Brwinów

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Brwinów (ujednoznacznienie).

Brwinów

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kościół św. Floriana w Brwinowie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	pruszkowski
Gmina	Brwinów
Prawa miejskie	1 stycznia 1950
Burmistrz	Arkadiusz Kosiński
Powierzchnia	14,64[1] km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	13 698[2] 1361,6 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 22
Kod pocztowy	05-840
Tablice rejestracyjne	WPR
Położenie na mapie gminy Brwinów Brwinów
Położenie na mapie Polski Brwinów
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Brwinów
Położenie na mapie powiatu pruszkowskiego Brwinów
52°08′33″N 20°43′03″E/52,142500 20,717500
TERC (TERYT)	1421034
SIMC	0920284
Urząd miejski ul. Grodziska 12 05-840 Brwinów
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Brwinów wymowa^ⓘ– miasto w Polsce, w województwie mazowieckim, w powiecie pruszkowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Brwinów, 25 km od centrum Warszawy. Miasto wchodzi w skład aglomeracji warszawskiej.

Według danych zebranych przez przedstawicieli Głównego Urzędu Statystycznego z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 13 698 mieszkańców^[2].

Lokalny ośrodek usługowy; drobny przemysł m.in. meblarski. Wydział Zootechniki Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie – w 2002 roku przeniesiony do Warszawy, zlikwidowany Zespół Szkół Agroekonomicznych^[3].

Brwinów bierze udział w corocznym Festiwalu Otwartych Ogrodów^[4]. Razem z Podkową Leśną oraz Milanówkiem miasto jest częścią Trójmiasta Ogrodów^[5].

Wieś szlachecka Brwinowo położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie błońskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego^[6].

1 stycznia 2021 miasto Brwinów powiększyło się o część terenów należących do sołectw Biskupice, Koszajec, Moszna i Parzniew, położonych między linią kolejową i autostradą A2^[1].

Położenie

Do 1954 siedziba gminy Helenów, a w latach 1927–1949 także gminy Letnisko-Brwinów. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. warszawskiego. Miasto znajduje się w obrębie Równiny Łowicko-Błońskiej.

Historia

Na terenach obecnego Brwinowa życie ludzkie istniało już ok. 8000 lat p.n.e. Natrafiono tutaj na ślady jednego z największych w ówczesnej Europie ośrodków hutnictwa opartego o znaczne zasoby rudy darniowej.

Nazwa Brwinów znana jest od XV w. W 1406 roku występuje jako Brwinowo, w 1429 – jako Brwynowo. Według historyków u jej podstaw leży staropolskie birzwo – belka, tram, drzewo, gwarowe: berwina, kładka.

Według etymologii opartej na miejscowej tradycji źródłosłów ten miałby się wywodzić od określenia „borowy nów”. Wspomniany tu już rok 1406 to najdawniejsza znana data z dziejów Brwinowa. W akcie erekcyjnym ogłoszonym w tym właśnie roku biskup poznański wymienia między innymi wieś Brwinowo. W XVIII i XIX w. krzyżowały się tutaj dwa szlaki: tzw. droga królewska prowadząca z Warszawy do Piotrkowa Trybunalskiego, miejsca sejmików szlacheckich oraz lokalny trakt ze stolicy do Grodziska.

W 1476 Stanisław, Mikołaj, Jan i Jakób, synowie Gerolda z Czarnowa w ziemi sochaczewskiej herbu Łada przyznali Łazarzowi z Brwinowa 100 kop groszy^[7].

14 czerwca 1845 przez Brwinów przejechał pierwszy pociąg Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Rozwój kolei stał się punktem zwrotnym w historii Brwinowa zarówno pod względem gospodarczym, jak i społecznym. W latach poprzedzających wybuch I wojny światowej Brwinów liczył już ponad 2 tys. mieszkańców.

W 1927 Brwinów otrzymał status letniska. Powołany został lokalny samorząd i wybrany wójt. W 1929 Brwinów gościł prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego. Miejscowość rozwijała się, powstawały wille i pałacyki. Osiedlili się tutaj m.in. Jarosław Iwaszkiewicz, Zygmunt Bartkiewicz i Stefan Kiedrzyński.

We wrześniu 1939 roku rozegrała się pod Brwinowem bitwa 36 pułku piechoty Legii Akademickiej z wojskami niemieckimi, która opóźniła marsz hitlerowców na Warszawę.

 Osobny artykuł: Bitwa pod Brwinowem.

13 września 1939 żandarmeria niemiecka rozstrzelała 5 rolników z okolicznych wsi^[8].

W Brwinowie w okresie międzywojennym mieszkała duża społeczność żydowska – kilkadziesiąt rodzin zajmowało się handlem, prowadziło jatki, istniała także inteligencja żydowska; w Brwinowie funkcjonowała prywatna bóżnica. Nieliczne osoby przeżyły prześladowania Holokaustu^[9].

Prawa miejskie Brwinów uzyskał w 1950 roku^[10].

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Brwinowa w 2014 roku^[11]

Polityka

Burmistrzowie:

• 1990–1998 – Jan Witkowski
• 1998–2002 – Maciej Nowicki
• 2002–2010 – Andrzej Guzik
• od 2010 – Arkadiusz Kosiński^[12]

Transport

Przez miasto przebiegają linie kolejowe nr 1 Warszawa – Katowice i nr 447 Warszawa – Grodzisk Mazowiecki, a także drogi wojewódzkie: nr 720 (Błonie – Nadarzyn), nr 719 (Warszawa – Żyrardów) i autostrada A2.

Zabytki

Cechą charakterystyczną miasta Brwinowa jest zabudowa willowa i pałacowa pochodząca z przełomu XIX i XX w., oraz XX-lecia międzywojennego.

Niektóre z zabytków to^[13]:

• Willa „Chałupka” (1898) przy ul. Batorego, według projektu Oskara Sosnowskiego.
• Willa „Janina” (1909–11) przy skrzyżowaniu ulic Leśnej i Słonecznej.
• Dworek „Zagroda” (1905) przy ul. Grodziskiej. Dawniej mieszkał tu pisarz Zygmunt Bartkiewicz. Obecnie siedziba Towarzystwa Przyjaciół Brwinowa.
• Dom rodziny Wernerów (1914) przy ul. Słonecznej. Znajduje się tu tablica upamiętniająca ukrycie radu przez prof. Wacława Wernera w czasie okupacji hitlerowskiej.
• Dom „Pod Wiatrakiem” (1912) przy ul. Żwirowej, według projektu Oskara Sosnowskiego.
• Pałacyk rodziny Tobołków (1927) przy wejściu do parku miejskiego. W latach 1939–1944 w domu tym mieściła się siedziba Gestapo.
• Dom „Amerykanka” (1925) przy Rynku, obecnie mieszczą się w nim sklepy.
• Zespół pałacowy rodziny Wierusz-Kowalskich (1909) przy ul. Dworskiej, obok parku miejskiego, według projektu Stanisława Grochowicza^[14].
• Budynek apteki (1911) przy ul. Grodziskiej.

Na cmentarzu w Brwinowie znajdują się m.in. groby Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów, aktora Wacława Kowalskiego, archeologa-egiptologa Kazimierza Michałowskiego oraz historyka Jaremy Maciszewskiego.

Religia

Do zabytków sakralnych należy kaplica na brwinowskim cmentarzu z połowy XIX wieku.

W Brwinowie ma siedzibę parafia św. Floriana. Przy rynku położony jest kościół parafialny św. Floriana, którego budowa rozpoczęła się w 1927, a który został konsekrowany 13 czerwca 1967 przez prymasa Stefana Wyszyńskiego. Powstał on na miejscu poprzedniego, drewnianego. Pierwsze wzmianki o parafii św. Floriana pochodzą z 1423 roku. Od 1993 Brwinów jest siedzibą dekanatu brwinowskiego^[15]. Na terenie parafii znajduje się klasztor sióstr klarysek-kapucynek^[16][17].

Gminy partnerskie

• Torre Cajetani (od 2003 r.)^[18]
• Trzebiatów (od 2008 r.)^[19]

Osoby związane z Brwinowem

• Henryk Baranowski – reżyser teatralny, scenarzysta i aktor
• Zygmunt Bartkiewicz – polski pisarz, dziennikarz i felietonista
• Leszek Bugajski – krytyk literacki, redaktor „Twórczości” i działu kulturalnego w „Newsweeku”
• Tomasz Burek – historyk i badacz literatury współczesnej
• Leszek Engelking – poeta, nowelista, krytyk literacki, tłumacz (m.in. Vladimira Nabokova)
• Bolesław Hryniewiecki – przyrodnik, rektor Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1926–1927
• Jerzy Hryniewiecki – architekt
• Anna Iwaszkiewicz – żona Jarosława Iwaszkiewicza, polska pisarka i tłumaczka.

  

• Jarosław Iwaszkiewicz – polski prozaik, poeta i eseista. Poseł na Sejm PRL w latach 1952–1980. Czterokrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1957, 1963, 1965, 1966)^[20][21]. Patron szkoły nr 2 w Brwinowie

  

• Stefan Kiedrzyński – polski dramaturg i powieściopisarz
• Stanisław Kowalewski – polski prozaik, autor utworów dla młodzieży oraz sztuk scenicznych
• Wacław Kowalski – polski aktor filmowy i teatralny.
• Ignacy Kozielewski – pedagog, współtwórca harcerstwa polskiego, współautor hymnu harcerskiego
• Roman Kurkiewicz – dziennikarz i publicysta
• Anna Lisowska-Niepokólczycka – pisarka, autorka słuchowisk
• Franciszek Łyp – polski podróżnik
• Paweł Milcarek – publicysta, dyrektor II Programu Polskiego Radia w latach 2008–2009
• Wacław Niepokólczycki – tłumacz
• Radosław Pazura – polski aktor
• Franciszka Stefania Pittet – żona profesora Józefa Kallenbacha^[22]
• Marian Pokropek – polski etnograf
• Henryk Waniek – artysta malarz
• Stanisław Werner – fizyk, Honorowy Obywatel Gminy Brwinów
• Wacław Werner – fizyk, wykładowca Politechniki Warszawskiej

Od 2006 roku w Brwinowie przechowywane jest archiwum literackie pisarza, dziennikarza i reportera Lucjana Wolanowskiego (1920–2006)^[23].

Zobacz też

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Brwinów

• Brwinów (przystanek kolejowy)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Brwinów (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 393 .
• Oficjalna strona Urzędu Miasta i Gminy
• Lokalny portal informacyjny mieszkańców miasta i gminy Brwinów. brwinow.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-15)].