Lipsko

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Lipsko

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości noszące tę nazwę.

Lipsko

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kościół Świętej Trójcy w Lipsku
Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	lipski
Gmina	Lipsko
Data założenia	1589
Prawa miejskie	1613
Burmistrz	Jacek Lucjan Wielorański
Powierzchnia	15,7 km²
Populacja (31.12.2018) • liczba ludności • gęstość	5 593[1] 356,2 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 48
Kod pocztowy	27-300
Tablice rejestracyjne	WLI
Położenie na mapie gminy Lipsko Lipsko
Położenie na mapie Polski Lipsko
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Lipsko
Położenie na mapie powiatu lipskiego Lipsko
51°09′30″N 21°38′57″E/51,158333 21,649167
TERC (TERYT)	1409034
SIMC	0973613
Urząd miejski ul. 1 Maja 2 27-300 Lipsko
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Lipsko – miasto w Polsce w woj. mazowieckim, w powiecie lipskim. Położone nad rzeką Krępianką, na Wzniesieniach Południowomazowieckich, historycznie i kulturowo leży w Małopolsce, w ziemi radomskiej^[2].

Miejscowość jest siedzibą powiatu, miejsko-wiejskiej gminy Lipsko i rzymskokatolickiej parafii Świętej Trójcy^[3].

Według danych z 31 grudnia 2012, miasto miało 5895 mieszkańców, w tym 2853 mężczyzn i 3042 kobiety^[4].

Herbem Lipska jest herb szlachecki Dębno, którym pieczętowali się jego dawni właściciele.

Położenie

Miasto leży w południowej części województwa mazowieckiego, w południowej części Równiny Radomskiej^[5]. Nie jest jednak częścią kulturowego i historycznego Mazowsza.

Miasto jest położone na dwóch wzgórzach, rozdzielonych Krępianką.

Historycznie należy do Małopolski. Prywatne miasto szlacheckie, lokowane w 1589 roku, zdegradowane w 1869 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1958 roku^[6], położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim województwa sandomierskiego^[7]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. radomskiego, zaś przed 1975 do woj. kieleckiego.

Historia

• kwiecień 1589 – pierwsze wzmianki jako o własności rodziny Krępskich, a potem Wolskich i Gostomskich, potem własność kasztelana radomskiego Mikołaja Oleśnickiego.
• 1613^{[potrzebny przypis]} – nadano prawa miejskie i nastąpił rozwój w związku z położeniem na "szlaku wołowym" z Rusi do Wielkopolski i na Śląsk.
• 1614 – potwierdzenie przywilejów miejskich przez polskiego króla Zygmunta III Wazę, powstał kościół św. Trójcy z fundacji Mikołaja Oleśnickiego.
• XVIII w. – Lipsko od Oleśnickich zakupili Denhoffowie, potem Sanguszkowie i Kochanowscy.
• 1775 – nadano prawa organizowania targów w soboty i dziesięciu jarmarków rocznie przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
• 1815 – zgodnie z postanowieniami kongresu wiedeńskiego Lipsko znalazło się na terenie Kongresówki będącej częścią Imperium Rosyjskiego (zaboru rosyjskiego), a wojska rosyjskie stacjonowały w mieście już od 1813 r., od 1844 r. znajdowało się na obszarze guberni radomskiej^[8][9].
• 1860 – z pracy na roli żyło 96 mieszkańców, 34 z rzemiosła, nastąpił powolny upadek miasta.
• 1868 – utrata praw miejskich za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym przeciwko caratowi, czyli rosyjskiemu zaborcy. W 1880 r. Juliusz Chodorowicz pisał o Lipsku: dawniej miasteczko, dziś osada, zamieszkała przez plemię izraelskie przeważnie.^[10]
• 1918 – po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Lipsko znalazło się na terenie województwa kieleckiego, ale miejscowość nie doczekała się odzyskania praw miejskich za czasów II RP, dokonano tego dopiero w PRL-u.
• 8 września 1939 – w synagodze hitlerowcy spalili 60 miejscowych Żydów.
• 9 września 1939 - po bitwie 74. Górnośląskiego Pułku Piechoty i żołnierzy innych rozbitych zgrupowań Wojska Polskiego z 29. zmotoryzowaną Dywizją Piechoty Wehrmachtu stoczonej w lesie pod miejscowością Dąbrowa, Niemcy wyłapują tych, którzy przeżyli walkę jak i późniejszy mord. W lesie Dąbrowa-Struga Niemcy natrafiają na grupę kilkunastu polskich żołnierzy. Prowadząc ich w kierunku Lipska, w pobliżu wsi Cukrówka (obecnie ulica Lipska), najpewniej na skutek próby ucieczki schwytanych polskich żołnierzy, otwierają do nich ogień, mordując 14 jeńców.
• 10 września 1939 – na szosie Lipsko-Ożarów szwadron tankietek TKS z Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej pod dowództwem kapitana Karola Czechowskiego stoczył walkę z oddziałami Wehrmachtu. W trakcie potyczki zostały zniszczone dwie tankietki, a kapitan Czechowski poniósł śmierć.
• 17 października 1942 - Niemcy likwidują getto w Lipsku i wywożą do obozu przejściowego w Tarłowie zgromadzoną w miejscowości społeczność żydowską, liczącą około 3000 osób. Po krótkim pobycie w Tarłowie Żydzi z gett z terenu dzisiejszego powiatu lipskiego zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince.^[11]
• 3 lipca 1946 - oddziały Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość dowodzone przez Tadeusza Bednarskiego "Orła", Tadeusza Życkiego "Belinę" i Konstantego Koniuszę "Zaporę", podzielone na trzy 15-osobowe grupy, zajęły Lipsko i zaatakowały posterunek Milicji Obywatelskiej. W walce poległo 3 milicjantów, a dwóch zostało rannych. Po zdobyciu posterunku przejęto broń, zostały zniszczone dokumenty i urządzenia. Członkowie podziemia niepodległościowego ruszyli następnie w kierunku pobliskiego Ciepielowa, również atakując miejscowy posterunek MO. Ponieśli tam pierwsze straty, a w międzyczasie pod miejscowość podeszły zaalarmowane grupy operacyjne PUBP i KPMO z Radomia i Starachowic. W wyniku obławy zginęło 13-15 WiN-owców (1/3 stanu osobowego oddziałów WiN). Straty po stronie sił bezpieczeństwa są nieznane, zapewne wyniosły kilku zabitych i rannych.
• 1 stycznia 1956 – utworzenie powiatu lipskiego.
• 1957 – powstała Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Lipsku.
• 1 stycznia 1958 - odzyskanie praw miejskich.
• 1963 – powstała Przetwórnia Owocowo-Warzywna Hortex w Lipsku.
• 1975 – powstał Zakład Mleczarski w Lipsku i Zakład Produkcji Części Samochodowych FSC w Starachowicach.
• 1 stycznia 1999 – Lipsko zostało ponownie stolicą powiatu.

Demografia

Dane GUS dotyczące faktycznego miejsca zamieszkania.

• Piramida wieku mieszkańców Lipska w 2014 roku^[12].

Symbole

Herb

 Osobny artykuł: Herb Lipska (województwo mazowieckie).

Religia

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Świętej Trójcy (z kościołem św. Trójcy)^[13]
• Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna:
  • placówka misyjna w Lipsku^[14]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Lipsko, Sala Królestwa^[15].

Sport i rekreacja

W mieście funkcjonuje klub sportowy Powiślanka Lipsko.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Lipsku

Przypisy

Bibliografia

• Robert Kąkol, Eryk Kacewicz i in., Polskie miasta i miasteczka, Warszawa: Reader's Digest, 2010, ISBN 978-83-60530-95-5

Linki zewnętrzne

• Lipsko (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 295 .