Komisariat Straży Granicznej „Kaczory”

Komisariat Straży Granicznej „Kaczory” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[1]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[2]. Rozkazem nr 2 z 19 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Kaczory” do Inspektoratu Granicznego nr 8 „Nakło” i określił jego strukturę organizacyjną^[3]. Rozkazem nr 12 z 10 stycznia 1930 roku w sprawie reorganizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił numer i nową organizację komisariatu^[4]. Rozkazem nr 3/31 zastępcy komendanta Straży Granicznej płk. Emila Czaplińskiego z 5 sierpnia 1931 roku zniesiono placówkę SG Dziembowo, a pozostawiono posterunek detaszowany „Dziembowo”^[5]. Rozkazem nr 1 z 31 marca 1937 roku w sprawach [...] likwidacji i tworzenia placówek, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski zniósł posterunek SG „Miasteczko”^[6]. Rozkazem nr 2 z 30 listopada 1937 roku w sprawach [...] przeniesienia siedzib i likwidacji jednostek, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski zmienił nazwę placówki I linii „Kalina” na „Dziembowo”^[7].

Służba graniczna

Kierownik Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej mjr Józef Zończyk w rozkazie organizacyjnym nr 2 z 8 czerwca 1928 roku udokładnił linie rozgraniczenia komisariatu. Granica północna: kamień graniczny nr E 256; granica południowa: kamień graniczny nr F003^[8].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Rudna” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Jabłonowo” − 1928

Działania komisariatu w 1939 roku

Wiosną 1939 przy każdym komisariacie zaczęto tworzyć plutony wzmocnienia, liczące etatowo 61 ludzi. W okresie pokoju miały one uszczelniać granicę, a przypadku wojny prowadzić miały działania opóźniające poprzez niszczenie mostów i dróg. Plutonem wzmocnienia komisariatu „Kaczory” dowodził przodownik Straży Granicznej Jan Walter^[9]. 1 września 1939 niemiecka 50 Dywizja Piechoty nacierała przez Łobżonkę na Nakło i Mroczę. 1 września o 0.30 rozpoczęły się pierwsze walki. O 4.00 komisariat wysłał patrol w kierunku wioski Byszki. Patrol wrócił i stwierdził obecność wojsk niemieckich w Byszkach. O 5.00 pluton wzmocnienia został wycofany na wzgórze pod Ujściem. Spod Ujścia komisariat wycofywał się przez Budzyń do Wągrowca. W Wągrowcu zebrał się cały batalion wojsk pogranicznych mjr. Świderskiego^[10].

Funkcjonariusze komisariatu

Struktura organizacyjna

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928^[3]:

• komenda − Kaczory
• placówka Straży Granicznej I linii „Jeziorki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kaczory”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kalina Blok”
• placówka Straży Granicznej II linii „Śmiłowo”
• Placówka Straży Granicznej II linii „Grabówno”^[a]
• placówka Straży Granicznej II linii „Kaczory”
• placówka Straży Granicznej II linii „Nakło”

Organizacja komisariatu w styczniu 1930^[4]:

• komenda − Kaczory
• placówka Straży Granicznej I linii „Jeziorki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kaczory”
• placówka Straży Granicznej I linii „Kalina Blok”
• placówka Straży Granicznej II linii „Kaczory”
• Placówka Straży Granicznej II linii „Grabówno”
• placówka Straży Granicznej II linii „Dziembowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Nakło”^[b]

Organizacja komisariatu w 1936:

• komenda − Kaczory
• placówka Straży Granicznej II linii Kaczory
• placówka Straży Granicznej II linii Grabówno
• placówka Straży Granicznej II linii Nakło??
• placówka Straży Granicznej I linii Jeziorki
• placówka Straży Granicznej I linii Kaczory
• placówka Straży Granicznej I linii Kalina → w 1937 zmieniono nazwę na „Dziembowo”

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Wojciech Grobelski: Charakterystyka dawnej granicy polsko–niemieckiej na odcinku komisariatu Straży Granicznej w Ujściu n/Notecią. 2007. [dostęp 2017-03-14].
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Wykazy imienne oficerów i szeregowych Inspektoratu Granicznego „Nakło” i podległych komisariatów w latach 1929–1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy, materiały dotyczące dyslokacji, organizacji służby, wywiadu wojskowego i przeciwprzemytniczego, budżetu PIOSG → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.