Pacanów

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Pacanów

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Bazylika Mniejsza św. Marcina, Pacanów, ul. Kościelna

Herb

Państwo

Polska

Województwo

świętokrzyskie

Powiat

buski

Gmina

Pacanów

Prawa miejskie

1265-1869; 2019

Burmistrz

Wiesław Skop

Powierzchnia

7,12^[1] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość

1060^[1]
149^[1] os./km²

Strefa numeracyjna

Kod pocztowy

28-133^[2]

Tablice rejestracyjne

TBU

Położenie na mapie gminy Pacanów

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego

Położenie na mapie powiatu buskiego

50°24′12″N 21°02′18″E/50,403333 21,038333

TERC (TERYT)

2601044^[3]

SIMC

0258715

Urząd miejski

ul. Rynek 15
28-133 Pacanów

Multimedia w Wikimedia Commons

Strona internetowa

Koziołek Matołek – symbol Pacanowa

Jadłodajnie, sklepy, rzeźnie popierają Koziołka

Koziołek popiera handel i ochronę przyrody

Pacanów – miasto w południowej Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim, w gminie Pacanów^[4]

Siedziba tejże gminy. Stanowi ważny ośrodek usługowy dla rolnictwa. Leży przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 73 (Wiśniówka – Jasło) i drogi krajowej nr 79 (Warszawa – Bytom).

Pod względem historycznym Pacanów leży w ziemi sandomierskiej, stanowiącej część Małopolski^[5]. Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1265 roku^[6], położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wiślickim w województwie sandomierskim^[7]. Prawa miejskie w latach 1265–1869 oraz ponownie od 1 stycznia 2019^[8]^[9].

Sławę zawdzięcza postaci Koziołka Matołka z utworów Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza. Jednak już znacznie wcześniej żartowano sobie z rzekomego podkuwania pacanowskich kóz^{[potrzebny przypis]}, owe kozy jednak pierwotnie mogły oznaczać małe statki^[10]. Od 2003 roku odbywa się tu ogólnopolski „Festiwal Kultury Dziecięcej”^[11].

Części miasta

Integralne części miasta Pacanów^[4]^[12]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0258721	Barbara	część miasta
0258738	Ożarówka	część miasta (zniesiona w 2023 r.^[13])
0258744	Poduchowny	część miasta (zniesiona w 2023 r.)
0258750	Radziwiłówka	część miasta

Historia

Pacanów (prawa miejskie od 1265 do 1869) leży na skrzyżowaniu dróg łączących Kielce z Tarnowem oraz dawnego szlaku książęcego – królewskiego łączącego Kraków z Sandomierzem. Jan Długosz podaje, że założycielem Pacanowa był Seminarius. Na jego prośbę ówczesny biskup krakowski Maurus w latach 1109–1118 poświęcił świątynię w Pacanowie i uposażył ją dziesięcinami. Erygował w Pacanowie pierwszą „wiejską” parafię, niezwiązaną z podlegającą księciu kasztelanią.

W okresie Królestwa Polskiego należał do powiatu stopnickiego w guberni kieleckiej. 1 stycznia^?/13 stycznia 1870 do gminy Pacanów przyłączono pozbawiony praw miejskich i przekształcony w osadę miejską Pacanów^[14].

W 1914 w czasie I wojny światowej przez miejscowość przechodziły wojska Józefa Piłsudskiego które wycofały się z Kielc podczas ofensywy rosyjskiej.

W czasie kampanii wrześniowej pod Pacanowem walki stoczył 73 pułk piechoty z 23 Dywizji Piechoty z oddziałem wydzielonym z 5 Dywizji Pancernej. Polegli żołnierze zostali pochowani na cmentarzu parafialnym.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w kwietniu 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 3000 Żydów. W październiku 1942 zostali wywiezieni do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani^[15].

W 1944 roku Armia Czerwona w czasie operacji Bagration dotarła do Pacanowa. W czasie tworzenia przyczółka baranowsko-sandomierskiego w okolicy miejscowości doszło do walk. Po niemieckim ostrzale artyleryjskim, 17 sierpnia spalił się kościół w Pacanowie. Decyzją radzieckich władz wojskowych 10 września mieszkańcy zostali ewakuowani ponieważ rejon Pacanowa stał się terenem przyfrontowym. Ludność powróciła do miasteczka po 12 stycznia 1945 roku^[16].

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Konsultacje lokalne w sprawie nadania statusu miasta (2018)

9 lutego 2018, podczas sesji Rady Gminy Pacanów, radni podjęli uchwałę, w której upoważnili wójta do rozpoczęcia starań o odzyskanie praw miejskich. Rada Gminy Pacanów przyjęła 23 marca 2018 uchwałę (w formie apelu) w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich. Apel ten zakłada pominięcie wszystkich obowiązujących w tym względzie procedur w celu „upamiętnienia bohaterskiej walki polskich powstańców, zadośćuczynienie dotychczas wyrządzonym krzywdom oraz uczczenia 100 rocznicy odzyskania przez państwo polskie niepodległości i 155 rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego”^[17]. Apel trafił do MSWiA, w związku z czym minister podjął decyzję o wszczęciu procedury odnośnie do nadania statusu miasta Pacanowowi, występując do Rady Gminy o przedstawienie opinii poprzedzonej przeprowadzeniem konsultacji z mieszkańcami^[18]. Konsultacje zostały ogłoszone na od 8 do 25 marca 2018^[19]; termin ten przedłużono później do 8 kwietnia 2018^[20]. Wyniki prezentują się następująco, przy frekwencji 34,2% (zagłosowało 2167 osób spośród 6339 uprawnionych): za 85,9% (1861 osób), przeciw 5,2% (112 osób); wstrzymało się 8,9% (194 osoby)^[21]. 1 stycznia 2019 status miasta został przywrócony^[8].

Zabytki

Kościół św. Marcina, wybudowany w II poł. XIII wieku, po zniszczeniu przebudowany (II poł. XVII wieku, rozbudowany w 1768; odbudowany po pożarze w 1906 r.) z renesansową kaplicą (1633). Od 1615 miejsce kultu Pana Jezusa Konającego. W zrębie dzisiejszego kościoła zachowane są fragmenty murów kościoła wczesnogotyckiego. Od strony południowej znajduje się późnorenesansowa kaplica Pana Jezusa z barokowym ołtarzem. Kościół jest Sanktuarium Jezusa Konającego. 14 listopada 2008 r. papież Benedykt XVI nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej. To czwarta bazylika mniejsza w diecezji kieleckiej – po kieleckiej katedrze oraz świątyniach w Miechowie i Wiślicy. Decyzję tę ogłosił 14 września 2009 r. prymas Polski kard. Józef Glemp podczas Mszy św. w odpust Podwyższenia Krzyża Świętego. Kustoszem sanktuarium i zarazem proboszczem parafii Pacanów jest ks. Leszek Domagała. Kościół jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: 781 z 8.02.1958 oraz 147 z 23.06.1967)^[22].
Cmentarz parafialny (nr rej.: A.63 z 23.06.1992)^[22].

Infrastruktura

Opieka medyczna

Ośrodek Zdrowia w Pacanowie.

Kultura, sport, turystyka

Funkcjonują: Europejskie Centrum Bajki im. Koziołka Matołka i biblioteka publiczna. Od 35 lat istnieje zespół folklorystyczny „Pacanowianie”. Z inicjatywy samorządu ukazuje się miesięcznik „Z życia gminy”. Istnieje Szkoła Podstawowa/Gimnazjum im. Kornela Makuszyńskiego oraz Gimnazjum im. Michała Janasa. Pacanów może się poszczycić również profesjonalnym torem umożliwiającym organizację wyścigów modeli sterowanych RC.

W mieście, od 1987 roku, działa klub piłki nożnej, Zorza Tempo Pacanów, grający w sezonie 2023/2024 w klasie A, gr. Kielce II^[23].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2013, s. 897 [zarchiwizowane 2013-07-15] .
↑ Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18] .
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Teresa Koba-Ryszewska, Przeszłość administracyjna ziem województwa kieleckiego, [w:] Z dziejów ziemi kieleckiej (1918–1944), red. Teofila Weintraub, Książka i Wiedza, Warszawa 1970, s. 10–11.
↑ ZenonZ. Guldon ZenonZ., JacekJ. Wijaczka JacekJ., Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, „Czasy Nowożytne”, XXI, Kielce–Toruń: Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Historycznego, 2008, s. 155, ISSN 1428-8982 .
↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapy, plany, Warszawa 1993, k. 4.
↑ ^a ^b Dz.U. z 2018 r. poz. 2478 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2018 r. w sprawie nadania statusu miasta niektórym miejscowościom w województwie świętokrzyskim oraz ustalenia ich granic.
↑ 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku [online], Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, 28 grudnia 2018 [dostęp 2024-03-10] (pol.).
↑ Przysłowia i wyrażenia od miast i wsi, „Biblioteka Warszawska”, XLVIII (4), 1852, s. 240 [dostęp 2022-11-13] (pol.).
↑ Europejskie Centrum Bajki. stolica-bajek.pl. [dostęp 2015-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-08)].
↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 grudnia 2022 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2783)
↑ Postanowienie z 7 (19) listopada 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 425).
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 274 .
↑ HannaH. Lawera HannaH., JarosławJ. Banasik JarosławJ., ArturA. Bata ArturA., Powiat buski. Panorama powiatów – województwo świętokrzyskie, Krosno: Apla, 2000, s. 61, ISBN 978-83-88065-45-3 [dostęp 2024-03-10] .
↑ JanJ. Nowickl JanJ., Uchwała Nr LI/270/18 Rady Gminy Pacanów z dnia 23.03.2018r przyjmująca „Apel Rady Gminy Pacanów w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich” [online], 23 marca 2018 [dostęp 2024-03-10] .
↑ PawełP. Szefernaker PawełP., Odpowiedź na interpelację nr 21420 w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich, Warszawa, 26 czerwca 2018 [dostęp 2024-03-10] .
↑ WiesławW. Skop WiesławW., Obwieszczenie Wójta Gminy Pacanów z dnia 8 marca 2018r. o przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami Gminy w sprawie nadania statusu miasta miejscowości Pacanów [online], Miasto i Gmina Pacanów, 8 marca 2018 [dostęp 2024-03-10] (pol.).
↑ WiesławW. Skop WiesławW., Obwieszczenie WÓJTA GMINY PACANÓW z dnia 23 marca 2018r. [online], Miasto i Gmina Pacanów, 23 marca 2018 [dostęp 2024-03-10] (pol.).
↑ mratusznik, Zestawienie wyników z przeprowadzonych konsultacji w sprawie nadania statusu miasta miejscowości Pacanów [online], Miasto i Gmina Pacanów, 15 maja 2018 [dostęp 2024-03-10] (pol.).
↑ ^a ^b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 3 [dostęp 2015-10-12] .
↑ Gminny Ludowy Klub Sportowy Zorza Tempo Pacanów w bazie 90minut.pl [dostęp 2024-03-10]

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Pacanów

Wirtualny Sztetl – Pacanów
Pacanów (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 806 .

Miasta województwa świętokrzyskiego

Miasta

na prawach powiatu	Kielce - stolica województwa
stanowiące gminy miejskie	Ostrowiec Świętokrzyski Skarżysko-Kamienna Sandomierz Starachowice
stanowiące gminy miejsko-wiejskie	Bodzentyn Bogoria Busko-Zdrój Chmielnik Chęciny Ćmielów Daleszyce Działoszyce Gowarczów Iwaniska Jędrzejów Kazimierza Wielka Klimontów Koprzywnica Końskie Kunów Łagów Łopuszno Małogoszcz Morawica Nowa Słupia Nowy Korczyn Oleśnica Opatowiec Opatów Osiek Ożarów Pacanów Piekoszów Pierzchnica Pińczów Połaniec Radoszyce Sędziszów Skalbmierz Staszów Stąporków Stopnica Suchedniów Szydłów Wąchock Wiślica Włoszczowa Wodzisław Zawichost

Gmina Pacanów

Siedziba gminy: Pacanów

Miasto	Pacanów
Wsie	Biechów Biskupice Chrzanów Grabowica Karsy Dolne Karsy Duże Karsy Małe Kępa Lubawska Komorów Kółko Żabieckie Książnice Kwasów Niegosławice Oblekoń Podwale Rataje Karskie Rataje Słupskie Słupia Sroczków Trzebica Wola Biechowska Wójcza Wójeczka Zborówek Zborówek Nowy Zołcza-Ugory Żabiec
Kolonia	Komorówek
Części miasta	Barbara Radziwiłówka
Integralne części wsi	Biechów Dolny Biechów Duży Błonie (Kępa Lubawska) Błonie (Książnice) Błonie (Oblekoń) Błonie (Rataje Karskie) Błonie (Rataje Słupskie) Błonie (Zborówek) Chałupki Dębniak Gajówka Gołożyny Góra Górka Górki Gródza Isep Ispówka Kaczyniec Kapłanówka Kąty Kępa Szczucińska Kiełmin Kliny Kołowrocie Komora Korsaków Krzywda Leśne Drugie Leśne Pierwsze Leśne Trzecie Lisia Górka (Rataje Karskie) Lisia Górka (Żabiec) Miany Mogrołki Muchówka Na Górze Na Parceli Naglówka Nowa Wieś (Chrzanów) Nowa Wieś (Wójeczka) Nowe Szczypie Osada Oblekońska Otoka Piekło Pod Jeziorem Pod Olszyną Podchruście Podgórze Podkulczyce Podlasie Podlesie (Oblekoń) Podlesie (Rataje Karskie) Podolszynie Podszkole Poduchowne Podwale Popelina Pólko Przy Błoniu Rataje Rzym Słupia Wielka Smykały Sroczków Bankowy Stara Wieś (Chrzanów) Stara Wieś (Wójeczka) Stary Zborówek Szumarka Trzebica Kapitulna Trzebica Mała Trzebica Szlachecka Tur Ugory (Słupia) Ugory (Zołcza-Ugory) Ukop Warszawa Wątrobówka Weksler Wermanówka Wójcikówka Wola Oblekońska Wólka Za Trzosem Za Wodą Zadworze Zajezioro Zakobyle (Karsy Małe) Zakobyle (Ksiąznice) Zarzecze Żabiec (Kółko Żabieckie)
Nazwy zniesione	Ożarówka Poduchowny Wola Biechowska A Wola Biechowska B Wola Biechowska W

Powiat buski

Miasta	Busko-Zdrój Nowy Korczyn Pacanów Stopnica Wiślica
Gminy miejsko-wiejskie	Busko-Zdrój Nowy Korczyn Pacanów Stopnica Wiślica
Gminy wiejskie	Gnojno Solec-Zdrój Tuczępy

Powiat stopnicki (1867–1948)

Siedziba powiatu – Stopnica (do 1915)
Busk(o) (od 1915)

Przynależność wojewódzka	gubernia kielecka (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (PRL) (1945–48)
Miasta (1867–1948 →)	Busk(o) (do 1870 i od 1916) Chmielnik Kurozwęki (do 1870) Nowy Korczyn (do 1870, 1915–1919) Oleśnica (do 1870) Pacanów (do 1870) Pierzchnica (do 1870) Stopnica (do 1870, 1915–1919) Szydłów (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1948 →)	Busk(o) (1870–1948) Chmielnik (1867–1948) Drugnia (1867–1948) Gnojno (1867–1948) Grabki (1867–1948) Grotniki (1867–1948) Kurozwęki (1867–1948) Łubnice (Lubnica) (1867–1948) Maleszowa (1867–1948) Nowy Korczyn (1870–1916 i 1919–1954) Oględów (1867–1948) Oleśnica (1870–1948) Olganów (1867–1870) Pacanów (1867–1948) Pawłów (1867–1948) Pęczelice (1867–1948) Potok (1867–1948) Radzanów (1870–1948) Stopnica (1867–1915) Stopnica (1919–48) Sufczyce (1867–70) Szaniec (1867–1948) Szczytniki (1867–1948) Szydłów (1867–1948) Tuczępy (1867–1948) Wełecz (1867–70) Wojcza (1867–1948) Wolica (1915–1948) Zborów (1867–1948)

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasto):