Działoszyce

Działoszyce

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kościół św. Trójcy
Herb
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	pińczowski
Gmina	Działoszyce
Prawa miejskie	1409
Burmistrz	Stanisław Porada
Powierzchnia	1,92[1] km²
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość	868[1] 452[1] os./km²
Strefa numeracyjna	+48 41
Kod pocztowy	28-440
Tablice rejestracyjne	TPI
Położenie na mapie powiatu pińczowskiego Działoszyce
Położenie na mapie Polski Działoszyce
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Działoszyce
50°21′54″N 20°21′09″E/50,365000 20,352500
TERC (TERYT)	2608014
SIMC	0946987
Urząd miejski ul. Skalbmierska 5 28-440 Działoszyce
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Działoszyce – miasto położone w południowej Polsce, w woj. świętokrzyskim, w powiecie pińczowskim. Siedziba miejsko-wiejskiej gminy Działoszyce. Położone nad rzeką Nidzicą (lewy dopływ Wisły), przy DW768.

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 991 mieszkańców.

W 1595 roku miasto położone w powiecie proszowskim województwa krakowskiego była własnością rodu Śmigielskich^[2].

Historia

Pierwsza wzmianka o Działoszycach pochodzi z 1220^[3]. Osada położona była na szlaku handlowym prowadzącym z Krakowa przez Skalbmierz i Wiślicę. Działoszyce rozwijały się dzięki protekcji biskupa Iwona Odrowąża. W czasach Kazimierza Wielkiego miały ok. 430 mieszkańców. W 1409 król Władysław Jagiełło nadał osadzie prawa miejskie. Ród Ostrogskich do których należało miasto, otrzymał przywilej na pobieranie opłat mostowych od kupców wielkopolskich. Działoszyce były ośrodkiem rzemieślniczym i handlowym. Rozwijały się tu garbarstwo i olejarstwo, a w późniejszym okresie sukiennictwo. W 1629 w mieście było 13 rzemieślników. Znajdowały się tu młyn i stępa napędzane przez dwa koła wodne. W 1662 Działoszyce miały 468 mieszkańców. W 1788 – 159 domów i 720 mieszkańców. Miasto posiadało przywilej na odbywanie 12 jarmarków w ciągu roku.

W 1795, w następstwie III rozbioru, Działoszyce znalazły się na dwanaście lat w zaborze austriackim. W okresie 1807–1815 należały do Księstwa Warszawskiego, by w 1815, na ponad sto lat przejść pod zabór rosyjski. Pozostawanie blisko granicy z Austrią i Rzeczpospolitą Krakowską, w dogodnym dla handlu obszarze, sprawiło, iż w „lwim grodzie” znacznie nasiliło się osadnictwo żydowskie. Lokalizacja sprzyjała nie tylko handlowi, ale również i o wiele bardziej opłacalnemu przemytowi, miasto bogaciło się coraz bardziej^[4].

W 1820 liczba ludności miasta wynosiła już 1692 osoby. Wśród nich było 436 chrześcijan i 1256 Żydów (74%). Pierwsi trudnili się głównie rzemiosłem i rolnictwem, drudzy zajmowali się przede wszystkim handlem^[4]. W 1827 Działoszyce miały 1735 mieszkańców, w 1857 – 3000, a w 1879 już 5170 osób^[4]. W 1894 wybuchła epidemia cholery, w wyniku której zmarło 126 osób, w większości Żydzi^[5].

W 1899, spośród ogólnej liczby 5170 mieszkańców, 4673 (90%) było Żydami^[6]. Zajmowali się przeważnie przemysłem i handlem. W mieście działało w tym czasie 6 garbarni, 3 cegielnie, 2 olejarnie, 2 fabryki świec, kopalnia gipsu oraz kaflarnia.

18 lutego 1918 r. miała miejsca masowa demonstracja polskiej ludności z Działoszyc i okolicy przeciwko Traktatowi Brzeskiemu z 9 lutego 1918, którego treść wywołała wzburzenie wśród polskiej opinii publicznej. Manifestacja została zorganizowana przez miejscowy oddział Polskiej Organizacji Wojskowej. W trakcie tłumienia manifestacji przez żandarmów austriackich zostały zastrzelone trzy osoby: Stefan Starkiewicz syn burmistrza Działoszyc (lat 15) , Wincenty Robak z Wymysłowa (lat 54) i Wojciech Pawęzowski z Chmielowa (lat 24), a trzy dalsze zostały ranne: Wincenty Brykalski i Stanisław Markiewicz z Działoszyc, oraz Stanisław Motłoch z Chałupek Jakubowskich, a później kilkanaście osób zostało aresztowanych^{[7][8][9][10]}.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Działoszycach Żydzi stanowili ok. 80% mieszkańców miasta^[11]. W Działoszycach handlowano zbożem, drobiem oraz trzodą chlewną. Funkcjonowało tu także kilka małych zakładów przemysłowych. M.in. olejarnia, kaflarnia, garbarnia oraz 3 młyny. Liczba mieszkańców malała z powodu konkurencji większych zakładów przemysłowych położonych w sąsiednich ośrodkach, a także problemów komunikacyjnych. W 1921 miasto miało 6755 mieszkańców. Do 1939 liczba ta zmalała do 5872. W czasie okupacji niemieckiej wywieziona lub zabita została niemal cała ludność żydowska miasteczka. W 1946 Działoszyce miały już zaledwie 2506 mieszkańców.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kieleckiego.

Ludzie związani z Działoszycami (wg daty urodzenia)

 Zobacz też kategorie: Ludzie związani z Działoszycami, Ludzie urodzeni w Działoszycach.

• Urodzeni:

• Ludomir Tarkowski (1897-1944) – kapitan piechoty Wojska Polskiego II RP, major Polskich Sił Zbrojnych.
• Jerzy Niemczycki vel Jerzy Orłowski ps. „Janczar”, „Szydło” (1918-2006) – kapitan piechoty Polskich Sił Zbrojnych i Armii Krajowej, cichociemny.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Działoszyc w 2014 roku^[12].

Zabytki

• Kościół parafialny pw. Trójca Święta, erygowany w 1222, gotyckie prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, przebudowany w XVII w. w stylu barokowym, w XIX w. przebudowany ponownie (przedłużenie nawy i dobudowanie wieży), kaplice pw. Świętej Anny z 1637 i pw. Matki Boskiej Różańcowej z 1663.

Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A/629 z 11.02.1967)^[13].

• Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Trójcy, na zespół obok kościoła składają się m.in. budowle z 1869 r.: bardzo wysoki kamienny mur oporowy wzmocniony szkarpami oraz mur kamienny nakryty jednospadowym daszkiem z bramą główną "trójprzęsłową, filarowo-arkadową" w której "arkady ostrołuczne, w profilowanej opasce", a "skrzydła bramne z żelaza kutego"(id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_ZE.692)^[14]
• Kamienna figura Chrystusa Frasobliwego na kolumnie, barokowa, z 1632 r.^[15].
• Kamienna figura św. Antoniego Padewskiego z aniołkami, na postumencie, barokowa, z II połowy XVIII w.^[15].
• Kamienna figura św. Rozalii na słupie, na którym na jego czterech ścianach płaskorzeźby św. Rocha, Karola Boromeusza, Sebastiana i Ignacego oraz (z frontu) suplikacja "Od powietrza, ognia i wojny wybaw nas Panie". Wykonana została w 1848 r. przez Józefa Zaborowskiego^[15].
• Ruina synagogi, z II połowy XIX wieku, przy ul. Krasickiego 3 (nr rej.: A/630 z 4.01.1988)^[13].
• Cmentarz parafialny z XIX wieku, założony na początku XIX w., przy ul. Zakościelnej, z kaplicą grobową rodziny Michalskich, z zabytkowymi pomnikami nagrobnymi od I połowy XIX wieku.^[9]
• Pomnik ofiar poległych 18 lutego 1918 r., wysoki pomnik z piaskowca z podestem, wraz z trzema mogiłami zabitych, ogrodzony balustradą. Na pomniku zamieszczono tablicę treści: Ofiarom poległym / 18 lutego 1918 r. w Działoszycach / Cześć ich pamięci / Wojciech Pawęzowski l. 24 z Chmielowa / Stefan Starkiewicz l. 18[sic!] z Działoszyc / Wincenty Robak l. 54 z Wymysłowa^[9]. Pomnik z kwaterą wpisany jest do "Ewidencji Grobów i Cmentarzy Wojennych" i rejestru miejsc pamięci narodowej (Nr wew. 09-01-004)^[16][17][18].

• 
  fragment zabudowań miasteczka z widokiem na kurhany z epoki brązu w Szczotkowicach
• 
  Schody prowadzące do bramki (z 1869 r.), mającej formę ostrołucznej arkady między dwoma filarami, znajdującej się w murze otaczającym plac wokół kościoła św. Trójcy
• 
  Pomnik ofiar poległych w trakcie tłumienia manifestacji 18 lutego 1918 r. w Działoszycach.
• 
  Ruiny synagogi żydowskiej w Działoszycach
• 
  Pomnik ustawiony z okazji 600-lecia nadania praw miejskich (1409–2009), z herbem Działoszyc oraz w tle ruiny synagogi
• 
  Tablica upamiętniająca działania Armii Krajowej w Działoszycach

Zobacz też

• Działoszyce (stacja kolejowa)
• Cmentarz żydowski w Działoszycach

Przypisy

Bibliografia

• Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965–1967.
• Krzysztof Urbański: Gminy żydowskie małe w województwie kieleckim w okresie międzywojennym. Kielce: Muzeum Narodowe w Kielcach; F.P.H.U. „XYZ”, 2006, s. 76–84. ISBN 83-89995-06-9.

Linki zewnętrzne

• Działoszyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 263 .
• Działoszyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 461 .
• Strona miasta i gminy Działoszyce
• Zdjęcia Synagogi i Kościoła. sancygniow.eu.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-15)].
• Historia Żydów w Działoszycach na portalu Wirtualny Sztetl
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona