Panpsychizm

Panpsychizm – doktryna czasoprzestrzennej rzeczywistości, która głosi, że każda rzecz ma swój umysłowy czy wewnętrzno-psychiczny aspekt. Niewielu z panpsychistów podpisałoby się pod tezą, iż wszystko obdarzone jest umysłem, łącznie z kijami i kamieniami, znacznie częściej powiadają oni, że rzeczom właściwe są różne stopnie wewnętrznych, subiektywnych, czy quasi-świadomościowych aspektów, w pewnych przypadkach podobnych do naszej świadomości. W pełni rozwiniętymi umysłami dysponowałyby jedynie obiekty o złożoności zbliżonej do złożoności człowieka. Jednak nie jest łatwo precyzyjnie określić, w jakim stopniu wszystkim rzeczom czasoprzestrzennym mają przysługiwać takie subiektywne, umysłowe aspekty. W większości przypadków stanowisko to jest głoszone przez tych, którzy kwestionują możliwość, aby to co umysłowe, miałoby być powodowane czy budowane z czynników wyzbytych jakichkolwiek jakości umysłowych.

W myśli zachodniej ostatnich stuleci idee panpsychizmu wyrażali między innymi: Baruch Spinoza, Gottfried Leibniz, Arthur Schopenhauer, William James, Alfred North Whitehead i Carl Jung.

Bibliografia

• Ted Honderich, Encyklopedia filozofii, Tom II, wyd. Zysk i S-ka, Poznań 1999.

Linki zewnętrzne

• Stuart Hameroff, What is Panpsychism?, kanał Closer to Truth na YouTube, [dostęp 2024-02-14].
• PhilipP. Goff PhilipP., WilliamW. Seager WilliamW., SeanS. Allen-Hermanson SeanS., Panpsychism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 18 lipca 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-17]  (ang.).
• Panpsychism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].