Jaworzyna Śląska

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Jaworzyna Śląska (ujednoznacznienie).
Jaworzyna Śląska
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Muzeum Kolejnictwa na Śląsku w Jaworzynie Śląskiej (2017)
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

świdnicki

Gmina

Jaworzyna Śląska

Aglomeracja

wałbrzyska

Prawa miejskie

1954

Burmistrz

Grzegorz Grzegorzewicz

Powierzchnia

4,34 km²

Wysokość

220–238 m n.p.m.

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


5046[1]
1162,7 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 74

Kod pocztowy

58-140

Tablice rejestracyjne

DSW

Położenie na mapie gminy Jaworzyna Śląska
Mapa konturowa gminy Jaworzyna Śląska, w centrum znajduje się punkt z opisem „Jaworzyna Śląska”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Jaworzyna Śląska”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Jaworzyna Śląska”
Położenie na mapie powiatu świdnickiego
Mapa konturowa powiatu świdnickiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Jaworzyna Śląska”
Ziemia50°54′46″N 16°25′55″E/50,912778 16,431944
TERC (TERYT)

0219044

SIMC

0984019

Urząd miejski
ul. Wolności 9
58-140 Jaworzyna Śląska
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Jaworzyna Śląska (niem. Königszelt[2]) – miasto w Polsce, położone w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie miejsko-wiejskiej Jaworzyna Śląska, której jest siedzibą. Miasto należy do aglomeracji wałbrzyskiej[3].

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wałbrzyskiego. Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miejscowość liczyła 5046 mieszkańców[1] (565. miejsce w kraju). Gęstość zaludnienia wynosi 1162,7 osób/1 km² (17. miejsce w województwie).

W Jaworzynie Śląskiej działa m.in. Miejski Klub Sportowy „Karolina”, mający 4 sekcje: kolarstwa, judo, piłki nożnej i piłki siatkowej[4].

Położenie

Jaworzyna Śląska leży w południowo-zachodniej części Równiny Świdnickiej w obrębie Przedgórza Sudeckiego[5][6].

Historia

Przez miasto przechodziła budowana przez Towarzystwo Kolei Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzickiej linia kolejowa z Wrocławia do Świebodzic, dziś stanowiąca część linii kolejowej nr 274. W miejscu rozgałęzienia trasy na linię do Świdnicy i Świebodzic powstał najpierw przystanek kolejowy, później natomiast stacja węzłowa wraz z zapleczem i osiedlem kolejarskim[7][8].

Niemiecka nazwa osady, Königszelt (w tłumaczeniu królewski namiot) nawiązuje do czasów wojny siedmioletniej oraz stacjonowania na tych ziemiach w 1761 r. wojsk pruskich i ich dowódcy – Fryderyka II Wielkiego, króla Prus[6]. Polska nazwa, bez oparcia w tradycji, nawiązuje do nazwy miejscowości Stary Jaworów, której częścią były początkowo ziemie, na których dziś leży miasto[9].

Początkowo Jaworzyna Śląska stanowiła osadę kolejowo-przemysłową przy rozwijającym się węźle kolejowym z parowozownią[10]. Na początku lat 60. XIX wieku w okolicy Jaworzyny odkryto żwiry budowlane, dość rzadkie w tych rejonach, oraz glinki kaolinowe[7].

Odkrycie surowców, a także dostatek drewna, węgla kamiennego (z pobliskiego Zagłębia Wałbrzyskiego), gazu i dobra komunikacja kolejowa zadecydowały, że w 1863 Traugott Silber wzniósł w Jaworzynie fabrykę porcelany[9], po wojnie upaństwowioną, w roku 1993 sprywatyzowaną na rzecz pracowników jako Zakłady Porcelany Stołowej „Karolina”[11], a w 2022 przejętą przez HM Investment (właściciela marki Gerlach). Obok fabryki porcelany z czasem istniały w mieście również inne zakłady: fabryka melasy, gorzelnia, mleczarnia, które obecnie nie istnieją[9]. Upadłość samej fabryki porcelany ogłoszono w lutym 2024 r.[12].

W 1945 r. miejscowość została włączona do Polski[6]. Ówczesna ludność Jaworzyny Śląskiej została wysiedlona do Niemiec. Miejscowość uzyskała prawa miejskie w 1954 roku[9].

Zamknięta w 1991 roku wraz ze spadkiem przewozów kolejowych i wyłączeniem z ruchu liniowego ostatnich lokomotyw parowych parowozownia funkcjonuje od tego czasu jako skansen kolejnictwa, natomiast od 2004 roku jako prywatne Muzeum Kolejnictwa na Śląsku[13].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Jaworzyny Śląskiej w 2014 roku[14].

Zabytki

Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisana jest[15]:

Atrakcje turystyczne

Do atrakcji turystycznych miasta zaliczają się Muzeum Kolejnictwa na Śląsku z kolekcją m.in. parowozów oraz karczma położona nad brzegiem starej żwirowni[16].

Współpraca zagraniczna

Dworzec kolejowy

Miasta partnerskie[17][18][19]:

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-07-23]  (pol.).
  2. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  3. ↑ Strona Główna - walbrzych24.com [online], walbrzych24.com [dostęp 2018-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-11]  (pol.).
  4. ↑ Bezpłatna gazeta samorządowa nr 37. jaworzyna.net. [dostęp 2014]. (pol.).
  5. ↑ Jaworzyna Śląska: Położenie geograficzne [online], www.jaworzyna.net [dostęp 2020-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-03] .
  6. ↑ a b c Załącznik do uchwały nr XXIII/47/08 Rady Miejskiej w Jaworzynie Śląskiej z dnia 12 listopada 2008. bip.jaworzyna.net. [dostęp 2008]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 kwietnia 2020)]. (pol.).
  7. ↑ a b Jaworzyna Śląska: Historia Jaworzyny Śląskiej [online], www.jaworzyna.net [dostęp 2020-04-10] .
  8. ↑ Krzysztof Jaworski. Pociągiem do gór. „Pielgrzymy '88: informator krajoznawczy XXXIII Ogólnopolskiego Rajdu Sudeckiego”, 1988. Wrocław: Sudeckie Koło Przewodników Sudeckich. Oddział Wrocławski PTTK. 
  9. ↑ a b c d Urząd Miejski Jaworzyna Śląska: Historia Jaworzyny Śląskiej. [dostęp 2014-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-08)].
  10. ↑ Justyna Cieplik, Mariusz Sołtysik: Uczestnictwo w imprezach kolejowych w Polsce w 2015 roku. wzieu.pl. [dostęp 2016]. (pol.).
  11. ↑ Zakład Porcelany Stołowej "Karolina" - historia zakładu
  12. ↑ Zakłady Porcelany Stołowej "Karolina". Sąd ogłosił upadłość. tvn24.pl, 2024-02-13. [dostęp 2024-02-14]. (pol.).
  13. ↑ Historia. muzeumtechniki.pl. (pol.).
  14. ↑ Jaworzyna Śląska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  15. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 160. [dostęp 2012-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
  16. ↑ StanisławS. Bronisz StanisławS., Polska na lato - weekend w górach, Wydawnictwo Pascal, 2006, ISBN 83-7304-695-X, OCLC 749168204 [dostęp 2020-04-10] .
  17. ↑ Nowe gminy partnerskie [online], jaworzyna.net, 29 sierpnia 2006 [dostęp 2020-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-29] .
  18. ↑ Jaworzyna Śląska: Wizyta uczniów w partnerskiej gminie Pfeffenhausen [online], www.jaworzyna.net [dostęp 2020-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-29] .
  19. ↑ Poszerzamy współpracę zagraniczną [online], jaworzyna.net, 24 maja 2005 [dostęp 2020-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-29] .

Linki zewnętrzne

  • Strona Urzędu Miejskiego
  • Koenigszelt (niem.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 244 .
  • Jaworów, pow. świdnicki, ze stacją Koenigszelt, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 527 .
  • Jaworzyna Śląska - Königszelt na str. polska-org.pl
  • p
  • d
  • e
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Herb województwa dolnośląskiego

  • Wikiprojekt:Dolny Śląsk
  • p
  • d
  • e
Gmina Jaworzyna Śląska
  • Siedziba gminy: Jaworzyna Śląska
Miasto
  • Jaworzyna Śląska
Wsie

Herb gminy Jaworzyna Śląska

  • p
  • d
  • e
Powiat świdnicki (województwo dolnośląskie)
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
  • Jaworzyna Śląska
  • Strzegom
  • Żarów
Gminy wiejskie
  • Dobromierz
  • Marcinowice
  • Świdnica

Herb powiatu świdnickiego

  • p
  • d
  • e
Powiat świdnicki (1946–1975)
Przynależność wojewódzka
  • woj. wrocławskie
Miasta (1945–75)
Gminy wiejskie
(1945–54 i 1973–75)
  • Bojanice (do 1954)
  • Domanice (do 1954)
  • Goczałków (do 1954)
  • Jaworzyna Śląska
  • Lutomia (od 1973)
  • Marcinowice
  • Pszenno (do 1954)
  • Słotwina (do 1954)
  • Stanowice (do 1954)
  • Strzegom (od 1973)
  • Świdnica (od 1973)
  • Żarów
Gromady (1954–72)
  • Bolesławice (1954–61)
  • Bystrzyca Górna (1954–68)
  • Ciernie (1954–68)
  • Domanice (1954–72)
  • Goczałków (1954–68)
  • Granica (1954–59)
  • Grodziszcze (1954–68)
  • Jaroszów (1954–72)
  • Jaworzyna Śląska (1954)
  • Jaworzyna Śląska (1961–72)
  • Lutomia (1954–72)
  • Marcinowice (1954–72)
  • Pastuchów (1954–61)
  • Pszenno (1954–68)
  • Słotwina (1961–62)
  • Stanowice (1954–68)
  • Strzegom (1960–72)
  • Strzelce (1954–61)
  • Świdnica (1968–72)
  • Świebodzice (1968–72)
  • Wiry (1954–72)
  • Witków (1954–61)
  • Witoszów Dolny (1954–61)
  • Witoszów Dolny (1962–72)
  • Żarów (1954)
  • Żarów (1954–72)
  • Żółkiewka (1954–59)
Kontrola autorytatywna (miasto):