Kałuszyn

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Kałuszyn

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kałuszyn – zdjęcie lotnicze znad wschodniej części miasta w kierunku zachodnim
Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	miński
Gmina	Kałuszyn
Aglomeracja	warszawska
Prawa miejskie	przed 1662
Burmistrz	Arkadiusz Czyżewski
Powierzchnia	12,3[1] km²
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość	2708[1] 220[1] os./km²
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	05-310
Tablice rejestracyjne	WM
Położenie na mapie gminy Kałuszyn Kałuszyn
Położenie na mapie Polski Kałuszyn
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Kałuszyn
Położenie na mapie powiatu mińskiego Kałuszyn
52°12′30″N 21°48′42″E/52,208333 21,811667
TERC (TERYT)	1412094
SIMC	0975380
Urząd miejski ul. Pocztowa 1 05-310 Kałuszyn
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Kałuszyn – miasto w Polsce w województwie mazowieckim, w powiecie mińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kałuszyn.

Leży w dawnej ziemi liwskiej historycznego Mazowsza^[2]. Kałuszyn uzyskał lokację miejską przed 1662 rokiem^[3]. Do 1954 siedziba wiejskiej gminy Chrościce. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[4].

Położenie

Miasto położone jest na Wysoczyźnie Kałuszyńskiej, w odległości 35 km na zachód od Siedlec i 50 km od Warszawy. Przez Kałuszyn przebiega droga krajowa nr 2.

Historia

Kałuszyn dzięki staraniom możnego rodu Opackich, otrzymał w 1718 prawa miejskie, nadane przez króla Augusta II Mocnego. W czasie kampanii napoleońskiej miasto zostało zniszczone. Podczas powstania listopadowego, trzykrotnie doszło do walk w mieście.

I bitwa pod Kałuszynem odbyła się 17 lutego 1831 podczas powstania listopadowego w okolicach Kałuszyna dywizja generała Franciszka Żymirskiego, licząca 7 baonów, 8 szwadronów i 14 dział, toczyła opóźniające walki odwrotowe z przeważającymi siłami rosyjskimi tworzącymi przednią straż armii rosyjskiej Iwana Dybicza. 2 kwietnia tego roku stoczono II bitwę pod Kałuszynem. III bitwa miała miejsce 10 lipca 1831 – kilka dni przed bojem spotkaniowym pod Mińskiem Mazowieckim przednia straż polskiego korpusu generała Wojciecha Chrzanowskiego stoczyła bój z tylną strażą rosyjskiego korpusu Jewgienija Aleksandrowicza Gołowina. Siłami polskimi liczącymi 5 baonów, 13 szwadronów i 8 dział dowodził generał Bonifacy Jagmin. Wojska polskie odniosły zdecydowane zwycięstwo biorąc do niewoli 1200 żołnierzy rosyjskich.

Kałuszynianie brali też czynny udział w powstaniu styczniowym.

W czasie kampanii wrześniowej w 1939, 1 Dywizja Piechoty Legionów im. Józefa Piłsudskiego podczas bitwy pod Kałuszynem stoczyła bój z 44. Infanterie-Regiment przyporządkowanym do SS-Regiment „Deutschland”, który należał organizacyjnie do Dywizji „Kempf”.

W 1991 Kałuszyn przystąpił do Stowarzyszenia Miast Pokoju.

Żydzi kałuszyńscy

Kałuszyn był ważnym obszarem osadnictwa żydowskiego. W XVII w. powstała samodzielna gmina żydowska, a pod koniec XVIII w. wzniesiono nową synagogę. W 1827 w mieście było 145 domów i 1826 mieszkańców^[5]. Żydzi stanowili 80% ogółu mieszkańców. Trudnili się głównie rzemiosłem, wielu pracowało przy produkcji tałesów – żydowskich szali religijnych. Miasto było prężnym ośrodkiem ruchu chasydzkiego.

Tuż przed I wojną światową (1913) w Kałuszynie żyło 8257 Żydów oraz 1413 chrześcijan. Żydzi prowadzili w tym czasie 105 sklepów, a ich średnie miesięczne zarobki wynosiły 150 rubli^[6]. 50% Żydów było wówczas analfabetami. W okresie międzywojennym (1921) w Kałuszynie mieszkało 5033 Żydów, co stanowiło 82% ludności miasteczka.

W czasie okupacji niemieckiej większość kałuszyńskich Żydów została zamordowana. We wrześniu 1941 utworzono getto w Kałuszynie^[7]. Zlikwidowano je w grudniu 1942. Jego mieszkańców wywieziono w celu zamordowania w obozie zagłady w Treblince. W toku akcji deportacyjnych na miejscowym cmentarzu żydowskim Niemcy zabili około 1000 Żydów^[8].

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Kałuszyna w 2014 roku^[9].

Polityka

Burmistrzowie:

• Franciszek Stasiak (1923-1934)^[10]

• Kazimierz Koszutski (1934-1939)^[11]
• Eugeniusz Niezborała (1990 - 1994)
• Marian Soszyński (2002-2018)
• Arkadiusz Czyżewski (od 2018)

Architektura

Zabytki

Istniejące

• klasycystyczny ratusz i poczta z pierwszej połowy XIX w.,
• neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia NMP z końca XIX w., zbudowany według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego,
• dawne koszary królewskie zwane oberżą, które gościły Napoleona Bonaparte,
• nowy cmentarz żydowski w Kałuszynie z XIX/XX w.

Nieistniejące

• stary cmentarz żydowski w Kałuszynie

Sport

W mieście, od 1947 roku, działa klub piłki nożnej, Victoria Kałuszyn, grający w klasie okręgowej.

Zobacz też

• parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kałuszynie

Przypisy

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Kałuszyn

• Strona Urzędu Miasta Kałuszyn
• Ochotnicza Straż Pożarna w Kałuszynie
• Gmina Kałuszyn. powiatminski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-07)].
• o Kałuszynie na portalu wirtualny sztetl
• Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728 .