Omomiłkowate

Omomiłkowate

Cantharidae
Imhoff, 1856
Para omomiłków wiejskich (Cantharis rustica)
larwa omomiłkowatego
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Infrarząd	sprężykokształtne
Nadrodzina	sprężyki
Rodzina	omomiłkowate
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Omomiłkowate (Cantharidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych i infrarzędu sprężykokształtnych. Kosmopolityczna. Larwy są drapieżne, niekiedy wszystkożerne. Imagines żywią się owadami, nektarem i pyłkiem. Dorosłe osobniki cechuje miękki oskórek i często ostrzegawcze ubarwienie.

Opis

Owady dorosłe

Ciało tych chrząszczy jest wydłużone, długości od 1,2 do 28 mm, o bokach mniej lub bardziej równoległych, pokryte miękkim i elastycznym oskórkiem, najczęściej krótko owłosione. Ubarwienie może być całkiem czarne, ale często, zwłaszcza na przedpleczu i pokrywach, jest ostrzegawcze: częściowo lub całkiem czerwone, pomarańczowe lub żółte^[1][2].

Głowę mają mniej lub bardziej prognatyczną, rzadko hipognatyczną. Ich warga górna, z wyjątkiem Chauliognathini, zlana jest z nadustkiem lub frontoclypeus. Żuwaczki są u nich wydłużone, zakrzywione i ostro zakończone. Czułki mają 11-członowe, zwykle nitkowate, ale spotykane są też inne, np. grzebieniaste czy blaszkowate. Czteroczłonowe głaszczki szczękowe mają zwykle rozszerzony lub zmodyfikowany człon końcowy. Przedplecze ma brzeg tylny nie szerszy od nasad pokryw, a krawędzie boczne zwykle całobrzegie. Pokrywy są miękkie, pełne do silnie skróconych, o bokach równoległych lub ku wierzchołkowi rozszerzonych. Tylna para skrzydeł jest zazwyczaj dobrze wykształcona. Odnóża są długie i smukłe, rzadko u samców z rozszerzonymi środkowymi udami. Panewki przedniej pary bioder są tak szeroko otwarte i szeroko połączone, że prawie nieobecne. Biodra przednie są stożkowate, tylne zaś spłaszczone. Stopy wszystkich nóg są pięcioczłonowe, przy czym człon czwarty jest od spodu dwupłatkowy^[1][2].

Liczba widocznych sternitów odwłoka wynosi 7 u samic i zwykle 8 u samców. Tergity do ósmego włącznie mają pory gruczołowe. Ostatni z widocznych sternitów samca jest często zmodyfikowany np. u Silini zredukowany do wyrostka schowanego pod siódmym wentrytem, u Malthodes wydłużony i rozwidlony, a u Trypherus z parą asymetrycznych blaszek. W narządach rozrodczych samców rurkowaty tegumen (złożony z fallobazy i pary paramerów) otacza prącie. Fallobaza najczęściej jest błoniasta z dwoma bocznymi sklerytami. Prącie jest zwykle błoniaste, u większości gatunków z wynicowalnym woreczkiem wewnętrznym, często z ornamentowaniami lub wyrostkami. U Chauliognathinae tegumen jest asymetryczny, wyciągnięty w dwa wyrostki, a prącie zesklerotyzowane^[2].

Larwy

Larwa typu kampodeowego. Głowę ma silnie prognatyczną, zaopatrzoną w nasale, sierpowate żuwaczki z kanalikami, dwuczłonowe głaszczki wargowe i trój- lub czteroczłonowe głaszczki szczękowe. Czułki ma trójczłonowe z narządem zmysłowym na szczycie członu drugiego. Odnóża ma pięcioczłonowe. Boczne pory gruczołowe występują na wszystkich tergach tułowiowych i odwłokowych do ósmego, a niekiedy do dziewiątego włącznie. Odwłok pozbawiony jest urogomf, ale u niektórych gatunków z rodzaju Malthinus wyposażony jest w haki analne na segmencie dziesiątym^[2].

Biologia i ekologia

Owady dorosłe żyją kilka tygodni, zwinnie poruszają się wśród roślinności i zwykle wykazują aktywność dzienną. Żywią się innymi owadami (np. mszycami), a także pyłkiem i nektarem^[1].

Larwy żyją dłużej niż imagines, przechodząc do 10 wylinek. Są glebo- i wilgociolubne, a hydrofobowe owłosienie uodparnia je na zalewanie. Spotykane są np. w ściółce, pod kamieniami i butwiejącym drewnem, choć ostrzegawczo ubarwione larwy Chauliognathus aktywnie przemieszczają się po terenie otwartym. Zwykle są drapieżne, polujące na dżdżownicowate, nagie ślimaki i różne stadia rozwojowe owadów, aczkolwiek znane są też larwy wszystkożerne. W strefie umiarkowanej są stadium zimującym. Przepoczwarczenie ma zazwyczaj miejsce w kolebkach wykopanych w glebie^[1].

Larwy jak i imagines posiadają gruczoły wydzielające substancje o nieprzyjemnym smaku, wraz z ostrzegawczym ubarwieniem odstraszające drapieżniki^[1].

Rozprzestrzenienie

Rodzina kosmopolityczna, najliczebniejsza w tropikalnej części Azji i Ameryki Południowej, ale liczna też w strefach umiarkowanych. Większość zasiedla lasy, ale znane są też gatunki związane z terenami otwartymi^[1]. W Polsce stwierdzono 88 gatunków^[3].

Systematyka

Według katalogu z lat 1977–78 należy tu 5083 gatunków ze 137 rodzajów, jednak grupa ta jest dość słabo opracowana i wiele taksonów czeka na opisanie^[1][2]. W XIX wieku umieszczane były w dużym taksonie Malacodermata^[2]. Później, m.in. wraz z Omethidae, karmazynkowatymi i świetlikowatymi, zaliczane były do nadrodziny Cantharoidea, jednak o możliwej konieczności połączenia ich w jedną nadrodzinę ze sprężykami wspominał już Crowson w 1955 roku. Uczyniono to np. w systematyce Lawrence'a i Newtona z 1995. Nowsze analizy molekularne negują monofiletyzm Cantharoidea. Z analizy Kundraty i innych z 2014 wynika, że omomiłkowate stanowią grupę siostrzaną dla świetlikowatych, spokrewnioną z Omethidae i Telegeusidae dalej niż ze sprężykowatymi czy goleńczykowatymi^[4].

Wyróżnia się 10 podrodzin^[5]:

• Cantharinae Imhoff, 1856 (1815)
• Silinae Mulsant, 1862
• Dysmorphocerinae Brancucci, 1980
• Malthininae Kiesenwetter, 1852
• Chauliognathinae LeConte, 1861
• Cydistinae Paulus, 1972
• Pterotinae LeConte, 1861
• Ototretinae McDermott, 1964
• Ototretadrilinae Crowson, 1972
• †Lasiosynidae Kirejtshuk, Chang, Ren et Kun, 2010

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Omomiłkowate w Atlasie Chrząszczy Polski Lecha Borowca
• Klucz do oznaczania brytyjskich omomiłkowatych (bez rodzaju Cantharis) autorstwa Mike'a Hackstona
• Klucz do oznaczania brytyjskich omomiłków z rodzaju Cantharis autorstwa Mike'a Hackstona
• Przegląd fotograficzny omomiłkowatych Niemiec