Świadomość

Świadomość – podstawowy i fundamentalny stan psychiczny, w którym jednostka zdaje sobie sprawę ze zjawisk wewnętrznych, takich jak własne procesy myślowe oraz zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym i jest w stanie reagować na nie (somatycznie lub autonomicznie).

Etymologia

Łaciński wyraz określający świadomość: conscientia, pochodzi od con – „z” i scientia – „wiedza”. Conscientia oznaczało wiedzę dzieloną z kimś, często wiedzę tajną, dzieloną pomiędzy konspiratorami, jednak w metaforycznym sensie oznaczać może „wiedzę dzieloną z samym sobą”, wskazując na intymny, dostępny jedynie dla doświadczającego, charakter świadomego doświadczenia. Z łacińskiej nazwy conscientia wywodzą się określenia świadomości w wielu językach europejskich, np. ang. consciousness, fr. conscience, wł. coscienza).

Zakres pojęcia

Przez pojęcie „świadomość” można rozumieć wiele stanów – od zdawania sobie sprawy z istnienia otoczenia, istnienia samego siebie, poprzez świadomość istnienia swojego życia psychicznego aż po świadomość świadomą samej siebie^[1]. W tym pierwszym przypadku świadomość mają niektóre zwierzęta, a świadomość samego siebie posiadają ludzie i najprawdopodobniej szympansy. Nie jest jasne, czy samoświadomość ma tylko Homo sapiens.

Świadomość istnieje dzięki relacji zmysły – mózg i umysł.

Samoświadomość u ludzi wynika ze specyficznej zdolności którą jest posługiwanie się językiem mówionym – mową ludzką, możliwości takiej nie ma żadne ze zwierząt, nawet szympansy, wykształcenie się różnic w trakcie ewolucji polegało nie tylko na zmianach wielkości mózgu, ale też w obrębie narządów mowy^[2]. Dzięki mowie ludzkiej człowiek myśli również słowami oznaczającymi pojęcia abstrakcyjne, i dzięki niej powstało pismo.

Według Adama Zemana można wyróżnić trzy następujące wymiary świadomości skierowanej ku osobom trzecim:

1. stan czuwania
2. zawartość władz poznawczych i uporządkowanie treści poznawanych na osi czasu
3. poznanie intencji^[3][4]

Świadomość otoczenia (czyli czujność) może być pewnego rodzaju odwzorowaniem cech środowiska w umyśle. Jednym z przejawów tak rozumianej świadomości jest reprezentacja obiektów postrzeganych wzrokowo. Badania Williama T. Newsome nad neuronami okolicy środkowej skroniowej (ang. middle temporal, MT) pokazały, że ich wyładowania odpowiadają obserwowanym przez makaki cechom ruchu (prędkość i kierunek)^[5].

Świadomość samego siebie to rodzaj reprezentacji swojego organizmu na tle reprezentacji środowiska. Taką świadomość stwierdzono u szympansów, po zaobserwowaniu faktu, że małpy te, gdy zaznaczono na ich twarzy plamę, starały się ją wytrzeć, gdy zobaczyły swe odbicie w lustrze. Podobną zdolność wykazują dzieci około drugiego roku życia. Samoświadomość to z kolei wiedza o procesach, jakie zachodzą między odwzorowaniami, czy też reprezentacjami umysłowymi.

Głównym paradygmatem psychologii poznawczej jest stwierdzenie, że świadomość jest procesem, a nie stanem umysłu^[6].

Szkoły psychologiczne

Świadomość to obszar wspólny filozofii i psychologii w domenie tej dopatrywać się można początków psychologii jako nauki. Badaniami nad świadomością zajmuje się też kognitywistyka. Pierwszą szkołą psychologiczną była „klasyczna” psychologia świadomości Wundta (zob. strukturalizm), psychologia świadomości w wersji funkcjonalistycznej wyewoluowała z rozważań Franza Brentany i Williama Jamesa. Po okresie dominacji behawioryzmu, który wyrzucił z obszaru psychologii zagadnienia życia mentalnego, problem świadomości powrócił na nowo wraz z rozwojem kognitywistyki. Dociekania natury świadomości wspierane są teraz przez dane empiryczne pochodzące z badań z użyciem technik obrazowania mózgu (zob. neuroobrazowanie, fMRI).

Zaburzenia świadomości

Zaburzenia świadomości można podzielić na ilościowe i jakościowe^[7].

• Ilościowe zaburzenia świadomości
  • senność patologiczna (somnolentia)
  • półśpiączka (sopor)
  • śpiączka (coma)^[8]
• Jakościowe zaburzenia świadomości
  • przymglenie
  • zmącenie

Zespoły zaburzeń świadomości^[9]

• przymglenie proste
• zespół majaczeniowy (delirium)
  • alkoholowy zespół majaczeniowy
• zespół zamroczeniowy (pomroczny)
  • zamroczenie proste (obnubilatio)
  • zamroczenie złożone
• złożony zespół zamroczeniowo-majaczeniowy zwany też jako zespół onejroidalny (stan oniryczny)^[10]
• zespół splątaniowy (amentywny)

Mechanika kwantowa

Zdaniem niektórych fizyków teoretycznych, fizyka klasyczna nie umożliwia kompleksowego holistycznego podejścia uwzględniającego czynnik świadomości, a umożliwia to mechanika kwantowa^[11]. Mechanika kwantowa jest uważana za najbardziej precyzyjną z nauk, których zasady pozwalają obliczać zachowania cząstek elementarnych i świata składającego się z nich. W mechanice tej doświadczenia uwzględniają dekoherencję kwantową zachodzącą przy oddziaływaniu obiektu z otoczeniem w sposób nieodwracalny eliminując stan kwantowy. Stan kwantowy zdaniem owych fizyków, jest stanem niezdeterminowanej superpozycji, w którym nie ma żadnych cząstek elementarnych, ani innych obiektów składających się z nich, póki nie nastąpi ich obserwacja, ich kontakt z obserwatorem, tj. umysłem kwantowym, inaczej zwanym świadomością kwantową^[12].

Zobacz też

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Cytaty w Wikicytatach

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• czuwanie
• introspekcja
• nieświadomość
• podświadomość
• przedświadomość
• przytomność
• samoświadomość
• sen
• nadświadomość

Przypisy

Bibliografia

• Jacek Norkowski OP: Problem świadomości z punktu widzenia medycyny, psychologii i filozofii. W: Tenże: Człowiek umiera tylko raz. Mało znane fakty dotyczące śpiączki, stanu wegetatywnego i śmierci mózgowej. Warszawa: Thaurus, 2013, s. 11-14. ISBN 9-788364-124006.
• Wiktor Werner. Człowiek, świadomość, społeczeństwo. Splątane korzenie współczesnej psychologii. „[w:] Małgorzata Wójtowicz-Dacka, Ludmiła Zając-Lamparska [red.] „O świadomości. Wybrane zagadnienia.””, s. 17–39, 2007. Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego. 

Linki zewnętrzne

• Francisco Varela (przełożył: Robert Poczobut), Neurofenomenologia: metodologiczne lekarstwo na trudny problem, AVANT 01/2010, www.avant.umk.pl
• RobertR. Van Gulick RobertR., Consciousness, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 14 stycznia 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-30]  (ang.). (Świadomość)
• Consciousness (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].

Artykuły na Internet Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-06-27]:

• Rocco J.R.J. Gennaro Rocco J.R.J., Consciousness .
• JoshJ. Weisberg JoshJ., The Hard Problem of Consciousness .
• PaulaP. Droege PaulaP., Higher-Order Theories of Consciousness .
• FrancisF. Fallon FrancisF., Integrated Information Theory of Consciousness .