kasztelana a później rezydencją książąt ziębickich.
• przełom XIII i XIV w. – duży ośrodek rzemieślniczy (tkactwo, piwowarstwo i bednarstwo) i handlowy^[12].
• 1322–1428 – stolica piastowskiego księstwa ziębickiego do śmierci księcia ziębickiego Jana w bitwie pod Starym Wielisławiem.
• 1336–1806 – księstwo ziębickie, wraz z całym Śląskiem stanowi część Rzeszy Niemieckiej^{[potrzebny przypis]}.
• 1454–1647 – księstwo we władaniu dynastii Podiebradów.
• 1488 – wyburzenie zamku książęcego (resztki zamku widoczne były jeszcze w 1809, kiedy w tym miejscu zakładano ogród)^[14].
• 1526 – miasto wraz z Królestwem Czech przechodzi we władzę Habsburgów^[12]
• 1654 – cesarz Ferdynand III Habsburg nadaje księstwo ziębickie słoweńskim Auerspergom^[12].
• II poł. XVII w. – rozwój uprawy chmielu i piwowarstwa^[12]
• 1742 – na skutek wojen śląskich miasto zostaje przyłączone do Królestwa Prus.
• 1791 – książę Karl Josef von Auersperg sprzedaje księstwo wraz z Ząbkowicami Śląskimi królowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi II.
• 1795 – powstanie wolnego mniejszego państwa stanowego ziębicko-ząbkowickiego – oba miasta wyłączono ze sprzedaży księstwa ziębickiego Ludwigowi W. von Schlabrendorfowi (za 300 000 talarów).
• 1818–1932 – siedziba powiatu^[12].
• XIX w. – rozwój przemysłu: fabryka chemiczna, zakłady ceramiczne i spożywcze, połączenie kolejowe w 1872 ze Strzelinem, w 1873 z Kamieńcem Ząbkowickim.
• 1905 – w mieście mieszkało 8475 osób, w tym 98% Niemców, 0,8% Polaków i 0,8% Żydów. 78,3% mieszkańców jest katolikami, zaś 20,8% – ewangelikami^[15].
• 1945 – przyłączenie miasta do Polski, wysiedlenie dotychczasowej ludności do Niemiec.
• 1951 – odsłonięcie obelisku ku czci Armii Czerwonej znajdującego się przy pl. 15 Grudnia^[16].
• 1974 – odsłonięcie w parku miejskim monumentalnego Pomnika Zwycięstwa – pomnika Orła Piastowskiego wg projektu Tadeusza Tellera (1929–2022)^[16][17].
• 2008 – 28 maja 2008 roku ziębicki kościół św. Jerzego Męczennika został nominowany przez papieża Benedykta XVI tytułem bazyliki mniejszej; ogłoszenie nominacji odbyło się 29 listopada 2008 roku.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne Ziębice^[18].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Ziębic w 2014 roku^[19].
Urodził się tu Janusz Kamiński, bliski operator kamery Stevena Spilberga

Administracja

W skład miasta wchodzą:

Niemiecka nazwa	Obecna nazwa	W przeszłości	Obecny status
Berghof	Górniki-Kolonia	kolonia[20], przysiółek wsi Dębowiec[21]	niestandaryzowana część miasta
Viehhöfe	Krówniki	folwark[22], przysiółek wsi Nieszków[23]	niestandaryzowana część miasta[24]
Reindörfel	Nieszków	wieś	część miasta

Miasta i samorządy partnerskie[25]	Kraj
Jaroměř	Czechy
Ebreichsdorf	Austria
Brighton	Stany Zjednoczone

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[26]:

• historyczne centrum miasta z średniowiecznym układem ulic.
• kościół par. – bazylika pw. św. Jerzego Męczennika i sanktuarium Męki Pańskiej, z 1270 r., XIV w., XV w., XIX w.
• dawny kościół ewangelicki, obecnie sala gimnastyczna, z l. 1796–1797, 1902 r.
• synagoga, obecnie nieużytkowana, ul. Wąska 9, z 1844–1845 r.
• zespół klasztorny krzyżowców z czerwoną gwiazdą, z ok. 1270 r. w obecnym kształcie z XVIII w., XIX w./XX w., ul. Kolejowa 29: kościół, pw. śś. Piotra i Pawła, klasztor, obecnie szpital
• cmentarz żydowski, ul. Piaskowa, z poł. XIX w.: kaplica przedpogrzebowa, ogrodzenie
• mury obronne, fragmenty z XIII–XIV w.
• brama Paczkowska, z 1491 r. – XV w.
• ratusz miejski z XIX wieku z wcześniejszą wieżą z wieku XVI. Fundamenty wieży pochodzą z epoki średniowiecza z pierwszego ratusza. Sama wieża jest renesansowa – pozostałość po drugim tzw. „starym ratuszu” zbudowanym w drugiej połowie XVI wieku. Gmach budynku przebudowano w 1890 r. w stylu eklektycznym, neogotyckim z neorenesansowym, nowy ratusz
• wille, ul. Bolesława Chrobrego 11, z 1899 r., nr 12, z l. 1899–1900 r.
• dawna szkoła parafialna, obecnie dom, ul. Księdza Gacka 5 (d. Kościelna 1), z 1565 r., 1725 r.
• dawna remiza straży pożarnej, ul. Garbarska 3, z XIX w.
• dom, ul. Grunwaldzka 2 b, po 1870 r.
• domy, ul. Kolejowa 22, 26, 28, z XVII w., XVIII w., pocz. XIX w./XX w.
• dom, ul. Kościelna 6, 8, z XVIII w., XIX w.
• dom, ul. Przemysłowa 2, z XVIII w., k. XIX w.
• kamienice mieszczańskie w Rynku – domy: Rynek 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 20, 22, 42, XVI, XVII, XVIII w. po 1860–80 r., XIX w., l. 1900–10, pocz. XX w.
• kamienica, obecnie hotel, Rynek 31, z 1702 r., XIX w.
• miejski dwór-dom opatów cysterskich z Henrykowa, Rynek 42, z 1600 r., 1702 r.
• dawny urząd skarbowy, obecnie szkoła, pl. Wolności 1, z 1910 r.
• zespół cukrowni, ul. Przemysłowa, z 1883 r., l. 1920–30 budynki: pakowni cukru, produktowni, surowni i filtracji, krajalnicy, płuczki buraków, suszarni cukru, biura technicznego

Inne zabytki:

• kolumna maryjna z 1686 r.^[27]
• kaplica Bożego Ciała, z 1738 r. wybudowana na miejscu zamku książęcego, który został zniszczony w 1488.
• pomnik Orła Piastowskiego zbudowany na 1000-lecie istnienia Państwa Polskiego.

• 
  Kościół ewangelicki
• 
  Kruchta kościoła ewangelickiego
• 
  Synagoga
• 
  Cmentarz żydowski
• 
  Brama Paczkowska
• 
  Ratusz
• 
  Dawna szkoła parafialna
• 
  Budynki zabytkowej cukrowni

Kultura

W Ziębicach znajduje się Muzeum Domu Śląskiego.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • zbór w Ziębicach
• Kościół Rzymskokatolicki:
  • parafia św. Jerzego
  • parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Ziębice-Paczków (Sala Królestwa ul. Wałowa 50b)^[28]

Szlaki turystyczne

• Strzelin – Góra Szańcowa – Gościęcice Średnie – Skrzyżowanie pod Dębem – Gromnik – Dobroszów – Kalinka – Skrzyżowanie nad Zuzanką – Źródło Cyryla – Ziębice – Lipa – Rososznica – Stolec – Cierniowa Kopa – Kolonia Bobolice – Kobyla Głowa – Karczowice – Podlesie – Ostra Góra – Starzec – Księginice Wielkie – Sienice – Łagiewniki – Oleszna – Przełęcz Słupicka – Sulistrowiczki – Ślęża – Sobótka
• Nowina – Rozdroże pod Mlecznikiem – Raczyce – Henryków – Skalice – Skalickie Skałki – Skrzyżowanie nad Zuzanką – Bożnowice – Ostrężna – Miłocice – Gromnik – Jegłowa – Żeleźnik – Wawrzyszów – Grodków – Żarów – Starowice Dolne – Strzegów – Rogów – Samborowice – Szklary – Wilemowice leśniczówka – Biskupi Las – Dębowiec – Ziębice
• Ziębice – Osina Wielka – Starczówek – Lubnów – Chałupki – Paczków
• Ziębice – Lipa – Jasłówek – Krzelków – Zameczny Potok – Ciepłowody – Kawia Góra (Łysica) – Ruszkowice – Ostra Góra – Podlesie – Przerzeczyn-Zdrój – Grzybowiec – Piława Górna – Piława Dolna^[29]

Zobacz też

• Nieszków
• gmina Nieszków
• Ziębice (stacja kolejowa)

Przypisy

Bibliografia

• Bohdan Guerquin, Zamki Śląskie, Warszawa 1957.
• Münsterberger Land. Ein Heimatbuch für Schule und Haus, Münsterberg 1930.
• Ziębice – miasto św. Jerzego. Dzieje i kultura dawnej stolicy książęcej, red. Bogusław Czechowicz, wyd. Quaestio, Wrocław 2010.
• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie. Przedgórze Paczkowskie (N–Ż), t. 21, pod red. Marka Staffy, I-BiS, Wrocław 2008, ISBN 978-83-85773-93-1, s. 510–538.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona gminy Ziębice
• Muensterberg, pol. Ziembice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 797 .