Wole Soyinka

Ten artykuł od 2009-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Wole Soyinka

Data i miejsce urodzenia	13 lipca 1934 Abeokuta
Narodowość	nigeryjska
Dziedzina sztuki	poezja, literatura
Nagrody
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Wole Soyinka (ur. 13 lipca 1934 Abeokuta w Nigerii) – nigeryjski dramaturg, prozaik i poeta, piszący w języku angielskim. Został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1986^[1].

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Akinwande Oluwole Babatunde Soyinka urodził się 13 lipca 1934 w miejscowości Ijebu Isara, w pobliżu Abeokuty w Zachodniej Nigerii, jako drugie z sześciorga dzieci Samuela Ayodele Soyinki i Grace Eniola Soyinka. Ojciec Soyinki był kierownikiem St. Peters Primary School w Abeokucie. Jego matka, właścicielka sklepu na miejscowym targu i szanowana w lokalnej społeczności aktywistka polityczna, była chrześcijanką, jednak w jego dalszej rodzinie i sąsiedztwie wielu jest wyznawców tradycyjnych wierzeń ludu Joruba. Soyinka od początku wzrastał w klimacie synkretyzmu religijnego, co miało duży wpływ na ukształtowanie się jego osobowości, gdyż jako mały chłopiec obcował zarówno ze światem wierzeń Jorubów, jak i z kulturą chrześcijańską.

W 1939 roku, kiedy Wole był zaledwie pięcioletnim chłopcem, wybuchła II wojna światowa. W domu Soyinków (głównie za sprawą ojca) podłączony był prąd i znajdowało się radio, więc mały Wole wysłuchiwał z zaciekawieniem wiadomości z ogarniętej wojenną pożogą Europy, zdominowanych w owym czasie przez osobę Adolfa Hitlera. Hitler stał się dla Wolego niemal natychmiast uosobieniem wszelkiego zła i wcieleniem diabła.

Około roku 1940, po ukończeniu szkoły podstawowej, młody Soyinka wstąpił do Abeokuta Grammar School, gdzie zdobył swoje pierwsze nagrody za wypracowania. W 1946 roku zostaje przyjęty do Government College w Ibadanie, w owym czasie najbardziej prestiżowej szkoły tego typu w Nigerii. Aż do ukończenia nauki w college’u, Soyinka przeprowadził się do Lagos. W tym czasie powstało kilka jego sztuk radiowych i krótkich opowiadań, prezentowanych w nigeryjskim radiu. Po zakończeniu nauki w roku 1952, Soyinka rozpoczął studia na University College w Ibadanie (obecnie University of Ibadan), związanym z University of London. W trakcie studiów zgłębia tajniki angielskiej literatury, greki i historii. W roku 1953–1954 drugim i ostatnim spędzonym na University College Ibadan przed wyjazdem do Leeds w Anglii, współpracował z The Eagle, nieregularnie ukazującego się pismem o charakterze humorystycznym. Na drugiej stronie owego pisma, pisywał komentarze dotyczące życia uczelnianego, niejednokrotnie ostro krytykując kolegów studentów. Znany z ciętego języka, często w rycerski sposób bierze w obronę znieważane i obrażane koleżanki ze studiów. Wtedy też Nigeria Broadcasting Service National Programme, emituje w lipcu 1954 roku w programie Nigerian Radio Times, jego słuchowisko Keffi's Birthday Treat.

Tego samego roku Soyinka wyjeżdża do Anglii, gdzie rozpoczyna studia w zakresie literatury angielskiej na Univerity of Leeds, pod kierunkiem swojego przyszłego promotora Wilsona Knighta. Poznaje tam wielu młodych brytyjskich pisarzy. W trakcie studiów w Anglii, przed obroną tytułu uniwersyteckiego, młody Soyinka zajmuje się z powodzeniem fikcją literacką. W owym czasie publikuje on wiele utworów o charakterze komediowym.

Młody literat i literaturoznawca

Po zakończeniu studiów w 1957 pozostaje w Leeds, z intencją zdobycia tytułu doktorskiego. Pod wpływem swojego promotora, Soyinka postanawia połączyć tradycję teatru europejskiego z inscenizacjami Jorubów. W 1958 roku powstaje The Swamp Dwellers. Napisana w rok później The Lion and the Jewel, wzbudza zainteresowanie londyńskiego Royal Court Theater. Na wieść o tym autor porzuca studia doktoranckie i przenosi się do Londynu, gdzie w tym samym roku obejmuje posadę lektora w londyńskim teatrze, obie zaś jego sztuki wystawione zostają w Ibadanie. W 1960 roku, odznaczony stypendium Rockefeller Research Fellowship, Soyinka powraca do Nigerii. W marcu tego roku w Ibadanie wystawiony zostaje utwór satyryczny The Trials of Brother Jero, który ugruntowuje sławę Wole Soyinki jako dramaturga. Jego utwór A Dance of The Forests wygrał konkurs na utwór sceniczny z okazji Święta Niepodległości Nigerii. 1 października nastąpiła premiera sztuki w Lagos. Aby podołać wymagającemu scenariuszowi przedstawienia, jego autor założył specjalną grupę teatralną The Nineteen-Sixty Masks. Za pieniądze uzyskane od fundacji Rockefellera na badania dotyczące afrykańskiego teatru, Soyinka kupił samochód i rozpoczął podróże po kraju jako pracownik naukowy Departamentu Języka Angielskiego na Uniwersytecie w Ibadanie. W tym okresie pisywał dla The Horn, magazynu literackiego uniwersytetu w Ibadanie, założonego kilka lat wcześniej przez J.P.Clarka i Martina Wake'a.

Ukazują się wiersze i eseje artysty. W jednym z nich wskazał na wagę twórczości Chinuy Achebe dla literatury afrykańskiej, poddając jednocześnie krytyce négritude Leopolda S. Senghora, jako koncepcji nostalgicznie gloryfikującej przeszłość Czarnej Afryki, a ignorującej potencjał modernistycznej synkretyzacji kulturowej. W grudniu 1962 roku ukazał się jego esej Towards a True Theater. W 1962 roku zostaje zatrudniony jako wykładowca w Departamencie Języka Angielskiego Uniwersytetu w Ife. Soyinka prowadził tam ożywioną dyskusję z negrofilami i wielokrotnie wypowiadał się przeciwko rządowej cenzurze.

Początki zaangażowania politycznego

Pod koniec 1963 powstało jego pierwsze pełnometrażowe dzieło filmowe, Culture in Transition. W grudniu 1964 roku, wraz z innymi ludźmi ze sfery teatru i nauki, założył Drama Association of Nigeria. W tym też roku po raz pierwszy popadł w konflikt z władzą. Na znak protestu przeciwko nakazowi władz uniwersytetu, iż wszyscy pracownicy mają popierać działania rządu w Zachodniej Nigerii, porzucił sprawowaną funkcję. Niedługo po tym wydarzeniu, za próbę podmienienia taśmy radiowej z przemówieniem zwycięzcy wyborów w Północnej Nigerii, został aresztowany i skazany na karę więzienia, z którego, po protestach międzynarodowej społeczności pisarzy, został wypuszczony po kilku miesiącach. W 1965 roku powstały jego wiekopomne dzieła. W kwietniu, w Londynie ukazała się powieść Interpretatorzy. Przetłumaczona na wiele języków (w tym również na polski), przyniosła autorowi szerokie światowe uznanie. W tym samym roku powstają jeszcze sztuki: Before the Blackout i Kongi's Harvest, oraz słuchowisko radiowe dla londyńskiego BBC, The Detainee.

Pod koniec roku Wole Soyinka dostał awans na kierownika i starszego wykładowcę Departamentu Języka Angielskiego na Uniwersytecie w Lagos. W swoich wystąpieniach politycznych z tego okresu wielokrotnie krytykował kult jednostki, afrykańską dyktaturę oraz korupcję władz. Kwiecień 1965 roku przyniósł wznowienie sztuki Kongi's Harvest na I Światowym Festiwalu Sztuki Murzyńskiej w Dakarze, w trakcie którego, inna jego sztuka, The Road, otrzymała pierwszą nagrodę. W czerwcu dla Hampstead Theatre Club w Londynie, Soyinka pokazał The Trials of Brother Jero, a w grudniu w londyńskim Royal Court Theater wystawił sztukę The Lion and the Jewel.

Rok 1967 był rokiem wielkich napięć politycznych w Nigerii. Soyinka tłumaczy z języka joruba zbiór opowiadań swojego rodaka D. O. Fagunwy The Forest of a Thousand Demons: A Hunters Saga. W maju nastąpiła secesja Biafry. W tym samym roku Soyinka został kierownikiem Katedry Dramatu Uniwersytetu w Ibadanie. W sierpniu, w tajemnicy i nieoficjalnie, spotkał się w miejscowości Enugu z przywódcą zbuntowanego plemienia Ibo, Chukuemeką Odumegwu Ojukwu, starając się go nakłonić do przerwania działań zmierzających do odłączenia regionu od Nigerii. Z rozkazu rządu nigeryjskiego prezydenta Yakuba Gowona, Soyinka został aresztowany pod zarzutem konspiracji z rebeliantami, oskarżony, skazany i umieszczony w więzieniu. W tym samym roku we wrześniu została wystawiona sztuka The Lion and the Jewel w Akrze, natomiast w listopadzie The Trials of Brother Jero i The Strong Breed w Greenwich Mews Theatre w Nowym Jorku. Wychodzi też zbiór poezji Idanre and Other Poems. W 1968, również w Nowym Jorku, grupa Negro Ensemble Company wystawiła sztukę Kongi's Harvest.

Po wyjściu z więzienia

W lutym 1969 roku w Kampali (Uganda), Theatre Limited wystawił sztukę The Road. W październiku, kiedy upadek Biafry jest już przypieczętowany, została ogłoszona amnestia, na mocy której pisarz wyszedł z więzienia. Pierwsze kilka miesięcy po uwolnieniu Soyinka spędził u swojego przyjaciela na farmie w południowej Francji, gdzie powoli doszedł do siebie po okresie umysłowej stagnacji. Tam powstaje jego nawiązujący do greckiej klasyki utwór The Bacchae of Euripides. W Londynie ukazuje się tom wierszy Poems from Prison. Pod koniec roku pisarz powrócił na swoje stanowisko kierownika Katedry Dramatu na Uniwersytecie w Ibadanie oraz współuczestniczył w założeniu czasopisma literackiego Black Orpheus.

W 1970 roku wystawił swoją sztukę Kongi's Harvest. W tym samym roku powstał film o tym samym tytule, w którym Soyinka grał główną rolę. W czerwcu 1970 kończy sztukę Madmen and Specialists. W celu zdobycia doświadczeń teatralnych, razem z grupą piętnastu aktorów z grupy Ibadan University Theatre Arts Company udaje się w podróż do sławnego teatru Eugene O’Neill Memorial Theatre Centre w New Haven, Connecticut, gdzie odbywa się premiera przedstawienia. W 1971 roku ukazuje się zbiór poezji A Shuttle in the Crypt. W marcu, w Ibadanie, wystawiona zostaje ponownie jego sztuka Madmen and Specialists. W Paryżu, we francuskim filmie Conora Cruise’a O’Briena Murderous Angels, Soyinka gra rolę Patrice’a Lumumby. Zeznawał też jako świadek w procesie o pogwałcenie praw studentów. Ukazała się książka The Man Died, będąca zbiorem jego zapisów więziennych. W kwietniu, niezadowolony z rozwoju sytuacji politycznej w kraju, Soyinka zrezygnował z pracy na Uniwersytecie w Ibadanie, opuścił Nigerię i udał się w kilkuletnią podróż zagraniczną. W lipcu wystawił w Paryżu fragmenty A Dance of The Forests.

W roku 1972 otrzymał doktorat Honoris Causa Uniwersytetu w Leeds. Ukazała się jego kolejna powieść Season of Anomy, a nakładem Oxford University Press wyszedł zbiór Collected Plays 1. National Theatre of London, (na którego wcześniejsze zamówienie sztuka została napisana), wystawił The Bacchae of Euripides. W 1973 opublikowane zostały sztuki Camwood on the Leaves oraz Jero's Metamorphosis. Lata 1973-1975 wypełniła Wole Soyince różnorodna aktywność o charakterze naukowym. Odbył staż w Churchill College na Uniwersytecie Cambridge, jeździł z wykładami po Europie. W 1974 nakładem Oxford University Press ukazał się zbiór Collected Plays 2. W 1975 roku Soyinka został mianowany redaktorem pisma Transition w stolicy Ghany Akrze, dokąd na jakiś czas przeprowadził się. Na łamach czasopisma ponownie zaatakował negrofilów (ukazał się jego esej Neo-Tarzanism: The Poetics of Pseudo-Transition) oraz rządy wojskowych reżimów, sprzeciwiając się m.in. politycznemu przewrotowi Idi Amina w Ugandzie.

Po obaleniu rządu Gowona

Po przewrocie politycznym w Nigerii i obaleniu wojskowego rządu prezydenta Gowona, jeszcze w tym samym roku powrócił do kraju i ponownie objął kierownictwo Katedry Literatury Porównawczej Uniwersytetu w Ife. W 1976 roku wyszedł zbiór poezji Ogun Abibiman. Ukazał się też zbiór esejów Myth, Literature, and the African World, w których autor odkrył genezę mistycyzmu w teatrze afrykańskim, wskazując jednocześnie, na przykładach zaczerpniętych z literatur obu kontynentów, na podobieństwa i różnice kultur Afryki i Europy. W Instytucie Studiów Afrykańskich Uniwersytetu Ghany w Legon, odbył serię gościnnych wykładów. Uzyskał też tytuł profesora na Uniwersytecie w Ife.

W październiku, w stolicy Senegalu Dakarze, wystawiona została francuska wersja A Dance of the Forests. W Ife ma miejsce premiera sztuki Death and the King’s Horseman. W roku 1977 wystawiony został jeden z najambitniejszych utworów dramaturga, Opera Wonyosi, będący adaptacją The Beggar's Opera Johna Gaya, zaś w 1979 wyreżyserował i zagrał jedną z głównych ról w przedstawieniu Jona Blaira i Normana Fentona The Biko Inquest, opartej na przypadku Steve’a Biko, czarnego aktywisty społecznego z RPA, który zmarł brutalnie pobity przez rasistowską policję.

W roku 1981 wychodzi pierwsza z trzech powieści autobiograficznych Wole Soyinki Ake: The Years of Childhood. Soyinka zakłada kolejną (po Nineteen-Sixty Masks) grupę teatralną o nazwie Guerrilla Unit. W 1982 roku odbywa się premiera filmu Blues for the Prodigal, oraz ukazuje się esej Cross Currents: 'The New African' after Cultural Encounters. W 1983 roku, sztuka Requiem for a Futurologist ma swoją premierę na Uniwersytecie w Ife. W lipcu tegoż roku, nakładem Unlimited Liability Company, ukazuje się płyta długogrająca o tytule I Love My Country, na której najsłynniejsze gwiazdy ówczesnej piosenki nigeryjskiej wykonują utwory skomponowane i opatrzone tekstem przez Wole Soyinkę. W roku 1984 ukazuje się sztuka A Play of Giants

Lata 1975-1984 są okresem wzmożonej aktywności Wole Soyinki na polu administracji i polityki. W okresie tym działa on we władzach Uniwersytetu w Ife, oraz w samorządzie stanowym, gdzie odpowiedzialny jest między innymi za kwestię bezpieczeństwa na drogach publicznych. Wielokrotnie poddaje on krytyce korupcję w rządzie Prezydenta Shehu Shagari. Krytykuje również jego następcę Mohammadu Buhari. W 1984 sąd nigeryjski zakazuje publikacji The Man Died. Rok 1986 jest bezspornie rokiem największej chwały i jednocześnie tryumfu Wole Soyinki nad znienawidzonymi układami dyktatorskimi i polityczną przemocą reżimów afrykańskich. Królewska Szwedzka Akademia Nauk odznacza Wole Soyinkę Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury. W uzasadnieniu nagrody napisano, iż otrzymał ją jako ten, który: ...w szerokiej perspektywie kulturowej i z poetyckim kolorytem kształtuje dramat istnienia.... W ten sposób największy dramaturg nigeryjski staje się jednocześnie pierwszym afrykańskim laureatem nagrody Nobla, wpisując się na stałe do historii literatury światowej. W wygłoszonym z okazji uroczystości przyznania nagrody odczycie, który Wole Soyinka w całości poświęcił południowoafrykańskiemu politykowi Nelsonowi Mandeli, skrytykował apartheid i politykę segregacji rasowej ówczesnego rządu RPA. Ten sam rok przynosi kolejne nagrody i odznaczenia: w październiku otrzymuje „Agip Prize for Literature”, a pod koniec roku uhonorowany zostaje drugim najwyższym nigeryjskim odznaczeniem państwowym ─ „Commander of the Federal Republic”.

W roku 1988, w Nowym Jorku, ukazuje się kolejny wybór poezji Soyinki pod tytułem Mandela's Earth and Other Poems, zaś w Nigerii wychodzi zbiór esejów Art, Dialogue and Outrage: Essays on Literature and Culture. Rok 1991 przynosi wydanie drugiej części wspomnień artysty Isara: A Voyague Around Essay. W lipcu 1991 BBC African Service nadaje jego sztukę radiową A Scourge of Hyacinths, a w rok później w czerwcu 1992 w Sienie we Włoszech ma premierę sztuka From Zia with Love. Oba przedstawienia są bardzo ostrymi parodiami politycznymi, opartymi na wydarzeniach mających miejsce w Nigerii w 1980 roku. W roku 1993 Soyinka zostaje odznaczony doktoratem Honoris Causa Uniwersytetu Harvarda. W następnym roku ukazuje się następna część jego autobiografii ─ Ibadan: The Penkelemes Years (A Memoir: 1946-1965). Kolejny rok przyniósł publikację sztuki The Beatification of Area Boy. W roku 1996 ukazało się pierwsze wydanie książki The Open Sore of a Continent: A personal Narrative of the Nigerian Crisis.

Emigracja

21 października 1994 Soyinka został mianowany Ambasadorem Dobrej Woli UNESCO dla Celów Promocji Afrykańskiej Kultury i Komunikacji. W 1994 roku Wole Soyinka uciekł przez zieloną granicę do sąsiedniego Beninu, a stamtąd do Stanów Zjednoczonych, gdzie żyje do dziś. W 1997 został oskarżony o zdradę przez wojskowy reżim dyktatora Saniego Abachy. W 1999 ukazał się nowy zbiór poezji Soyinki zatytułowany Outsiders. W 2001 roku wydana została jego najnowsza sztuka King Baabu, kolejna satyra polityczna na dyktatorskie reżimy Afryki. W 2002 roku opublikowano wybór poezji Samarkand and Other Markets I Have Known. W 2004 ukazała się ilustrowana biografia Wole Soyinki pióra Bankole Olayebi o tytule WS: A Life is Full, z przeszło 600 fotografiami. Najnowszą publikacją Soyinki jest wydany w 2006 roku You Must Set Forth at Dawn, zbiór wspomnień dotyczących jego działalności politycznej z czasów nigeryjskich. Profesor Soyinka jest żonaty. Pytany o dzieci ze wszystkich swoich małżeństw (obecnego i poprzednich), odpowiada skromnie z typowym dla siebie poczuciem humoru: „W naszej kulturze nie liczymy naszych dzieci, lecz muszę przyznać, iż w moim przypadku, bogowie byli aż nadto szczodrzy."

Publikacje

• The Swamp dwellers (Mieszkańcy bagien) (1958)
• The Lion and The Jewel (Lew i perła) (1958)
• The Trials of Brother Jero (Niedole Brata Jero) (1960)
• A Dance of The Forests (Taniec lasu) (1960)
• The Strong Breed (Mocna Krew) (1961)
• Towards a True Theatre (esej, 1962)
• Culture in Transition (film, 1963)
• The Interpreters (Interpretatorzy) (1964)
• Before The Blackout (Przed zaćmieniem) (1964)
• Kongi's Harvest (Plon Kongiego) (1964)
• The Road (Droga) (1965)
• Idanre and Other Poems (Idanre i inne wiersze) (poezja, 1967)
• The Bacchae of Euripides (Bachantki Eurypidesa) (1969)
• Poems from Prison (Wiersze z więzienia) (poezja, 1969)
• Madmen and Specialists (Szaleńcy i specjaliści) (1970)
• A Shuttle in the Crypt (Wrota lochu) (poezja, 1971)
• The Man Died (Człowiek umarł) (zapiski z więzienia, 1972)
• Camwood on the Leaves (Drzewo w rozkwicie) (1972)
• Jero's Metamorphosis (Cierpienia Brata Jero) (1972)
• Season of Anomy (Czas anomii) (1972)
• Death and The King’s Horseman (Śmierć i królewski koniuszy) (1975)
• Neo-Tarzanism: The Poetics of Pseudo-Transition (esej, 1975)
• Ogun Abibiman (poezja, 1976)
• Myth, Literature and the African World (zbiór esejów, 1976)
• Opera Wonyosi (1977)
• Ake: The Years of Childhood (Ake: Lata dziecinne) (1981)
• Blues for a Prodigal (film, 1982)
• Requiem for a Futurologist (Requiem dla futurologa) (1982)
• I Love My Country (płyta długogrająca, 1983)
• A Play of Giants (Sztuka gigantów) (1984)
• Art, Dialogue and Culture: Essays on Literature and Culture (zbiór esejów, 1988)
• Mandela's Earth and other poems (Ziemia Mandeli i inne wiersze) (poezja, 1988)
• Isara: A Voyague around essay (Isara: Podróż wokół eseju) (1991)
• A Scourge of Hyacinths (Plaga Hjacyntów) (słuchowisko radiowe, 1991)
• From Zia, With Love (Kochający, Zia) (1991)
• Ibadan: The Penkelemes Years a memoir 1946-65 (Ibadan: Lata penkelemskie, wspomnienia 1946-65) (1994)
• The Beatification of Area Boy (Beatyfikacja gangstera) (1995)
• The Open Sore of a Continent: A personal Narrative of the Nigerian Crisis (Otwarta rana kontynentu: Osobiste narracje na temat kryzysu nigeryjskiego) (1996)
• Outsiders (Outsiderzy) (poezja, 1999)
• King Baabu (Król Baabu) (2001)
• Samarkand and Other Markets I have known (Samarkanda i inne jarmarki które poznałem) (poezja, 2002)
• You Must Set Forth at Dawn (Musisz wyruszyć o świcie 2006)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Wole Soyinka. All you want to know about.