Realizm pojęciowy

Realizm pojęciowy - stanowisko filozoficzne, uznające realne istnienie pojęć ogólnych.

Starożytny realizm pojęciowy

Realizm pojęciowy znalazł swoje klasyczne ujęcie w filozofii Platona^[1]. Dla Platona idee istniały realnie i samoistnie. Ich byt był pełniejszy od bytu przedmiotów materialnych, które były jedynie zmiennymi odbiciami wiecznych idei.

Umiarkowany realizm pojęciowy został wyrażony w filozofii Arystotelesa. Pojęcia ogólne istnieją, lecz nie samoistnie. Samoistny byt przysługuje jedynie rzeczom jednostkowym, natomiast pojęcia ogólne stanowią ich formę^[1].

Stanowisku realistycznemu przeciwstawiali się stoicy, dla których pojęcia ogólne były jedynie wytworami mowy. Spór między tymi stanowiskami nie był jednak zbyt intensywny.

Średniowieczny realizm pojęciowy

Dla filozofii patrystycznej i wczesnej scholastyki realizm pojęciowy był częścią ogólnego obrazu świata stworzonego przez Boga i poddanego wieczystym prawdom. Przyjmowany był na ogół bezkrytycznie.

Problem statusu pojęć ogólnych podniesiony został przez Boecjusza, który sam był zwolennikiem realizmu pojęciowego^[2]. Dla Boecjusza pojęcia ogólne istnieją w rzeczach poznawanych zmysłowo, ale poznajemy je niezależnie od ciała.

Sproblematyzowanie statusu pojęć ogólnych (uniwersaliów) stało się źródłem średniowiecznego sporu o uniwersalia. Był to jeden z najgorętszych sporów w filozofii średniowiecznej.

Skrajny realizm pojęciowy przyjmowany był przez filozofów ulegających wpływom Platona i neoplatoników: Jana Szkota Eriugenę i Anzelma z Canterbury. Dla Eriugeny rzeczy emanują z pojęć ogólnych, które z kolei stanowią emanację Boga. Natomiast według Anzelma Bóg stwarza rzeczy na wzór stworzonych uprzednio pojęć ogólnych^[3].

Stanowisku realistycznemu sprzeciwiali się konceptualiści i nominaliści. Poszukiwano też stanowisk kompromisowych (sermonizm Piotra Abelarda)^[4].

Przypisy