Komisariat Straży Granicznej „Krotoszyny”

Komisariat Straży Granicznej „Krotoszyny” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Geneza

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną^[1]. Od połowy 1921 roku jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku^[3]. Komisariat Straży Celnej „Jamielnik”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Straży Celnej „Działdowo”^[4].

W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[5]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Krotoszyn”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[6]. Na podstawie rozkazu Mazowieckiego Inspektora Okręgowego nr 4 z 27 kwietnia 1928 komisariat „Jamielnik”został zlikwidowany, a jego obszar włączony do komisariatu „Lipinki”^[7]. Tum samym rozkazem komisariat „Lipinki” przeniesiony został do miejscowości Krotoszyny^[7].

 Osobne artykuły: komisariat Straży Celnej „Jamielnik” i komisariat Straży Celnej „Lipinki”.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[8].

Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 roku w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Krotoszyny” do Inspektoratu Granicznego nr 3 „Brodnica” i określił jego strukturę organizacyjną^[9]. Rozkazem nr 9 z 18 października 1929 roku w sprawie reorganizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[10]. Rozkaz komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego z 10 maja 1938 roku w sprawie terminologii w odniesieniu do władz i jednostek formacji, wydany w związku z rozkazami KSG z 25 i 29 kwietnia 1938 roku, przemianował inspektoraty graniczne na obwody Straży Granicznej z dodaniem nazwy miejscowości, w której jednostka stacjonuje. Jednocześnie nakazał używanie w stosunku do kierowników komisariatów i placówek nowych terminów: „komendant komisariatu” i „dowódca placówki”^[11]. Komisariat wszedł w skład struktury Obwodu Straży Granicznej „Brodnica”. Rozkazem nr 5 z 3 marca 1939 roku w sprawie zmian organizacyjnych [...], komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma wydzielił z komisariatu „Łasin” placówkę I linii „Lipinki” i przydzielił do komisariatu „Krotoszyny”^[12][13].

Służba graniczna

Siedziba komisariatu mieściła się w budynku skarbowym. W 1936 roku komisariat ochraniał granicę państwową na długości 32 kilometrów 500 metrów^[14]. Komisariat w swojej strukturze posiadał posterunek SG „Jabłonowo”^[14].

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Lubawa” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Łasin” − 1928

Funkcjonariusze komisariatu

Obsada komisariatu w 1936^[14]:

• kierownik komisariatu – pkom. Mieczysław Witoszek
• kierownik placówki „Radomno” – przod. Szymon Kwiatkowski
• kierownik placówki „Jamielnik” – przod. Zygmunt Wenzel
• kierownik placówki „Szwarcenowo”– przod. Marceli Janicki
• kierownik placówki „Fitowo” – przod. Jakub Zieliński
• kierownik placówki „Krotoszyny”– st. str. Władysław Haraziński
• kierownik posterunku „Jabłonowo” – st. str. Zygmunt Iżyk

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w marcu 1928^[6]:

• komenda − Krotoszyny
• placówka Straży Granicznej I linii „Radomno”Pustki
• placówka Straży Granicznej I linii „Jamielnik”
• placówka Straży Granicznej I linii „Szwarcenowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Fitowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Krotoszyny”

Organizacja komisariatu w październiku 1929^[23]:

• 3/3 komenda − Krotoszyny
• placówka Straży Granicznej I linii „Radomno” Tabory
• placówka Straży Granicznej I linii „Jamielnik”
• placówka Straży Granicznej I linii „Szwarcenowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Fitowo” (w źródle – Witowo)
• placówka Straży Granicznej I linii „Sumin”
• placówka Straży Granicznej II linii „Krotoszyny”
• placówka Straży Granicznej II linii „Brodnica”

Organizacja komisariatu w 1933 i 1934^[24]:

• komenda − Krotoszyny
• placówka Straży Granicznej I linii „Wiśniewo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Radomno”
• placówka Straży Granicznej I linii „Jamielnik”
• placówka Straży Granicznej I linii „Szwarcenowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Krotoszyny”
• posterunek Straży Granicznej Jabłonowo → zlikwidowany 22 marca 1937^[25]

Organizacja komisariatu w 1939^[26]:

• komenda − Krotoszyny
• placówka Straży Granicznej I linii „Radomno” Tabory
• placówka Straży Granicznej I linii „Jamielnik”
• placówka Straży Granicznej I linii „Szwarcenowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Fitowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Krotoszyny”
• placówka Straży Granicznej II linii „Brodnica”

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928–1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
• Antoni Krzysztof Sobczak: Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej w Ciechanowie w latach 1928–1939. Przyczynek do historii. 2014. [dostęp 2017-03-14].
• Odpisy z kronik Inspektoratu Granicznego „Brodnica” i z kronik podległych komisariatów w latach 1936–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy organizacyjne Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.