Tarczyn

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Tarczyn

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Tarczyn z lotu ptaka, (2006)

Herb

Państwo

Polska

Województwo

mazowieckie

Powiat

piaseczyński

Gmina

Tarczyn

Prawa miejskie

1353–1870, 2003

Burmistrz

Dorota Lisicka

Powierzchnia

5,23^[1] km²

Wysokość

140 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość

4283^[2]
779,9 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 22

Kod pocztowy

05-555

Tablice rejestracyjne

od 2003 WPI

Położenie na mapie gminy Tarczyn

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa mazowieckiego

Położenie na mapie powiatu piaseczyńskiego

51°58′49″N 20°50′01″E/51,980278 20,833611

TERC (TERYT)

1418064

SIMC

0009478

Hasło promocyjne: 1000

Urząd miejski

Juliana Stępkowskiego 17
05-555 Tarczyn

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Strona internetowa

Tarczyn – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie piaseczyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tarczyn. Do 1954 siedziba wiejskiej gminy Komorniki. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa warszawskiego. Był miastem duchownym^[3].

Przez miasto przepływa Tarczynka, niewielka rzeka dorzecza Wisły, lewy dopływ Jeziorki. Według danych z 31 grudnia 2012 miasto miało 4121 mieszkańców.

Miasto założone w 1353 roku^[4]. Miasto kolegiaty św. Jana w Warszawie w drugiej połowie XVI wieku^[5], w 1406 roku stanowiło uposażenie proboszcza kapituły warszawskiej^[6], w drugiej połowie XVI wieku położone było w powiecie tarczyńskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego^[7].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Tarczyna w 2014 roku^[2].

Historia

Od XII do XIV w. był książęcą osadą targową i wsią parafialną oraz węzłem dróg południowego Mazowsza. Prawa miejskie uzyskał w 1353. W okresie konfederacji barskiej w okolicach działał oddział partyzancki Józefa Sawy Calińskiego. Podczas powstania styczniowego liczne potyczki, w wyniku represji w 1870 Tarczyn utracił prawa miejskie. W 1914 uruchomiono kolejkę wąskotorową łączącą Tarczyn z Grójcem i Warszawą. Na początku XX w. ośrodek ruchu ludowego, podczas II wojny światowej działalność oddziałów partyzanckich Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w grudniu roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1600 Żydów. 28 lutego 1941 zostali wywiezieni do getta w Warszawie, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani^[8].

Po zakończeniu II wojny światowej odbudowano zniszczenia, w 1953 uruchomiono kolej normalnotorową do Skierniewic. W 1968 uruchomiono duże Zakłady Przemysłu Owocowo-Warzywnego, w tym okresie rozbudowano fabrykę urządzeń handlowych^[9]. 1 stycznia 2003, po 134 latach Tarczyn odzyskał prawa miejskie. W tym samym roku odłączył się od powiatu grójeckiego i przyłączył do piaseczyńskiego.

Dane ogólne

W Tarczynie znajduje się kościół z XVI w., pw. św. Mikołaja, zbudowany w stylu gotyckim. Znajdowała się tu siedziba firmy „Perffetii van-melle” produkująca m.in. cukierki Mentos.

Z Tarczynem związana jest m.in. Irena Sendlerowa (1910–2008), mieszkanka tego miasta w latach międzywojennych, która podczas II wojny światowej uratowała z getta warszawskiego ok. 2500 dzieci żydowskich. I. Sendlerowa – odznaczona m.in. Orderem Orła Białego, medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” i Orderem Uśmiechu. Była zgłoszoną polską kandydatką do Pokojowej Nagrody Nobla. W połowie 2007 władze samorządowe gminy Tarczyn przyznały I. Sendlerowej wyróżnienie Honorowy Obywatel Miasta Tarczyna.

Gmina Tarczyn to miejsce posiadające liczne atrakcje, np. wspomniany gotycki kościół pw. św. Mikołaja w Tarczynie, modrzewiowy kościółek z 1538 w Rembertowie, lasy Chojnowskiego Parku Krajobrazowego, unikalne ekosystemy Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, stadniny koni, bazę turystyczną oraz kursującą kolejkę wąskotorową z 1914 roku, która nadal przewozi turystów i jest najcenniejszym miejscowym zabytkiem techniki.

W latach 1997–2010 nagrywano tu serial Złotopolscy^{[potrzebny przypis]}.

Edukacja

Publiczne Liceum im. Ireny Sendlerowej w Tarczynie, ul. Księdza Czesława Oszkiela 1
Zespół Szkół im. Szarych Szeregów w Tarczynie, ul. Szarych Szeregów 8
Publiczna Szkoła Podstawowa im. Juliana Stępkowskiego w Tarczynie, ul. J. Stępkowskiego 11

Transport

Zobacz też: Tarczyn (stacja kolejowa).

Przez miasto przebiega trasa międzynarodowa E-77 i linia kolejowa nr 12 Łuków – Skierniewice. Na wschód od Tarczyna znajduje się stacja wąskotorowej Grójeckiej Kolei Dojazdowej.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki (dekanat tarczyński):
- parafia św. Mikołaja BM w Tarczynie
Świadkowie Jehowy:
- zbór Tarczyn (Sala Królestwa)^[10]

Zobacz też

Cmentarz żydowski w Tarczynie

Przypisy

↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: ''Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.)'' [online] [dostęp 2009-10-01] .
↑ ^a ^b Tarczyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
↑ Stanisław Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 112.
↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1973, s. 95.
↑ Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom X województwo warszawskie, zeszyt 5 powiat grójecki, pod redakcją Izabelli Galickiej i Hanny Sygietyńskiej, Warszawa 1971, s. 65.
↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, [b. n. k.]
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 452 .
↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński "Mazowsze, mały przewodnik" Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 249-250
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-05] .

Bibliografia

Jerzy Golański: Z dziejów Tarczyna, ROK, Tarczyn, ISBN 83-908607-0-8.
Jerzy Golański: W dawnym Tarczynie, ATU, ISBN 83-915521-0-1.

Linki zewnętrzne

Tarczyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 166 .
Urząd Miasta Tarczyn
Gmina Tarczyn
"Tacy byliśmy jeszcze wczoraj..." : ziemia tarczyńska na starej fotografii

Miasta województwa mazowieckiego

Na prawach powiatu	Ostrołęka Płock Radom Siedlce Warszawa
Powiatowe	Białobrzegi Ciechanów Garwolin Gostynin Grodzisk Mazowiecki Grójec Kozienice Legionowo Lipsko Łosice Maków Mazowiecki Mińsk Mazowiecki Mława Nowy Dwór Mazowiecki Ostrów Mazowiecka Ożarów Mazowiecki Otwock Piaseczno Płońsk Pruszków Przasnysz Przysucha Pułtusk Sierpc Sochaczew Sokołów Podlaski Szydłowiec Węgrów Wołomin Wyszków Zwoleń Żuromin Żyrardów
Gminne	Bieżuń Błonie Bodzanów Brok Brwinów Cegłów Chorzele Ciepielów Czerwińsk nad Wisłą Dobre Drobin Gąbin Gielniów Glinojeck Głowaczów Góra Kalwaria Halinów Iłża Jadów Jastrząb Jedlnia-Letnisko Józefów Kałuszyn Karczew Kobyłka Konstancin-Jeziorna Kosów Lacki Latowicz Lubowidz Łaskarzew Łochów Łomianki Maciejowice Magnuszew Marki Milanówek Mogielnica Mordy Mrozy Mszczonów Myszyniec Nowe Miasto Nowe Miasto nad Pilicą Odrzywół Osieck Piastów Pilawa Pionki Podkowa Leśna Raciąż Radzymin Różan Sanniki Serock Siennica Sienno Skaryszew Sochocin Solec nad Wisłą Sulejówek Tarczyn Tłuszcz Warka Wiskitki Wyszogród Wyśmierzyce Zakroczym Ząbki Zielonka Żelechów

Gmina Tarczyn

Siedziba gminy: Tarczyn

Wsie	Borowiec Bystrzanów Gąski Gładków Grzędy Janówek Jeziorzany Jeżewice Józefowice Kawęczyn Komorniki Kopana Korzeniówka Kotorydz Księżak Many Marianka Marylka Nosy Nowe Racibory Pawłowice Prace Duże Prace Małe Przypki Racibory Rembertów Ruda Stefanówka Suchodół Suchostruga Świętochów Werdun Wola Przypkowska Wólka Jeżewska Wylezin
Osady	Drozdy Księżowola
Oficjalne cz. wsi	Brominy Cieśle Duki Leśna Polana Pamiątka Skrzeczeniec Stara Kopana
Nieoficjalne części wsi	Grzywaczówka Kolonia Jeziorzany Kolonia Świętochów Komorniki-Kolonia Michrów Nowa Wieś Parcele-Jeżewice Stara Wieś Tarnówka
Miejsc. zniesione	Julianów Popielarze

Powiat piaseczyński

Miasta	Góra Kalwaria Konstancin-Jeziorna Piaseczno Tarczyn
Gminy miejsko-wiejskie	Góra Kalwaria Konstancin-Jeziorna Piaseczno Tarczyn
Gminy wiejskie	Lesznowola Prażmów

Powiat grójecki (1867–1975)

Siedziba powiatu – Grójec

Przynależność wojewódzka	gubernia warszawska (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (1945–75)
Miasta	Góra Kalwaria (← 1879–83 i 1916–52 →) Goszczyn (do 1870) Grójec Mogielnica (do 1870 i od 1916) Przybyszew (do 1870) Tarczyn (do 1870) Warka
Osiedla (1954–72)	Tarczyn (od 1959)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Belsk (Duży) Błędów Borowe (do 1954) Chynów (od 1973) Czersk (← 1879–1952→) Dańków (do 1874) Drwalew (← 1879–1954) Goszczyn (od 1973) Góra Kalwaria (1883–1919) Grójec (od 1973) Jasieniec Jazgarzew (← 1879–1952 →) Kąty (← 1879–1952 →) Kobylin (do 1954) Komorniki (do 1954) Konary (← 1879–1954) Konie (do 1954) Lechanice (← 1879–1954) Lipie (do 1954) Mogielnica (1870–1919) Mogielnica (od 1973) Nowa Wieś (← 1879–1954) Pniewy (od 1973) Promna (do 1954) Rososz (1952–54) Rykały (do 1954) Tarczyn (od 1973) Warka (od 1973) Wągrodno (← 1879–1952)
Gromady (1954–72)	Belsk Duży (1954–72) Bikówek (1954–58) Błędów (1954–72) Boglewice (1954–59) Borowe (1954–61) Broniszew (1954–55 →) Brzostowiec (1954–61) Budki Petrykowskie (1954–61) Budziszynek (1954–59) Chynów (1954–72) Czersk (1954–57) Dańków (1954–59) Długowola (1954–59) Drwalew (1954–72) Dylew (1954–59) Gołosze (1954–59) Goszczyn (1954–72) Grzegorzewice Nowe (1954–59) Grzędy (1954–57) Jasieniec (1958–72) Jeziórka (1954–58) Klonowa Wola (1954–72) Kobylin (1954–72) Kociszew (1954–59) Konary (1954–61) Kopana (1954–61) Lesznowola (1954–72) Lewiczyn (1954–68) Lipie (1954–72) Łychów (1954–68) Michałowice (1954–61) Michałów Górny (1954–59) Michrów (1954–59) Miedzechów (1954–59) Mogielnica (1960–72) Murowanka (1954–72) Pnie (1954–55 →) Pniewy (1954–72) Prace Małe (1954–59) Promna (1954–55 →) Przybyszew (1954–55 →) Rososz (1954–72) Rykały (1954–55 →) Skurów (1954–58) Suchostruga (1954–59) Świdno (1961–72) Tarczyn (1954–72) Watraszew (1954–61) Wilczoruda (1954–59) Wilków (1954–72) Wólka Łęczeszycka (1954–59) Wrociszew (1954–72) Zalesie (1954–57)

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasto):