Elias Canetti

Ten artykuł od 2021-01 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Elias Canetti

Data i miejsce urodzenia	25 lipca 1905 Ruszczuk
Data i miejsce śmierci	14 sierpnia 1994 Zurych
Narodowość	sefardyjska
Język	niemiecki
Alma Mater	Uniwersytet Wiedeński
Dziedzina sztuki	powieść, dramat, poezja, esej
Ważne dzieła
Auto da fé Ocalony język Pochodnia w uchu Gra oczu
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Elias Canetti (ur. 25 lipca 1905 w Ruszczuku, zm. 14 sierpnia 1994 w Zurychu) – austriacki pisarz żydowskiego pochodzenia, prozaik i eseista, poeta, dramaturg, tłumacz; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1981).

Życiorys

Elias Canetti urodził się w rodzinie Żydów sefardyjskich, której przodkowie, noszący nazwisko Canete, zostali wygnani z Hiszpanii po ogłoszeniu edyktu z Alhambry (1492). W 1911 jego rodzina przeniosła się z Bułgarii do Manchesteru w Anglii. Po śmierci ojca w 1912 zamieszkali w Wiedniu. W latach 1916–1924 wraz z matką mieszkał w Zurychu i Frankfurcie. Do Wiednia wrócił w 1924 i podjął studia chemiczne na Uniwersytecie Wiedeńskim, które ukończył w 1929, uzyskując stopień doktora. W 1928 w Berlinie poznał Bertolta Brechta. Po Anschlussie Austrii w 1938 wyemigrował do Wielkiej Brytanii, gdzie mieszkał do roku 1988.

W 1932 zadebiutował sztuką Hochzeit, a w 1935 napisał powieść Auto da fé (w oryginale Die Blendung). Po udaniu się na emigrację do Anglii pisarz zrezygnował z działalności literackiej, by oddać się badaniom nad psychologią tłumu i magnetyzmem faszyzmu. Esej Masse und Macht (Masa i władza) z 1960 rozpoczął nowy okres w twórczości Canettiego. Pisarz porzucił prozę fabularyzowaną. Najważniejsze dzieła tego okresu to autobiograficzna trylogia: Ocalony język, Pochodnia w uchu i Gra oczu. Oprócz powieści i dramatów Canetti wydał także fragmenty swoich dzienników Die Provinz des Menschen: Aufzeichnungen 1942–1972 (1978; w wyborze pol. pt. Myśli) oraz szkice o osobowościach Der Ohrenzeuge: Fünfzig Charaktere (1974).

W swojej twórczości Canetti analizował emocje tłumu, psychopatologię władzy i sytuację jednostki w obliczu konfliktu ze społeczeństwem. Zainteresowanie pisarza ruchami masowymi datuje się od czasu zamieszek ulicznych wywołanych wysoką inflacją w latach 20. we Frankfurcie, których kulminacją stały się rozruchy w 1927, kiedy wściekły tłum podpalił wiedeński Pałac Sprawiedliwości (zob. austriacka wojna domowa). Z zaplanowanej ośmiopowieściowej sagi o gniewie tłumu powstała tylko Die Blendung (1935; Auto da fé, wyd. pol. 1966). Jest to powieść o degradacji i zagładzie uczonego, odizolowanego w groteskowym świecie.

W 1981 został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.

Canetti był związany z wieloma kobietami, oprócz żony Vezy były to m.in. pisarka Frieda Benedikt (Anna Sebastian) i malarka Marie-Louise von Motesiczky.

Dzieła

• Auto da fé (tyt. oryg. Die Blendung 1936), wyd. polskie 1966: tłum. Edyta Gałuszkowa-Sicińska, Wydawnictwo Czytelnik 1966
• Wesele (1932) [przekład pol. w „Dialogu” 1967, nr 3]
• Komedia próżności (1934)
• Naznaczeni (1952)
• Masa i władza (tyt. oryg. Masse und Macht, 1960), wyd. polskie 1996: tłum. Eliza Borg, Maria Przybyłowska, Wydawnictwo Czytelnik 1996, ISBN 83-07-02487-0
• Głosy Marrakeszu (tyt. oryg. Stimmen von Marrakesch, 1968)
• Jeszcze jeden proces Kafki: Listy do Felicji (1969)
• Przyszłość rozłupana (1972)
• Władza i przeżycie (1972)
• Prowincja ludzka. Zapiski 1942-1972 (tyt. oryg. Die Provinz des Menschen. Aufzeichnungen 1942-1972) wyd. polskie 1996: tłum. Maria Przybyłowska, Wydawnictwo Dolnośląskie 1996, ISBN 83-7023-485-2
• Sumienie słów (tyt. oryg. Das Gewissen der Worte, 1975) wyd. polskie 2011: tłum. Maria Przybyłowska, Maria Krońska, Wydawnictwo Literackie 2011, ISBN 978-83-08-04586-2
• Nauszny świadek (1974)
• Zapiski (1972)
• Myśli (tyt. oryg. Die Provinz des Menschen), wyd. polskie 1981: tłum. Janusz Danecki, PIW 1981, ISBN 83-06-00832-4
• Ocalony język (tyt. oryg. Die gerettete Zunge. Geschichte einer Jugend, 1977), wyd. polskie 1986: tłum. Maria Przybyłowska, Wydawnictwo Czytelnik 1986, ISBN 83-07-00992-8
• Pochodnia w uchu (tyt. oryg. Die Fackel im Ohr. Lebensgeschichte 1921-1931, 1980), wyd. polskie 1988: tłum. Maria Przybyłowska, Wydawnictwo Czytelnik 1988, ISBN 83-07-01477-8
• Gra oczu (tyt. oryg. Das Augenspiel, 1985), wyd. polskie 1991: tłum. Maria Przybyłowska, Wydawnictwo Czytelnik 1991, ISBN 83-07-02218-5
• Party pod wojennym niebem (tyt. oryg. Party im Blitz, 2003 – wydanie pośmiertne), wyd. polskie 2005: tłum. Maria Przybyłowska, Wydawnictwo Czytelnik 2005, ISBN 83-07-03041-2
• Tajemne serce zegara (tyt. oryg. Das Geheimherz der Uhr. Aufzeichnungen 1973–1985), wyd. polskie 2007: Wydawnictwo Pogranicze 2007, ISBN 978-83-86872-89-3
• Księga przeciwko śmierci (tyt. oryg. Das Buch gegen den Tod), tłum. Maria Przybyłowska, Wydawnictwo Pogranicze 2019, ISBN 978-83-66143-05-0
• Dramaty, tłum. Ryszard Wojnakowski, Wydawnictwo Eperons-Ostrogi 2021, ISBN 978-83-66102-82-8
• O zwierzętach (tyt. oryg. Über Tiere), tłum. Maria Przybyłowska, Wydawnictwo Pogranicze 2023, ISBN 978-83-66143-71-5

Linki zewnętrzne

• Elias Canetti na stronie perlentaucher.de (niem.)