Wachlarzykowate

Wachlarzykowate

Ripiphoridae[1]
Gemminger et Harold, 1870 (1853)
Samiec Ripiphorus diadasiae
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Rodzina	wachlarzykowate
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Wachlarzykowate (Ripiphoridae) – rodzina chrząszczy. Należą tu rzadkie owady o słabo poznanej biologii, spotykane na całym świecie. Opisano około 450 gatunków. Wachlarzykowate są parazytoidami, dla których gospodarzami są błonkoskrzydłe, chrząszcze lub karaczany. Odznaczają się skróconymi pokrywami i rozgałęzionymi czułkami.

Filogeneza

Inkluzje w bursztynie pozwoliły na opisanie wymarłych przedstawicieli rodziny. Zapis kopalny sięga wczesnej kredy: najstarszym znanym rodzajem jest Paleoripiphorus (datowany na alb) i przedstawiciel współczesnego rodzaju Macrosiagon (cenoman). Analiza Batelki i wsp. na podstawie markerów mRNA i mtDNA należących do 23 gatunków z czterech podrodzin nie dała jednoznacznego obrazu filogenezy tej rodziny chrząszczy. Uzyskane wyniki potwierdzają hipotezę kladu Ripiphoridae + Mordellidae i nie przesądzają o monofiletyczności wachlarzykowatych^[2].

Występowanie

Z Europy znanych jest kilkanaście gatunków (Fauna Europaea wymienia piętnaście^[3]), z których najczęstszym i najlepiej poznanym jest sąsiad dziwaczek (Metoecus paradoxus). Wykaz fauny Polski uwzględnia sąsiada dziwaczka i Pelecotoma fennica^[4]. Autorzy klucza do oznaczania owadów Polski nie wykluczyli występowania gatunków z rodzaju Ripidius (R. pectinicornis i R. quadriceps); istotnie, w 1994 roku opublikowano doniesienie o wykazaniu R. quadriceps z Dolnego Śląska^[5]. Znane jest pojedyncze doniesienie o znalezieniu okazu Macrosiagon praeustum w okolicach Gostynina; prawdopodobnie był to źle oznaczony Macrosiagon bimaculata^[6]. W ostatnim przeglądzie danych o występowaniu wachlarzykowatych w Polsce dane o występowaniu przedstawicieli rodzaju Macerosiagon uznano za błędne^[7].

Morfologia

Należą tu małe i średniej wielkości (2,5–14 mm długości) chrząszcze o wydłużonym, często klinowatym ciele. Głowa zwykle hipognatyczna. Oczy nierzadko są bardzo duże. Czułki zwykle pierzaste, piłkowane lub grzebykowate, rzadko nitkowate, u większości gatunków 11-członowe, czasem liczba członów zredukowana (nawet do dwóch u samic niektórych gatunków). Pokrywy zazwyczaj skrócone, u najbardziej wyspecjalizowanych przedstawicieli rodziny całkiem zredukowane.

Biologia

Biologia większości gatunków jest słabo poznana. Prawdopodobnie u wszystkich gatunków występuje hipermetamorfoza i stadium pasożytnictwa wewnętrznego. Do gatunków o najlepiej poznanym cyklu życiowym należą Ripidius quadriceps, Pelecotoma fennica i Ripiphorus smithi^[8].

Systematyka

Lawrence i Newton (1995) wyróżnili sześć podrodzin: Hemirhipidiinae, Micholaeminae, Pelecotominae, Ptilophorinae, Ripidiinae i Ripiphorinae. Falin w przeglądzie znanych gatunków uwzględnił 38 rodzajów tych chrząszczy.

Przegląd systematyczny

• Rodzina: Wachlarzykowate Ripiphoridae Gemminger et Harold, 1870 (1853)
  • Podrodzina: Hemirhipidiinae Heller, 1921 = Nephritinae
    • Hemirhipidius Heller, 1920
    • Heteromeroxylon Pic, 1939
    • Nephrites Shuckard, 1838
    • Sitarida White in Stokes, 1846
  • Podrodzina: Micholaeminae Viana, 1971
    • Ancholaemus Gerstaecker, 1855
    • Micholaemus Viana, 1971
  • Podrodzina: Pelecotominae Seidlitz, 1875
    • Alloclinops Broun, 1921
    • Clinopalpus Batelka, 2009
    • Clinops Gerstaecker, 1855
    • Elytroxystrotus Manfrini de Brewer, 1963
    • Euctenia Gerstaecker, 1855
    • †Flabellotoma Batelka et al., 2016
    • Geoscopus Gerstaecker, 1855
    • Micropelecotoides Pic, 1910
    • Pelecotoma Fischer von Waldheim, 1809
    • Rhipistena Sharp, 1878
    • Scotoscopus Reitter, 1884
    • Sharpides Kirkaldy, 1910
    • ? Setosicornia Pic, 1911
    • Spinotoma Hsiao & Huang, 2018
    • Trigonodera Dejean, 1834
    • ?Dunbrodianus
    • Madrasiindus Pic, 1911
  • Podrodzina: Ptilophorinae Gerstaecker, 1855
    • Ptilophorus Dejean, 1834
    • Toposcopus LeConte, 1868
  • Podrodzina: Ripidiinae Gerstaecker, 1855
    • • †Olemehliella Batelka, 2011
    • Plemię: Ripidiini Gerstaecker, 1855
      • ? Aporrhipis Pascoe, 1887
      • Blattivorus Chobaut, 1891
      • Falsorhipidius Pic, 1947
      • Neonephrites Riek, 1955
      • Neorhipidius Riek, 1955
      • †Paleoripiphorus Perrichot, Nel et Neraudeau, 2004
      • Paranephrites Riek, 1955
      • Pararhipidius Coiffait, 1947
      • Pirhidius Besuchet, 1957
      • Protoripidius Cai, Yin & Huang, 2017
      • Pseudorhipidius Chobaut, 1894
      • Rhipidioides Riek, 1955
      • Ripidius Thunberg, 1806
      • Rhipidocyrtus Falin & Engel, 2014
      • Rhizostylops Silvestri, 1906
      • Riekella Selander, 1957
      • Quasipirhidius Zaragoza, 1992
    • Plemię: Eorhipidiini Iablokoff-Khnzorian, 1986
      • Eorhipidius Iablokoff-Khnzorian, 1986
  • Podrodzina: Ripiphorinae Harold & Gemminger, 1870
    • Plemię: Macrosiagonini
      • Macrosiagon Hentz, 1829
      • Metoecus Dejean, 1834
    • Plemię: Ripiphorini
      • Ripiphorus Bosc, 1792
  • Ripiphoridae incertae sedis
    • • Ivierhipidius Barclay, 2015

Przypisy