Wąchock

Zobacz też: inne znaczenia.
Wąchock
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

starachowicki

Gmina

Wąchock

Prawa miejskie

1454, 1994

Burmistrz

Robert Janus[1]

Powierzchnia

16,02 km²

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


2795[2][3]
174,5 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 41

Kod pocztowy

27-215

Tablice rejestracyjne

TST

Położenie na mapie gminy Wąchock
Mapa konturowa gminy Wąchock, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Wąchock”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Wąchock”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Wąchock”
Położenie na mapie powiatu starachowickiego
Mapa konturowa powiatu starachowickiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Wąchock”
Ziemia51°04′27″N 21°00′49″E/51,074167 21,013611
TERC (TERYT)

2611054

SIMC

0276802

Urząd miejski
ul. Wielkowiejska 1
27-215 Wąchock
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Wąchock – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie starachowickim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Wąchock.

Według danych z 1 stycznia 2018 Wąchock liczył 2795 mieszkańców[2].

Wąchock był miastem klasztoru cystersów wąchockich w województwie sandomierskim w ostatniej ćwierci XVI wieku[4]. Wąchock jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich[5].

Wąchock jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Floriana w Wąchocku[6].

Położenie

Zapora na zalewie w Wąchocku

Miasto nad rzeką Kamienną, graniczy od zachodu i północy ze Starachowicami.

Wąchock jest punktem początkowym niebieskiego szlaku turystycznego im. E. Wołoszyna, prowadzącego do Cedzyny. Przez miasto przechodzą: czerwony Szlak Milenijny ze Skarżyska-Kamiennej do Kałkowa, niebieski szlak rowerowy ze Skarżyska-Kamiennej do Ostrowca Świętokrzyskiego oraz czerwony szlak rowerowy do Starachowic.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do woj. kieleckiego.

Wąchock położony jest w Małopolsce, w dawnej ziemi sandomierskiej, jego lewobrzeżna część leży ponadto w ziemi radomskiej[7].

Historia

Panorama Wąchocka około 1910–1918

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1179 roku, wtedy to biskup krakowski Gedko ufundował klasztor cystersów. Pierwsi zakonnicy przybyli do Wąchocka z francuskiego opactwa Morimond. Pierwotna siedziba cystersów (przed zbudowaniem klasztoru) znajdowała się prawdopodobnie na terenie dzisiejszej Wielkiej Wsi i nosiła nazwę Kamienna[8]. Nazwa miasta po raz pierwszy znalazła się w bulli papieża Honoriusza III z 24 maja 1218 roku[8]. Zaś w dokumentach cysterskich nazwa opactwa „Vancoz” pojawiła się już rok później[8]. W 1206 roku pierwszym źródłowo potwierdzonym opatem wąchockim został Gwidon[4]. Na przełomie XII i XIII wieku został wzniesiony przez włoskich budowniczych pod kierownictwem mistrza Simona kościół[9]. W XIII w. klasztor został samodzielnym opactwem (które od XIII wieku przeżywało swój szczytowy okres rozwoju[10]), a dzięki darowiznom władców, rycerstwa i szlachty stał się w późniejszych wiekach jednym z bogatszych klasztorów na ziemiach polskich. W 1249 r. konwent wąchocki otrzymał z rąk Bolesława Wstydliwego koncesję na poszukiwanie dóbr kopalnych w okolicy z prawem uzyskania 1/3 dochodów z odkryć górniczych (sól i metale)[10]. Cystersi z Wąchocka przyczynili się do rozwoju przemysłu nad Kamienną, zakładając kopalnie i zakłady metalowe w Bzinie, Mostkach, Parszowie, Wąchocku i Starachowicach. Do XV w. opatami wąchockimi byli wyłącznie cudzoziemcy, dopiero w 1461 roku na opata klasztoru po raz pierwszy wybrano Polaka – Mikołaja Raduńskiego[11]. W 1525 roku Sejm Rzeczypospolitej zadecydował, że opatem może zostać jedynie rodowity Polak i to szlachcic[8]. Miasteczko i klasztor kilkakrotnie były niszczone przez pożary i najazdy obcych wojsk, m.in. w latach 1259–1260 przez Tatarów, w czasie potopu szwedzkiego i w 1657 przez wojska Jerzego Rakoczego. Klasztor został skasowany w 1819, a budynki i pozostałe dobra przeszły na własność państwa. Zakonnicy wrócili do klasztoru w 1951, który w 1964 podniesiony został ponownie do rangi opactwa. Pierwszym przeorem wznowionego klasztoru został o. dr Augustyn Ciesielski[8], natomiast opatem dożywotnim wybranym przez Kapitułę Cysterską został o. Benedykt Władysław Matejkiewicz[8].

Opactwo cysterskie w Wąchocku ok. 1892

Miejscowość pomimo istnienia zamożnego i wpływowego klasztoru nigdy nie osiągnęła szczególnego znaczenia administracyjnego i gospodarczego, do czego starali się nie dopuścić biskupi krakowscy i benedyktyni z opactwa na Świętym Krzyżu. Klasztor nieustannie toczył procesy majątkowe z okoliczną szlachtą i benedyktynami, najgłośniejszy dotyczył lokacji miasta Wierzbnika, założonego w 1624 przez ks. Bogusława Boxę-Radoszewskiego, opata benedyktynów ze Świętego Krzyża jakoby na gruntach cystersów. W 1315 powstała w Wąchocku komora celna, która przetrwała do 2 poł. XV w. W 1454 król Kazimierz Jagiellończyk nadał miejscowości prawo miejskie magdeburskie. Wraz z przywilejem miasteczko uzyskało zezwolenie na cotygodniowe targi oraz na coroczny jarmark w dniu 24 czerwca (na św. Jana Chrzciciela) oraz na handel solą, śledziami i suknem[8]. Mieszczanie wąchoccy zostali wyłączeni spod jurysdykcji wojewodów, kasztelanów, starostów, a także zostali zwolnieni od opłat celnych i targowych na obszarze Korony[12]. Przywileje te zostały potwierdzone przez króla Zygmunta I Starego, który przyznał Wąchockowi drugi jarmark na św. Mateusza[9]. Ponieważ statut fundacyjny klasztoru cystersów nadawał przeorowi prawa do wszystkich złóż mineralnych w okolicy Wąchocka nad rzeką Kamienną, powstały tu w średniowieczu pod zarządem klasztornym liczne kuźnie, a cystersi zakładali młyny, folusze, warsztaty tkacie, cegielnie, kamieniołomy i warsztaty kamieniarskie[9]. W 1500 r. Wąchock mógł się pochwalić 22 spośród ogólnej sumy 289 kuźni zarejestrowanych na terenie Królestwa Polskiego[13]. budowali piec odlewniczy do wytopu blach ołowianych, którymi  kryto obiekty opactwa i huty szkła[9]. Po potopie szwedzkim oraz najeździe księcia Jerzego Rakoczego w 1657 r., zanotowano spadek liczby mieszkańców do ok. 475[14]. W 1696 roku opat Jan Dymitr Solikowski wydzielił dla grupy kilkunastu mieszczan nowe tereny leśne do karczowania, znajdujące się na południe od miasta, w okolicy zwanej Stary Dwór, między traktem do Opatowa, a folwarkiem Dwór Opacki (Rataje)[8]. Dwa lata później, 21 stycznia 1698, król August II Mocny zwolnił poddanych klasztoru wąchockiego od wszelkich świadczeń na rzecz wojska[8]. Dawne przywileje klasztorne nadane klasztorowi i miastu Wąchock, zostały jeszcze dwukrotnie potwierdzone przez królów: Augusta III (1749 r.)[8] oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego (1766 r.)[8]. W 1787 r. Wąchock zamieszkiwało 962 mieszkańców, w tym 2 Żydów[8]. Do rozbiorów Wąchock był w województwie sandomierskim[15]. W 1789 r. z inicjatywy przeora klasztoru Aleksandra Rupkiewicza zbudowano w Wąchocku dwie fryszerki, zaś w Starachowicach pięć[10][8]. W 1795 r. miasto znalazło się pod zaborem austriackim, zaś w latach 1809-15 w Księstwie Warszawskim (w województwie sandomierskim w powiecie opatowskim[8]), natomiast potem w Królestwie Polskim[15]. Z inicjatywy cystersów w porozumieniu z rządem austriackim, w 1802 r. zostało założone gimnazjum, które liczyło 100 uczniów, z czego ośmiu było na utrzymaniu klasztoru (co potwierdzają zapiski Juliana Ursyna Niemcewicza, który w 1811 r. przebywał w Wąchocku)[11][8]. Jeszcze ok. 1850 w miasteczku poza klasztorem i fabryką znajdowały się tylko trzy domy murowane. W czasie wybuchu powstania listopadowego fabryka w Wąchocku zajmowała się produkcją kos i pałaszy[8].

Pustelnia św. Jacka
 Osobny artykuł: Bitwa pod Świętym Krzyżem.

W styczniu 1863 gen. Marian Langiewicz przeprowadził w mieście koncentrację powstańców, którzy mieli iść na Warszawę. 1400 ludzi założyło tutaj obóz warowny. W drukarni polowej gen. Langiewicz wydrukował odezwę „Do mieszkańców województwa krakowskiego”, w którym wzywał ludność do większego wysiłku zbrojnego[8]. 3 lutego 1863 doszło do bitwy z wojskami rosyjskimi, w której powstańcy odnieśli zwycięstwo[8]. Na podstawie ustawy z dnia 31 grudnia 1866 roku utworzone zostają gubernia kielecka z siedzibą władz w Kielcach oraz gubernia radomska z siedzibą władz w Radomiu (Wąchock znalazł się w granicach nowo powstałego powiatu iłżeckiego w guberni radomskiej)[8]. W Wąchocku na podstawie ukazu Rządzącego Senatu z 19 lutego 1875 roku powstał Sąd Pokoju (działał do 1921 roku), do którego kompetencji należało m.in. rozpatrywanie spraw w przedmiocie zobowiązań osobistych, umów i majątku ruchomego[8]. Budowa linii kolejowej w 1884 r. nie wywarła większego wpływu na rozwój miasta[9]. W dniach od 8 do 11 lipca 1903 wielka powódź na rzece Kamiennej zniszczyła ujęcie wody i zalała część miejscowości[8]. Wąchockie zakłady metalowe działały jeszcze do 1904 roku

Wnętrze kościoła w Wąchocku o. 1932

[15]. I wojna światowa spowodowała regres w rozwoju miasta[9]. 3 maja 1916 roku w Wąchocku odbyły się uroczyste obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, podczas których odśpiewano „Rotę” i „Boże, coś Polskę”[8]. W latach międzywojennych w budynkach dawnego klasztoru mieściło się państwowe progimnazjum, zorganizowane w 1909 roku przez ks. Edwarda Chrzanowskiego[8]. W maju 1918 roku w Wąchocku zawiązało się Towarzystwo Ogniowe, mające na celu powołanie do życia Ochotniczej Straży Ogniowej (pierwszy zarząd powołano w maju następnego roku)[8]. W 1910 w Wąchocku założono z inicjatywy Michała Dobskiego Towarzystwo Oszczędniościowo–Pożyczkowe, które zostało w 1928 r. przemianowane na Kasę Stefczyka[8]. W 1930 r. przywrócono nazwę gminy Wąchock, a samo miasto liczyło 3500 mieszkańców (w latach 1869-1930 formalnie Wąchock należał do gminy Wielka Wieś)[8].

8 września 1939 roku oddziały 2 dywizji lekkiej zajęły miasto, dokonując podpaleń i morderstw[8]. W czasie okupacji niemieckiej w okolicy miasta działało Zgrupowanie Partyzanckie Armii Krajowej pod dowództwem majora Jana Piwnika - "Ponurego". W mieście stoi jego pomnik, odsłonięty 10 czerwca 1984 roku[8]. Na początku 1944 roku powstał oddział partyzancki dowodzony przez ppor. Andrzeja „Wrzosa” Bieleńskiego, który w połowie sierpnia zaatakował niemiecką kompanię kwatermistrzowską stacjonującą w Parszowie; zabito kilku żołnierzy, a dwóch oficerów wzięto do niewoli[8]. W nocy z 16 na 17 stycznia 1945 r. wycofujące się wojska niemieckie wysadziły w powietrze stację kolejową, bloki zarządu, tory kolejowe i mosty na rzece Kamiennej[8]. Już 17 stycznia do miasta weszła Armia Czerwona[8]. Rok po II wojnie według spisu gmina Wąchock liczyła 7350 mieszkańców[8]. W 1948 powstała Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, której zadaniem było zorganizowanie handlu miejskiego, zaopatrzenia rolnictwa i mieszkańców gminy Wąchock w potrzebne artykuły[8]. Z dotychczasowej gminy Wąchock ustawą z dnia 25 września 1954 utworzono następujące gromady: Gromada Wąchock (osady Wąchock i Rataje), Gromada Wielka Wieś (osady Wielka Wieś, Marcinków i Węglów), Gromada Parszów (wsie Parszów i Mostki)[8]. Od 1 stycznia 1969 roku do Gromady Wąchock włączono Wielką Wieś i Marcinków, likwidując Gromadę Wielką Wieś[8]. Z dniem 1 stycznia 1973 roku zniesiono podział na gromady i wprowadzono gminy; utworzono gminę Wąchock o powierzchni 81,1 km², w skład której weszły następujące miejscowości: Wąchock, Wielka Wieś, Parszów, Węglów, Marcinków i Rataje[8]. Od nowego roku 1975 zlikwidowana została gmina Skarżysko Kościelne, a dwie miejscowości Majków i Michałów weszły w skład Wąchocka[8]. W 1979 roku odbyły się uroczystości związane z 800-leciem powstania wąchockiego opactwa z udziałem Prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego[8] 7 maja 1985 roku miasto Wąchock zostało odznaczone Krzyżem Partyzanckim za aktywny udział mieszkańców w walce narodowo-wyzwoleńczej[8]. Dzięki staraniom o. opata Alberyka Józefa Siwka 9 czerwca 1991 roku otwarto muzeum w klasztorze oo. cystersów[8]. 1 stycznia 1994 r. Wąchock odzyskał prawa miejskie, utracone w 1869, po rosyjskiej reformie miejskiej.

Demografia

30 czerwca 2009 roku miasto miało 2747 mieszkańców[16].

  • Piramida wieku mieszkańców Wąchocka w 2014 roku[2].

Zabytki

Romański kościół klasztorny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Floriana
Ruiny zespołu fabrycznego: dom zarządu, tzw. pałac Schenberga, 5 budynków fabrycznych, urządzenia hydrotechniczne z tamą i przepustami
Kaplica pw. św. Rocha
Macewy na cmentarzu żydowskim
Ulica Kolejowa
  • Zespół kościelno-klasztorny cystersów z XII wieku z romańskim kapitularzem przykrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym jest mieszanką stylów architektonicznych. Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.832/1-7 z 23.06.1967 i z 6.01.1988)[17].
    • Romański kościół klasztorny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Floriana z XIII w. zachowany jest w niezmienionym kształcie układu cysterskiego. Kościół zbudowano z naprzemiennie ułożonych ciosów czerwonego piaskowca wąchockiego i jasnego kunowskiego. Ten sposób budowania pochodzi z północnych Włoch. Kościół był wielokrotnie przebudowywany. Pozostałością po epoce gotyku są podniesione szczyty oraz ślady gotyckiej dobudówki po północnej stronie budowli. W XVI w. do północnej nawy dobudowano kaplicę boczną, a w XIX w. kruchtę do fasady zachodniej. Kościół o cechach architektury włoskiej jest najstarszą sygnowaną budowlą w Polsce (podpis arch. Simona na fasadzie). Wnętrze barokowe z XVII w., ale plan trzynawowego kościoła jest typowo romański.
    • Klasztor został całkowicie przebudowany w XVII w., zachowały się jednak niektóre wnętrza z XIII w. Należy do nich sala zebrań zakonników (kapitularz), uważana za najpiękniejsze wnętrze romańskie w Polsce. Romańskie są również sala pracy zakonników (fraternia), karcer pod schodami, natomiast piękna jadalnia (refektarz) z poł. XIII w. jest już wczesnogotycka. Klasztor posiadał ogrzewane pomieszczenia (poza dormitorium) jako pierwszy klasztor cysterski z możliwością ogrzewania ciepłem z pieca do wytopu ceramiki, żelaza lub kuchennego. W pomieszczeniach klasztoru mieszczą się Muzeum Ojców Cystersów prezentujące m.in. zachowane elementy romańskie oraz ceramikę z klasztornej manufaktury oraz Muzeum Powstań Narodowowyzwoleńczych utworzone w 1991 r. ze zbiorów księdza Walentego Ślusarczyka, proboszcza z Nowej Słupi.
  • Zespół urbanistyczny śródmieścia z XIII–XV w. (nr rej.: A.831 z 4.12.1956)[17].
  • Zespół fabryczny z początku XIX w., w jego skład wchodzą: dom zarządu, tzw. pałac Schenberga, pięć budynków fabrycznych i urządzenia hydrotechniczne z tamą i przepustami na rzece Kamiennej (nr rej.: A.838/1-3 z 4.12.1956 oraz 177 z 8.05.1972)[17].
    Kapitularz klasztoru
  • Dawny zajazd w typie dworku z 1 poł. XIX w., w czasie powstania styczniowego była tu kwatera generała Mariana Langiewicza.
  • Kaplica św. Rocha z 1839 r. z późnobarokowym wyposażeniem; (nr rej.: A.834 z 19.01.1973)[17].
  • Cmentarz parafialny z XIX w. (nr rej.: A.835 z 19.05.1993)[17], nagrobki z odlewami żeliwnymi z lokalnych fabryk, nagrobki rodziny Schoenbergów, nagrobki uczestników powstania styczniowego: Karola Ziemlińskiego (poległ w 1863), Józefa Barzykowskiego (zm. 1869), Brunona Pohoskiego (zm. 1922) i Ignacego Jastrzębskiego (zm. 1932). Bramka cmentarna z kamiennym portalem z XVIII w., przeniesionym zapewne z opactwa cystersów.
  • Dawny cmentarz żydowski z XIX w. (nr rej.: A.836 z 20.06.1990)[17], na którym pozostało około czterdziestu macew.
  • Zabytkowe domy z tzw. przejezdnymi sieniami z 2 połowy XIX w.
  • Drewniana kaplica św. Jana Nepomucena z 1 połowy XIX w. (nr rej.: A.833 z 19.01.1973)[17].
  • Dawna willa drewniana z XIX w. obok przejazdu kolejowo-drogowego, należąca przed wojną do żydowskiego kupca i fabrykanta Joela Halperta.
  • Kaplica św. Jacka i dawne miejsce odpustowe z 1 poł. XIX w. w miejscu zwanym Sina Woda, kolonia Mieszała, odległe ok. 3 km od miejscowości, ale administracyjnie należące do Wąchocka; (nr rej.: A.839 z 19.01.1973)[17].
  • Drewniany dom przy ul. Starachowickiej 43 z końca XIX w. (nr rej.: A.837 z 9.10.1973) przeniesiony do Parku Etnograficznego Muzeum Wsi Kieleckiej[17].
Nieistniejące

Kościół pod wezwaniem św. Elżbiety – dziś nieistniejący, warty wspomnienia z uwagi na zachowaną historię. Wybudowany równolegle z budynkami opactwa w miejscu obecnej szkoły, wzniesiony jednocześnie z kościołem klasztornym. W roku 1260 spalony przez Tatarów, odbudowany ponownie jako drewniany. Ponownie spalony w nieznanych latach i okolicznościach. W 1597 roku wizytacja kościelna zanotowała opis – kościół w Wąchocku pod wezwaniem św. Elżbiety murowany z kamienia ufundowany został przez opata wąchockiego Andrzeja Szpota (który funkcję tę pełnił w latach 1543–1559)[18].

Z kolei ks. Feliks Brażewicz w „Historycznym opisie Wąchocka…” pisze, że kościół św. Elżbiety w Wąchocku w roku 1587 budował opat Andrzej Karwicki. Tę datę budowy kościoła podaje również ks. Jan Wiśniewski w „Dekanacie Iłżeckim”. Ks. Jan Wiśniewski podaje również spis kapłanów kościoła św. Elżbiety według akt metrycznych datowanych od roku 1660[19]:

  • ks. Józef Parnowski, 1665–1679, następnie przeniósł się do Mirca, należącego do cystersów
  • ks. Stanisław Sadowski, 1679 – 11 maja 1715, „Obdormivit in benedictionibus dulcedinis. Sepultus ante altare m.”
  • ks. Ferdynand Barycki, do 1719
  • ks. Jakób Witkowski, ks. Wojciech Kukliński, 1722
  • ks. Stanisław Gadowiński, 1728–1730
  • ks. Antoni Burlikowski, do 1739
  • ks. Maciej Żeromski, do 1740
  • ks. Wojciech Szwarc, do 1767; w latach 1763–1765 odbywały się tu misje „ad avertenda yitia hominum”, pracowali cystersi i świeccy kapłani po 2 tygodnie w każdym roku pod przewodnictwem ks. Ankwicza i Karola Stobieckiego Soc. J.
  • ks. Michał Wanatowski, do 1774
  • ks. Jan Badowski SJ com. Wąchocki, do 1775
  • ks. Stanisław Rochacki, do 1794
  • ks. Jan Pomykalski, do 1808
  • ks. Melchior Pleśniewski, do 1810
  • ks. Alberyk Ostrowski, do 1819
  • ks. Zefiryn Bartyzel, ostatni proboszcz i przeor klasztoru

W 1820 roku po kasacie cystersów, kościołem parafialnym staje się kościół klasztorny. Kościół pw. św. Elżbiety powoli ulega zniszczeniu i w 1845 r. zostaje z inicjatywy burmistrza Wąchocka Macieja Sławęckiego rozebrany.

Atrakcje przyrodnicze

  • „Lessowy wąwóz Rocław” – młody wąwóz o długości kilkuset metrów, szerokości 20–30 m i głębokości ok. 15 m. Zbocza wąwozu (poza niewielkimi odcinkami odsłaniającymi profil osadów neoplejstocenu) porasta trwała murawa z licznymi gatunkami roślin naczyniowych. Duże walory krajobrazowe. Położony w otulinie. Użytek ekologiczny – Nr 5 w rejestrze RDOŚ[20] – data utworzenia 2001 rok;
  • Odsłonięcie geologiczne – nieczynny kamieniołom w Wąchocku – historyczny kamieniołom (sięgający pocz. XIII w.) z odsłonięciem czerwonych piaskowców dolnotriasowych. Z niego czerpano surowiec do budowy klasztoru. Położony w otulinie. Od roku 2002 objęty pieczą Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody (WKP poz. 9).

Turystyka

Pomnik Sołtysa Wąchocka

Miasto jest atrakcją turystyczną także ze względu na popularne dowcipy o Wąchocku[21]. Bohaterem dowcipów jest sołtys Wąchocka, jednak obecnie, od roku 1994, władzę wykonawczą w Wąchocku sprawuje burmistrz, nie sołtys (co więcej, na czele gminy stał wójt). Jest tam również m.in. pomnik sołtysa znanego z owych dowcipów, odsłonięty w 2003. Atrakcją turystyczną jest coroczny Zjazd Sołtysów. Turniej obejmuje kilkanaście konkurencji sprawnościowych i intelektualnych. Część konkurencji integracyjnych sołtysów opiera się na poczuciu humoru uczestników.

Oddany do użytku w 2008 Zalew Wąchocki stanowi dodatkową atrakcję turystyczną.

Transport

Drogi

Przez Wąchock przebiega droga krajowa nr 42. W ramach programu budowy 100 obwodnic na lata 2020-2030 powstać ma obwodnica Wąchocka w ciągu DK42[22].

Kładka pieszo-rowerowa
  1. Droga powiatowa 0563 T łączy Wąchock z Mircem.
  2. Droga powiatowa 0573 T łączy Majków – Marcinków – Wąchock.
  3. Droga powiatowa 0582 T łączy Wąchock – Siekierno – Leśna.
 Osobny artykuł: Drogi powiatu starachowickiego.

Kolej

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 25 Łódź Kaliska – Dębica. Stacja wyposażona jest w komputerowe urządzenia sterowania ruchem kolejowym oraz posiada oprócz torów głównych zasadniczych, 2 tory główne dodatkowe i 3 tory boczne. Pociągi osobowe zatrzymują się przy zmodernizowanym wysokokrawędziowym peronie nr 2, znajdującym się pomiędzy torami 1 i 2, istnieje również możliwość wjazdu pociągu osobowego na tor nr 3 przy peronie nr 1, jednak ten peron nie został zmodernizowany.

Transport publiczny

Przez miasto kursowała linia autobusowa A, obsługiwana naprzemiennie przez MKS Skarżysko-Kamienna i MZK Starachowice (do listopada 2015 roku – jedynie przez MZK Starachowice). 1 lipca 2017 r. linia została zlikwidowana[23]. Na trasie Wąchock – Starachowice kursuje prywatna linia autobusowa 112.

Festiwal bachowski – Muzyka w Opactwie

Od 2011 roku Wąchock jest gospodarzem międzynarodowych festiwali muzycznych Muzyka w Opactwie Bach u cystersów. Koncerty odbywają się w posiadającym znakomitą akustykę kościele przyklasztornym Opactwa Cystersów w Wąchocku.

Przypisy

  1. ↑ Gmina Wąchock - Gmina Wąchock ma nowego burmistrza [online] [dostęp 2024-04-23]  (pol.).
  2. ↑ a b c Wąchock w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  4. ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku.; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 113.
  5. ↑ Członkowie. Unia Miasteczek Polskich. [dostęp 2016-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-20)]. (pol.).
  6. ↑ Opis parafii na stronie diecezji
  7. ↑ Sebastian Piątkowski (red.): Z dziejów Radomia i regionu radomskiego w XVIII i XIX wieku. Radomskie Towarzystwo Naukowe, Radom 1997, s. 7.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an Winiarczyk K., Kalendarium wąchockie, Wąchock 2002, s. 5-6, 13, 17, 34, 38, 39, 41, 47, 48, 57, 64-66, 72, 74, 78, 79, 85, 90, 97, 98, 105, 107, 113, 114, 128, 136, 140, 145, 152, 161, 173
  9. ↑ a b c d e f Gmina Wąchock – Historia.
  10. ↑ a b c Maraśkiewicz J., Zespół klasztorny O.O. Cystersów, karta ewidencyjna, Świętokrzyskie, 2460, rubryka 12.
  11. ↑ a b Janowski, A., Wycieczki po kraju I. Kielce – Chęciny – Karczówka - Góry Świętokrzyskie - Bodzentyn – Wąchock – Iłża - Radom, Warszawa 1902, s. 127, 128.
  12. ↑ L. Stępkowski, Z dziejów opactwa wąchockiego w XIII – XIX w. (do 1819 r.), w: Z dziejów opactwa cystersów w Wąchocku. Materiały z sesji naukowej 1991 rok, red. A. Massalski, D. Olszewski, Kielce 1993, s. 25.
  13. ↑ Norman Davies, Elżbieta Tabakowska: Boże igrzysko: historia Polski. T. 2, Od roku 1795. Kraków: Znak, 1991, s. 217. ISBN 83-7006-023-4.
  14. ↑ A. Massalski, C. Jastrzębski, Z przeszłości regionu świętokrzyskiego, w: Mała Ojczyzna. Świętokrzyskie. Dziedzictwo kulturowe, red. G. Okła, Kielce 2002, s. 82.
  15. ↑ a b c Kwiatek J., Lijewski T., Leksykon miast polskich, Warszawa 1998, s. 982.
  16. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2009 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 24 listopada 2009, ISSN 1734-6118 .
  17. ↑ a b c d e f g h i Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 62 [dostęp 2018-02-11] .
  18. ↑ Aleksander Bastrzykowski. Dzieje kościoła farnego św. Elżbiety w Wąchocku. „Kronika Diecezji Sandomierskiej”. 
  19. ↑ Dekanat Sandomierski – monografia Ks. Jana Wiśniewskiego.
  20. ↑ Świętokrzyskie i Nadnidziańskie Parki Krajobrazowe: Parki Krajobrazowe. [dostęp 2013-08-05].
  21. ↑ (ama). Na wesoło Wąchock. „Podkarpacie”. Nr 43, s. 8, 23 grudnia 1982. 
  22. ↑ n, Strona główna [online], Budowa obwodnicy Wąchocka [dostęp 2022-12-24]  (pol.).
  23. ↑ Koniec „Agatki” – linia A do likwidacji [online], ProSkarżysko, 12 czerwca 2017 [dostęp 2020-03-11]  (pol.).

Linki zewnętrzne

  • Gminny Portal Internetowy: www.wachock.pl. wachock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-13)].
  • Biuletyn Informacji Publicznej
  • Wąchock, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 156 .
  • Wąchock, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 681 .
  • Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona
  • p
  • d
  • e
Gmina Wąchock
Miasta
  • Wąchock
Wsie
Integralne
części wsi
  • Betlejem
  • Gajówka Kaczka
  • Gajówka Węglów
  • Kopalnia
  • Koszarka
  • Leśniczówka Parszów
  • Leśniczówka Rataje
  • Nadleśnictwo Rataje
  • Pod Lasem
  • Podławki
  • Podmiasto
  • Polesie

  • p
  • d
  • e

Siedziba powiatu: Starachowice

Miasta
Gminy
miejskie
miejsko-wiejskie
  • Wąchock
wiejskie
  • Brody
  • Mirzec
  • Pawłów

Herb powiatu starachowickiego

  • p
  • d
  • e
Powiat iłżecki (1867–1973)
Przynależność wojewódzka
  • gubernia radomska (1867–1915)
  • woj. kieleckie (II RP) (1919–39)
  • woj. kieleckie (1945–73)
Miasta (do 1973 →)
Gminy wiejskie
(1867–1954 i w 1973 →)
  • Błaziny (do 1954)
  • Brody (w 1973)
  • Brzezie (w 1973)
  • Chotcza (do 1954)
  • Chybice (do?)
  • Ciepielów (do 1954)
  • Ciszyca (Górna) (do 1930)
  • Dziurków (1870–1954)
  • Iłża (1870–1924)
  • Iłża (w 1973)
  • Krępa Kościelna (1930–54)
  • Krzyżanowice (do 1954)
  • Lipsko (do 1954)
  • Lubienia (do 1890/1906)
  • Łaziska (do 1954)
  • Miechów (do 1954)
  • Mirzec
  • Pawłowice (do 1954)
  • Pawłów (w 1973)
  • Pętkowice (do 1954)
  • Rzeczniów
  • Rzepin (do 1954)
  • Sienno (do 1954)
  • Skarżysko Kościelne
  • Solec (do 1870)
  • Solec (1870–1954)
  • Starachowice (do 1870)
  • Styków (1919–1954)
  • Tarczek (do 1954)
  • Tarłów (1930–54)
  • Wąchock (od 1929)
  • Wielka Wieś (do 1929)
  • Wierzbnik (1870–1919)
  • Wierzchowiska (do 1930)
Gromady
(1954–72)
  • Alojzów (1954–61)
  • Bałtów (1954–55 →)
  • Bąkowa (1954–55 →)
  • Białobrzegi (1954–55 →)
  • Błaziny (1954–72)
  • Brody (1954–72)
  • Brzezie (1954–72)
  • Chotcza (1954–55 →)
  • Chwałowice (1954–68)
  • Chybice (1954–72)
  • Ciepielów (1954–55 →)
  • Ciszyca (1954–55 →)
  • Czekarzewice (1954–55 →)
  • Czerwona (1954–61)
  • Długowola (1954–55 →)
  • Gadka (1954–68)
  • Gozdawa (1954–55 →)
  • Grabków (1954–59)
  • Grabowiec (1954–72)
  • Jasieniec Iłżecki (1954–72)
  • Jasieniec Solecki (1954 →)
  • Jawór (1954–55 →)
  • Kałków (1954–59)
  • Kazanów (1954 →)
  • Kowalków (1959–72)
  • Krępa Kościelna (1954–55 →)
  • Krzyżanowice (1954–72)
  • Krzyżanówka (1954–57 →)
  • Kuczów (1961–72)
  • Lipa Miklas (1954–55 →)
  • Lipsko (1954–55 →)
  • Lubienia (1954–72)
  • Majków (1954–61)
  • Michałów (1954–61)
  • Mirzec (1954–72)
  • Niedarczów (1954–61 →)
  • Okół (1954–55 →)
  • Olechów (1954–55 →)
  • Osówka (1954–55 →)
  • Ostrownica (1954–59)
  • Ostrożanka (1954–68)
  • Pakosław (1954–61)
  • Parszów (1954–72)
  • Pasztowa Wola (1954–72)
  • Pawłowice (1954–55 →)
  • Pawłów (1954–72)
  • Pcin (1954 →)
  • Pętkowice (1954–55 →)
  • Prendocin (1954–59)
  • Przedmieście Dalsze (1954–55 →)
  • Radkowice (1961–72)
  • Rzeczniów (1954–72)
  • Rzepin (1954–68)
  • Sadkowice (1954–55 →)
  • Seredzice (1954–59)
  • Sienno (1954–55 →)
  • Skarżysko Kościelne (1954–72)
  • Skarżysko Książęce (1954–68 →)
  • Solec (1954–55 →)
  • Styków (1954–61)
  • Sulejów (1954–55 →)
  • Staw Kunowski (←1959)
  • Szymanów (1954–55 →)
  • Świesielice (1954–55 →)
  • Świślina (1954–61)
  • Tarczek (1954–72)
  • Tarłów (1954–55 →)
  • Trębowiec (1954–61)
  • Trzemcha (1954–55 →)
  • Tymienica (1954–55 →)
  • Walentynów (1954–55 →)
  • Wąchock (1954–72)
  • Wielgie (1954–55 →)
  • Wielka Wieś (1954–68)
  • Wola Solecka (1954–55 →)
  • Wólka (1954–59)
  • p
  • d
  • e
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasto):