Włoszczowa

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Włoszczowa

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Rynek we Włoszczowie po rewitalizacji
Herb
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	włoszczowski
Gmina	Włoszczowa
Prawa miejskie	1539
Burmistrz	Grzegorz Dziubek
Powierzchnia	30,30 km²
Wysokość	240 m n.p.m.
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość	10 096[1][2] 333,2 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 41
Kod pocztowy	29-100
Tablice rejestracyjne	TLW
Położenie na mapie gminy Włoszczowa Włoszczowa
Położenie na mapie Polski Włoszczowa
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Włoszczowa
Położenie na mapie powiatu włoszczowskiego Włoszczowa
50°51′15″N 19°58′01″E/50,854167 19,966944
TERC (TERYT)	2613064
SIMC	0948472
Urząd miejski ul. Partyzantów 14 29-100 Włoszczowa
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Włoszczowa – miasto powiatowe w Polsce w województwie świętokrzyskim. Siedziba władz gminy Włoszczowa i powiatu włoszczowskiego. Położone na Wyżynie Przedborskiej. W mieście funkcjonuje drobny przemysł drzewny, spożywczy, obróbki aluminium, budowlany oraz elektryczny. Według danych z 1 stycznia 2018 Włoszczowa liczyła 10 096 mieszkańców^[1].

Położenie

Włoszczowa znajduje się we wschodniej części Niecki Włoszczowskiej na Wyżynie Przedborskiej. Północno-wschodnią granicę miasta wyznacza rzeka Czarna Struga należąca do dorzecza Pilicy. W południowej części miasta znajduje się niewielkie wapienne wzniesienie nazywane Czarnecką lub Ewińską Górą – najwyższy punkt w granicach miasta – 271 m n.p.m.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 30,30 km²^[3].

Włoszczowa jest położona w historycznej Małopolsce, leżała w ziemi sandomierskiej^[4], następnie w powiecie chęcińskim w województwie sandomierskim^[5] oraz ziemi radomskiej^[6].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Nazwa

Prawidłowo nazwa miasta odmienia się przez przypadki rzeczownikowo (jak Warszawa), z dopełniaczem: „Włoszczowy”^[7], natomiast spotykana odmiana przymiotnikowa: „Włoszczowej” jest obecnie uważana za błędną^[8].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Włoszczowy

Liczba ludności

W 1827 w mieście było 1353 mieszkańców.

W 1857 w mieście było 2102 mieszkańców (w tym 1257 wyznania mojżeszowego).

W 1876 było 4359 mieszkańców (w tym 2631 wyznania mojżeszowego)^[9].

Przed 1893 było 4536 mieszkańców (w tym 3253 wyznania mojżeszowego, 33 prawosławnego)^[10].

• 
  Włoszczowa lata 1906-1908
• 
  Włoszczowa lata 1906-1908

Wykres zmian liczby ludności od 1900 roku

Zabytki

W miejscowości można obejrzeć^[13][14]:

• Ślady wczesnośredniowiecznego grodziska (kopiec św. Jana Nepomucena) z XII–XIII wieku. Prawdopodobnie było to grodzisko stożkowe z wieżą obronną. W odległości kilku metrów od podstawy kopca widać ślady fosy. Na jego szczycie znajduje się figura świętego Jana Nepomucena (stąd nazwa kopca) wykonana w stylu barokowym.
• Pozostałości założeń obronnych po dworze obronnym Szafrańców (herbu Stary Koń) z XVI wieku.
• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z XVII wieku, rozbudowany w XIX wieku. Wewnątrz barokowy obraz Matki Bożej ze św. Joachimem i Józefem z połowy XVII wieku. Zbudowany na planie krzyża. Bryła świątyni wybudowana w połowie XVII wieku. Mniejsza wieża – tzw. „sygnaturka” pochodzi z 1874 roku. Duża wieża (dzwonnica z zegarem) wzniesiona została ok. 1896 roku jako wotum dziękczynne ufundowane przez ocalałych po epidemii cholery.
• Kaplica Wszystkich Świętych wybudowana w latach 1786–1788 przez Ewę Małachowską żonę Mikołaja Małachowskiego (cm. parafialny z XVII w.) w stylu klasycystycznym.
• Figurki św. Floriana z pierwszej połowy XIX wieku w Rynku oraz z XVIII wieku przy ul. Kusocińskiego. W miejscu tej drugiej do połowy XVII wieku znajdował się modrzewiowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba.
• Szkoła Podstawowa nr 1 (budynek z 1922 r.). W czasie okupacji hitlerowskiej w budynku szkoły mieścił się wojskowy szpital.
• Układ urbanistyczny centrum miasta z XVI w.

• 
  Kopiec św. Jana Nepomucena
• 
  Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
• 
  Kaplica Wszystkich Świętych

Historia

Kalendarium historii miasta^[15][16]:

• Pierwsza wzmianka o Włoszczowie pochodzi z roku 1154. Wówczas Henryk Sandomierski przekazał miejscowość o nazwie Vloszcova Joannitom z Zagości.
• W XV wieku Piotr z Radomina z rodu Pierzchałów posiadał w pobliżu miejscowości gródek rycerski z wieżą, do której prowadził most
• Prawa miejskie nadane w 1539 roku przez króla Zygmunta I Starego staraniem starosty chęcińskiego Hieronima Szafrańca.
• XVI–XVII wiek – Włoszczowa znajduje się w rękach Szafrańców.
• w 1642 roku miały tu miejsce Objawienia Maryjne^[17].
• Od II połowy XVII wieku wzmożone osadnictwo żydowskie. W języku jidysz miasto było określane jako Vlotscheve.
• Koniec XVIII wieku – miasto było własnością rodu Małachowskich, m.in. wojewody sieradzkiego Mikołaja Małachowskiego. Jego żona Ewa z Męcińskich zbudowała kaplicę cmentarną pw. Wszystkich Świętych.
• Według Skorowidzu Miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. III. województwo kieleckie, wyd. w Warszawie w 1925 r., Włoszczowa liczyła 5479 mieszkańców, w tym 2565 wyznania rzymskokatolickiego, 2910 mojżeszowego; narodowość polską podało 5322 mieszkańców, żydowską – 156, niemiecką – 1.
• Od września 1939 roku pod okupacją niemiecką w Generalnym Gubernatorstwie. We Włoszczowie w latach 1940–1942 istniało getto w rejonie ulicy Kilińskiego na południe od Rynku.
• We wrześniu 1942 roku hitlerowcy wysiedlili prawie całą ludność żydowską miasta^[18].
• W 1969 roku powstaje największe włoszczowskie przedsiębiorstwo Zakład Stolarki Budowlanej Stolbud Włoszczowa.
• W 1980 roku oddany do użytku nowy szpital, który jako jeden z pierwszych w Polsce (jeszcze w okresie PRL) otrzymuje imię Jana Pawła II.
• W pierwszej połowie grudnia 1984 r. dwutygodniowy strajk młodzieży Zespołu Szkół Zawodowych przy ul. Wiśniowej w obronie krzyży usuniętych z sal lekcyjnych. Strajkującą młodzieżą opiekowali się księża Marek Łabuda i Andrzej Wilczyński (+ 2000) oraz prob. ks. Kazimierz Biernacki (+1986). Pamiątkowa tablica na budynku szkoły (Strajk szkolny we Włoszczowie (1984)).
• Początek lat 90. XX wieku – okres upadku wielu dużych zakładów pracy, między innymi PTSB „Transbud Kielce” Oddział VI Włoszczowa, PBR (Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego), STW (Spółdzielnia Transportu Wiejskiego) – w mieście panuje ogromne bezrobocie. Sytuacja nieco poprawia się dopiero dekadę później.
• W październiku 2006 miasto uzyskało ekspresowe połączenie kolejowe z Warszawą i Krakowem. Decyzję tę podjęto na skutek osobistych zabiegów ówczesnego ministra Gosiewskiego z Kancelarii Premiera RP, posła z tutejszego okręgu wyborczego. W tym celu przystosowano położoną na przebiegającej na zachód od miasta Centralnej Magistrali Kolejowej stację Włoszczowa Północ do obsługi pociągów pasażerskich^[19].
• 3 czerwca 2007 koronacja Obrazu Najświętszej Maryi Panny Opiekunki Rodzin papieskimi diademami pobłogosławionymi przez papieża Benedykta XVI^[20].

Herb Miasta Włoszczowa

Wizerunek herbu ewoluował od połowy XVI w. W zasadzie nie zmieniała się jego górna część, czyli rysunek dwóch wież. Z prawej (heraldycznej) wygląda głowa białego konia – element herbu „Staż” Szafrańców – byłych właścicieli Włoszczowy. Z lewej głowa białego ptaka (nieznanego pochodzenia). Dolna część jest podzielona na dwie części. Po prawej stronie znajduje się połowa orła bez korony. Z lewej litera „K” w koronie – nawiązanie do przynależności do dawnego województwa kieleckiego.

Części miasta

Można wyróżnić następujące osiedla^[21]:

• „Miasto” – najstarsza miejska część Włoszczowy z XVI-wiecznym układem urbanistycznym.
• Podzamcze – miejsce początkowego osadnictwa.
• Włoszczówka (Przedmieście) – nazwa zapomniana, choć coraz częściej pojawiająca się na dokładniejszych mapach. Obecnie to część ulicy Partyzantów.
• Górki – uliczki na południe od Rynku, ul. Kilińskiego.
• Górajek – nazwa pochodzi od nazwiska dziedziczki Włoszczowy – Gorajskiej. Ulica Jędrzejowska oraz tzw. Górajek Beliński – droga wylotowa w kierunku Kielc.
• Zielonka – część ulicy Sienkiewicza w okolicy dworca PKS.
• Podlipie – Wylotówka na Jędrzejów, za linią kolejową Kielce-Częstochowa.
• Osiedla wzdłuż osi ulicy Wiśniowej – Osiedle Jana Brożka, Władysława Broniewskiego i Armii Krajowej.
• Północ – najmłodsza „dzielnica” osiedlowa przy linii kolejowej CMK.
• Potarganka – ulica Wiejska (dawniej ul. Gwardii Ludowej) od ul. Partyzantów do granic administracyjnych miasta. Ulica wytyczona została prawdopodobnie jeszcze w XVII lub XVIII w. i łączyła Włoszczowę z Chotowem i Olesznem. Nazwa Potarganka wprowadzona została jeszcze w pierwszej połowie XX wieku i miała złośliwy, pejoratywny charakter^[22]. Nazwa przyjęła się i na stałe używana jest przez wielu mieszkańców miasta.

Infrastruktura i transport

Transport drogowy

Przez Włoszczowę przebiegają drogi wojewódzkie:

• 786 Kielce – Częstochowa
• 742 Przygłów – Nagłowice
• 785 Włoszczowa – Ciężkowice

Transport kolejowy

Włoszczowa posiada dwie stacje kolejowe:

• 61 Włoszczowa na trasie Kielce – Częstochowa.
• 4 Włoszczowa Północ na trasie Grodzisk Mazowiecki – Zawiercie (Centralna Magistrala Kolejowa).

Z tej stacji jeżdżą pociągi do Warszawy, Gliwic, Krakowa, Katowic, Krynicy, Poznania, a także czeskiej Pragi, Budapesztu, Wiednia i Wilna. Do roku 2012 na stacji zatrzymywał się także pociąg międzynarodowy „Vltava” do Pragi i Moskwy przez Terespol.

Transport lotniczy

W mieście znajduje się prywatne śmigłowcowe lądowisko ZPUE Włoszczowa.

Ochrona środowiska

Miasto Włoszczowa otoczone jest Włoszczowsko-Jędrzejowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Miasto, podobnie jak cała gmina, objęte jest programem segregacji odpadów. Posiada własne składowisko odpadów na Kępnym Ługu oraz oczyszczalnię ścieków przy ul. Wiejskiej (wybudowana w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku).

Oświata

Szkoły podstawowe i gimnazja

Oświata w mieście^[23]:

• Zespół Placówek Oświatowych nr 1 im. Józefa Piłsudskiego.
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Partyzantów Ziemi Włoszczowskiej.

Licea Ogólnokształcące

Licea ogólnokształcące^[24][25]:

• I Liceum Ogólnokształcące im. gen. Władysława Sikorskiego.
• II Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Czarnieckiego przy ZSP nr 2.
• III Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica przy ZSP nr 3.

Szkolnictwo wyższe

• Politechnika Świętokrzyska w Kielcach, filia we Włoszczowie przy I Liceum Ogólnokształcącym im. gen. Władysława Sikorskiego.

Kultura

Organizacje pozarządowe działające w zakresie kultury i lokalnego dziedzictwa:

• Włoszczowskie Towarzystwo Krzewienia Kultury – stowarzyszenie powstałe w roku 1959. Towarzystwo ufundowało pamiątkowy głaz na grobie barda ludowego Piotra Piecha z Kurzelowa i odremontowało wiatrak w Krasocinie, w którym urządzono Muzeum Chleba^[26].
• Włoszczowskie Towarzystwo Historyczne – stowarzyszenie założone w roku 2007. Towarzystwo prowadzi działalność w zakresie pogłębiania i upowszechniania wiedzy historycznej w regionie, inicjowania badań nad przeszłością miasta Włoszczowa i powiatu włoszczowskiego, edukacji oraz ochrony zabytków kultury^[27].
• Ochotnicza Straż Pożarna we Włoszczowie – organizacja utworzona w 1900 r., rozpoczęła działalność w 1901, w 1993 r. otrzymała statut i status stowarzyszenia; jednym z celów statutowych tej jednostki OSP jest działalność na rzecz kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego.

Instytucje kultury:

• Dom Kultury
• Powiatowe Centrum Kulturalno-Rekreacyjne we Włoszczowie
• Miejska Biblioteka Publiczna

• Włoszczowa posiada również swoją telewizję internetową o nazwie Włoszczowa Online, która wspiera działania kulturalne, społeczne i sportowe, będąc społeczną telewizją lokalną prowadzoną przez Orbital Center Spółdzielnię Socjalną.

Sport

W mieście, od 1947 roku, działa klub piłki nożnej, Hetman Włoszczowa, grający obecnie w IV lidze polskiej piłki nożnej. W 2012 roku Hetman Włoszczowa powiększył się o sekcję siatkarską. Od 2007 roku istnieje także drugi klub piłkarski, Deko Włoszczowa.^[28]

Jest również klub piłki siatkowej dziewcząt UKS Victoria Włoszczowa^[29].

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta erygowano dwie parafie Kościoła rzymskokatolickiego. Pierwsza parafia rzymskokatolicka pw. św. Jakuba powstała prawdopodobnie w XIV wieku. Włoszczowa jest siedzibą dekanatu włoszczowskiego. Obecne parafie to: parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny; parafia pw. bł. Józefa Pawłowskiego z grona 108 męczenników II wojny światowej (od 11 października 1999). Z Włoszczową jako miastem dzieciństwa związany był bp Mieczysław Jaworski, ur. w 1930 r., w latach 1982–2001 bp tyt. Rapidum i sufragan kielecki, zm. w. 2001 r. Popiersie w kościele Wniebowzięcia NMP z napisem: Nigdy stąd nie odszedłem.

Działalność religijną w mieście prowadzi także Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej, protestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym. Działalność kaznodziejską prowadzi również zbór Świadków Jehowy^[30][31].

Na terenie miasta działają następujące wspólnoty religijne:

• Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej:
  • zbór „Wspólnota Ewangeliczna”, ul. Stefana Czarnieckiego 19
• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia bł. ks. Józefa Pawłowskiego z Grona 108 Męczenników
  • parafia Wniebowzięcia NMP
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Włoszczowa (Sala Królestwa ul. Sobieskiego 84)^[31]

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Ilińce^{[potrzebny przypis]}
• Le Passage

Burmistrzowie Włoszczowy

• Paweł Ameryk (1990–1998)
• Władysław Oksiński (1998–2002)
• Józef Grabalski (2002–2006)
• Bartłomiej Dorywalski (2006–2010, 2010–2014)
• Ireneusz Pietraszek (2010, jako komisarz)
• Grzegorz Dziubek (2014–obecnie)

Zobacz też

• Synagoga we Włoszczowie
• Stary cmentarz żydowski we Włoszczowie
• Nowy cmentarz żydowski we Włoszczowie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Włoszczowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 721 .
• Historia żydowskiej społeczności we Włoszczowie na portalu Wirtualny sztetl

Bibliografia

• Janaczek S., Włoszczowa. Zarys dziejów miasta do końca XVIII wieku, Włoszczowa 2007;
• Gacia T., Z Matką Bożą Opiekunką Rodzin na ziemi włoszczowskiej, red. ks. T. Gacia, Kielce 2006.