Komisariat Straży Granicznej „Gdynia”

Komisariat Straży Granicznej „Gdynia” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy państwowej w latach 1928–1939.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[1]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[2]. Rozkazem nr 2 z 19 kwietnia 1928 roku w sprawach organizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Gdynia” do Inspektoratu Granicznego nr 5 „Gdynia” i określił jego strukturę organizacyjną^[3]. Już 29 kwietnia 1929 komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski rozkazem nr 1 w sprawie zmian w organizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego zmieniał częściowo organizację komisariatu. Komisariat miał strzec odcinka ówczesnych placówek w Orłowie i Oksywiu, a zamiast placówek nakazał utworzyć wartownie^[4]. Rozkazem nr 12 z 10 stycznia 1930 roku w sprawie reorganizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił nową organizację komisariatu^[5].

W 1934 roku gdyńskiemu komisariatowi powierzono odcinek granicy morskiej od styku granicy polsko-gdańskiej do ujścia Redy. W styczniu tego roku ustalono jego nową organizację i etat. Kierownik komisariatu do dyspozycji miał dwóch oficerów młodszych oraz 106 szeregowych. Komisariatowi podlegała placówka portowa Gdynia i trzy placówki pierwszej linii: „Mechelinki”, „Obłuże” i „Orłowo”. Istniejące dotąd placówki pierwszej linii „Gdynia” i „Oksywie” zostały zniesione. Placówka portowa organizacyjnie odpowiadała placówce II linii. Zasięgiem obejmowała port handlowy i wojenny, strefę wolnocłową oraz kontrolę nad ruchem kolejowym. Komisariat wyposażony został w łódź motorową, dwa motocykle oraz psa służbowego^[6].

Rozkazem nr 3 z 23 czerwca 1934 roku w sprawach [...] tworzenia i zniesienia posterunków informacyjnych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówkę I linii „Wielki Kack” z komisariatu Straży Granicznej „Kartuzy” i włączył w skład komisariatu Straży Granicznej „Gdynia”^[7]. Rozkazem nr 4 z 17 grudnia 1934 roku w sprawach [...] zarządzeń organizacyjnych i zmian budżetowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przeniósł placówkę I linii „Obłuże” do Podgórza^[8]. Rozkazem nr 3 z 31 grudnia 1938 roku w sprawach reorganizacji jednostek na terenach Śląskiego, Zachodniomałopolskiego i Wschodniomałopolskiego okręgów Straży Granicznej, a także utworzenia nowych komisariatów i placówek, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski wydzielił z komisariatu „Gdynia” placówkę II linii „Gdynia” i przydzielił ją do Komendy Odwodu „Gdynia” jako placówkę „Gdynia Port”^[9], przemianował placówkę I linii „Gdynia I” na placówkę II linii „Gdynia Miasto” i przydzielił ją do Komendy Obwodu „Gdynia”^[9]. Odcinek placówki „Gdynia I” podzielono pomiędzy placówkę „Orłowo“ i „Gdynia III”. Placówki Gdynia III, IV i V otrzymały numery I, II i III^[9]. Rozkazem nr 12 z 14 lipca 1939 roku w sprawie reorganizacji placówek II linii i posterunków wywiadowczych oraz obsady personalnej, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma przemianował posterunek „Chylonia” na placówkę II linii^[10]. Rozkazem nr 13 z 31 lipca 1939 roku w sprawach [...] przeniesienia siedzib i zmiany przydziałów jednostek organizacyjnych, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma wydzielił komisariat „Wejherowo” z Odwodu SG „Kościerzyna” i przydzielił go do Odwodu SG „Gdynia”^[11].

Służba graniczna

Kierownik Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej mjr Józef Zończyk w rozkazie organizacyjnym nr 2 z 8 czerwca 1928 roku udokładnił linie rozgraniczenia inspektoratu. Granica południowa: granica WM Gdańska (podkomisariat Hel - od m. Chałupy); granica północna: m. Nowe Obłuże (wył.)^[12].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Gniew” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Puck” − 1928

Funkcjonariusze komisariatu

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w maju 1928^[3]:

• komenda − Gdynia
• podkomisariat Straży Granicznej „Hel”
• placówka Straży Granicznej I linii „Orłowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gdynia”
• placówka Straży Granicznej I linii „Oksywie”
• placówka Straży Granicznej I linii „Hel”
• placówka Straży Granicznej I linii „Jastarnia”
• placówka Straży Granicznej II linii „Gdynia”

Organizacja komisariatu w styczniu 1930^[5]:

• komenda − Gdynia
• placówka Straży Granicznej I linii „Orłowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gdynia”
• placówka Straży Granicznej I linii „Oksywie”
• placówka Straży Granicznej I linii „Mechelinki”
• placówka Straży Granicznej II linii „Gdynia”

Organizacja komisariatu w 1936:

• komenda − Gdynia
• placówka Straży Granicznej II linii Gdynia (II)
• placówka Straży Granicznej I linii Wielki Kack
• placówka Straży Granicznej I linii Orłowo
• placówka Straży Granicznej I linii Gdynia (I)
• placówka Straży Granicznej I linii Gdynia (III)
• placówka Straży Granicznej I linii Gdynia (IV)
• placówka Straży Granicznej I linii Gdynia (V)
• placówka Straży Granicznej I linii Pogórze
• placówka Straży Granicznej I linii Mechelinki
• posterunek SG Chylonia

Przypisy

Bibliografia

• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski: Zapomniani obrońcy granic południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej 1922-1939: słownik biograficzny oficerów, strażaków oraz pracowników kontraktowych straży celnej i straży granicznej. Przemyśl: Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2015. ISBN 978-83-61329-14-5.
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Rozkazy, materiały dotyczące dyslokacji, organizacji służby, wywiadu wojskowego i przeciwprzemytniczego, budżetu PIOSG → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.