Serock

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Serock

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Rynek w Serocku
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	legionowski
Gmina	Serock
Prawa miejskie	1417–1870, od 1923
Burmistrz	Artur Borkowski
Powierzchnia	13,43 km²
Wysokość	105–110 m n.p.m.
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość	4755[1] 354,1 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 22
Kod pocztowy	05-140
Tablice rejestracyjne	WL
Położenie na mapie gminy Serock Serock
Położenie na mapie Polski Serock
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Serock
Położenie na mapie powiatu legionowskiego Serock
52°30′50″N 21°04′20″E/52,513889 21,072222
TERC (TERYT)	1408044
SIMC	0921645
Urząd miejski ul. Rynek 21 05-140 Serock
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Serock – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie legionowskim, nad Jeziorem Zegrzyńskim, naprzeciw ujścia Bugu do Narwi. Leży ono na pograniczu Kotliny Warszawskiej i Wysoczyzny Ciechanowskiej^[2]. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Serock. Odległość od centrum Warszawy wynosi około 40 km.

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[3]. Serociec należał do starostwa zakroczymskiego w 1617 roku^[4].

Według danych z 31 grudnia 2021 r. miasto liczyło 4755 mieszkańców^[1].

W mieście został zachowany średniowieczny układ urbanistyczny z rynkiem i ratuszem w centrum. Dominuje tu zabudowa jednorodzinna i małomiasteczkowa.

Do 1954 r. siedziba gminy Zegrze.

Położenie

Serock położony jest wzdłuż wysokiego brzegu Narwi. W pasie nadbrzeżnym jeziora, z Serockiem sąsiadują od strony Warszawy Jadwisin i od strony Pułtuska Wierzbica.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 13,43 km²^[5].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego.

Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1065 roku z tzw. falsyfikatu mogileńskiego, czyli dokumentu dla opactwa benedyktynów w Mogilnie (opactwu przekazywano jedną dziewiątą dochodów z grodu i połowę cła z komory celnej na rzece Bug). Miasto położone wówczas było na trasie szlaku handlowego wiodącego z Gdańska i Truso na Ruś. Znajdowało się w nim także podgrodzie targowe.

Serock widniał też w wykazie z lat 1113–1124, gdzie wymieniano go jako jeden z ważniejszych książęcych grodów mazowieckich, w którym funkcjonuje przeprawa przez rzekę z komorą celną^[6].

Serock od 1417 roku posiada prawa miejskie chełmińskie, które nadał mu książę Janusz I. Stanowił on wówczas ośrodek rzemieślniczo-handlowy. Z tego okresu zachował się również układ urbanistyczny w postaci m.in. kwadratowego rynku i późnogotyckiego kościoła parafialnego.

W XV-XVII wieku odbywały się w miejscowości sądy miejskie i grodzkie. Od XVI wieku do 1795 roku Serock był miastem powiatowym. W latach 1655–1660 podczas najazdu szwedzkiego miasto uległo znacznemu zniszczeniu. Od 1795 roku znajdowało się w zaborze pruskim, od 1807 roku weszło w skład Księstwa Warszawskiego, a od 1815 roku znalazło się pod zaborem rosyjskim.

Serock wielokrotnie znajdował się na linii walk stanowiących przedpole Warszawy, m.in. w 1794, 1809 i 1831 r. W 1806 roku z rozkazu Napoleona I w Serocku rozpoczęto wznoszenie fortyfikacji, z których pozostały m.in. wały ziemne. Od 1807 roku stanowił twierdzę. Podczas wojny polsko-austriackiej w 1809 roku stanowiła ona miejsce działań wojsk gen. Józefa Niemojewskiego. Następnie rozbudowywano twierdzę (z inicjatywy marszałka Francji Davouta) do 1811 roku, kiedy to większe znaczenie zyskała twierdza Modlin. W 1831 roku formowały się w Serocku wojska polskie (podczas powstania listopadowego).

W 1870 roku miejscowość pozbawiono praw miejskich. Ponownie je odzyskał 1 stycznia 1923 roku^[7].

Przy ulicy Pułtuskiej 13 i 15 znajduje się Zajazd Pocztowy Napoleoński zbudowany w stylu klasycystycznym w I połowie XIX wieku. W jego skład wchodzą parterowe zabudowania połączone bramą w kształcie łuku. Zajazd kilka razy przebudowywano, m.in. w II połowie XIX i w XX wieku. Obiekt w 1963 roku i 2000 roku został wpisany do rejestru zabytków^[8].

We wrześniu 1939 roku miały tu miejsce walki polsko-niemieckie, natomiast w 1944 roku walki (w końcowej fazie operacji Bagration) o utworzenie przyczółka przez Armię Czerwoną.

5 grudnia 1939 roku Niemcy wysiedlili z miasta ok. 3 tys. osób narodowości żydowskiej. W latach 1940–1944 istniał tu przymusowy obóz pracy, a w 1942 roku getto, gdzie przebywało ok. 2 tys. osób^[2]. Część mieszkańców pochodzenia żydowskiego deportowano do getta w Legionowie^[9].

Podczas II wojny światowej Serock leżał w III Rzeszy, granica między III Rzeszą a Generalnym Gubernatorstwem przebiegała wzdłuż Narwi. W listopadzie 1942 roku powstał w Serocku komitet organizacyjny Polskiej Partii Robotniczej na powiat pułtuski^[10]. W listopadzie i grudniu 1944 roku przez Serock przebiegała linia frontu. Niemcy bronili w Serocku przeprawy do Arciechowa przed Armią Czerwoną. Podczas walk o Serock okręty Dnieprzańskiej Flotylli Wojennej prowadziły zmasowany atak wyrzutniami rakietowymi katiuszami^[11]. Miasto zostało zajęte 19 października 1944 roku przez oddziały radzieckiej 65 Armii gen. Pawła Batowa, 1 Gwardyjskiego Korpusu Pancernrgo oraz 71 Dywizji Piechoty^[10]. Po uchwyceniu przyczółka w rejonie Serocka wojska Armii Czerwonej przeszły do obrony. Z przyczółka działania zaczepne zostały rozpoczęte 14 stycznia 1945 roku przez pomocnicze zgrupowanie uderzeniowe 2 Frontu Białoruskiego, w skład którego wchodziły: 65 Armia, 70 Armia i 1 Gwardyjski Korpus Panerny. Atak prowadzony był w kierunku Płońska i Bydgoszczy^[12]. W wyniku walk Serock został zniszczony w 75%. Po zakończeniu działań wojennych został odbudowany^[13].

1 marca 1945 roku Serock liczył 1968 mieszkańców, ale 1 lipca już 2565 osób. W czasie późniejszym wielu z mieszkańców miasta wyjechało na Ziemie Zachodnie w wyniku czego liczba mieszkańców w listopadzie 1946 roku spadła do 2123 osób^[10].

Do najważniejszych momentów w dziejach miasta należy utworzenie w 1963 roku sztucznego Zalewu Zegrzyńskiego i zbudowanie wokół niego kompleksowej infrastruktury wypoczynkowej. W samym mieście powstały m.in. ośrodek Huty Warszawa, „Chemia” Ministerstwa Przemysłu Chemicznego oraz ośrodek KC PZPR.

W okresie Polski Ludowej powstały też m.in. ośrodek zdrowia, bloki mieszkalne przy ul. Pułtuskiej oraz Nasielskiej, szkoła rolnicza, bank spółdzielczy przy ul. Kościuszki oraz dom handlowy „Wodnik”^[10].

Grodzisko Barbarka

Wczesnośredniowieczne grodzisko zwane Ogrodziskiem lub Barbarką znajduje się na prawym brzegu Narwi, w okolicy ujścia Bugu. Jego rozwój przypadał na XI – XIII wiek. Stanowi ono jedno z najstarszych grodów Mazowsza (Syroczecz)^[2].

Grodzisko położone było przy dwóch szlakach handlowych i komunikacyjnych:

• z Rusi przez Nur, Brok, Brańsk do Wielkopolski, Kujaw i Pomorza;
• z południa Polski do Jaćwieży i Prus.

Podczas badań powierzchniowych prowadzonych w 1961 r. przez Zdzisława Rajewskiego znaleziono kawałki ceramiki, polepy i części kości zwierzęcych.

Badania wykopaliskowe prowadzone w latach 1962–1966 przez mgr Barbarę Zawadzką-Antosik wykazały trzy etapy osadnictwa wczesnośredniowiecznego oraz funkcjonowanie człowieka na tych terenach w XIV-XVII wieku. Zlokalizowano także cmentarzysko i jednonawową kaplicę z apsydą.

Na wydobytych wówczas ok. 200 zabytków archeologicznych składały się m.in. fragmenty ceramiki, kości zwierzęce i szczątki ryb. Wykazały one że mieszkańcy głównie zajmowali się rolnictwem (uprawiano pszenicę, żyto, groch) rybołówstwem, tkactwem i rogownictwem^[6].

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Serocka w 2014 roku^[1].

Gospodarka

W Serocku znajdują się małe zakłady usługowe i produkcyjne. Produkowane są tu głównie wyroby spożywcze, elektrotechniczne, ceramiczne, meblarskie i budowlane. W okolicy miejscowości uprawia się głównie truskawki i warzywa^[2].

Transport

Serock leży przy drogach krajowych droga krajowa nr 61 i droga krajowa nr 62. Ma połączenia autobusowe z: Warszawą, Legionowem, Pułtuskiem, Ostrołęką, Szczytnem, Olsztynem, Mrągowem, i Przasnyszem.^{[potrzebny przypis]} Przez Serock nie przebiega żadna linia kolejowa.

Turystyka

Serock stanowi ośrodek rekreacyjno-wypoczynkowy. Zlokalizowane są w nim ośrodki wczasowe i konferencyjno-szkoleniowe. Znajduje się tu także przystań żeglugi pasażerskiej. Zorganizowano tu liczne trasy spacerowe, m.in. trakt źródlany i wąwóz przy górze Barbarki. Przez miejscowość przebiega również turystyczny szlak pieszy z Dębego^[2]. W wyniku spiętrzenia wód Bugu i Narwi w Serocku powstały warunki do uprawiania sportów wodnych i wędkarstwa. Znajduje się tu ok. 4500 działek rekreacyjno-letniskowych^[14].

Miejscowość stanowi także ośrodek kultury i sportu. Organizowanych jest w niej wiele imprez kulturalnych, m.in. Międzynarodowy Przegląd Folklorystyczny Kupalnocka (m.in. występowały zespoły z Tajwanu, Rosji, Litwy, Bułgarii, Chile, Rumunii, Słowacji, Szwecji, Grecji, Egiptu, Włoch, Francji, Turcji, Kanady, Chorwacji i Holandii)^[15] oraz Serockie Lato Muz (m.in. koncerty wokalno-instrumentalne na górze Barbarki).

Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny

Murowany, jednonawowy kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny (dawniej św. Wojciecha) ufundowali książęta mazowieccy: Janusz III i Stanisław. Inicjatorem budowy był pleban serocki Wojciech Popielski z Popielżyna. Kościół powstał pomiędzy 1 ćw. XVI wieku, a 1600 rokiem. W 3 ćw. XVIII wieku przebudowano okna. Restaurowany m.in. w latach 1934–1938^[2].

Kościół posiada posadzkę umiejscowioną poniżej poziomu otoczenia, prosto zamknięte prezbiterium, dwie symetrycznie ulokowane zakrystie, trójprzęsłową nawę, emporę na piętrze oraz wieżę. Został zbudowany w wątku krzyżowym. Sklepienia nawy kolebkowe z lunetami z nałożoną gwiaździstą siatką żeber. W prezbiterium sklepienie krzyżowe z drutami krzyżowymi, bez jarzem. W prezbiterium dwa portale ostrołukowe oprofilowane kształtką ceglaną. Na skarpie wschodniej znajduje się napis I.H.1586.

Znajduje się w nim obraz Stanisława Witolda Bieniasa przedstawiający Bitwę Warszawską oraz oryginalne barokowe przedmioty takie jak:

• ołtarz główny, na którym przedstawione jest Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny,
• rzeźby figuralne św. Wojciecha i św. Stanisława,
• ołtarz boczny św. Anny,
• ołtarz boczny św. Barbary,
• ambona,
• chrzcielnica.

W 1961 r. kościół wpisano do rejestru zabytków^[16]. 22 czerwca 2013 roku w kościele tym Robert Lewandowski ożenił się z Anną Stachurską^[17].

Sport

W Serocku, od 1953 roku^[18], działa klub piłki nożnej Sokół Serock^[19], grający w V lidze.

Miast i gminy partnerskie

Miasta i gminy partnerskie^[20]:

• Celleno, Włochy
• Ignalina, Litwa
• Lanškroun, Czechy
• Dzierżoniów, Polska
• Radzionków, Polska

Galeria

Burmistrzowie Serocka

• Sylwester Sokolnicki (1990-2018)
• Artur Borkowski (od 2018)

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Serocku

Przypisy

Bibliografia

• Mała encyklopedia wojskowa. R-Ż. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Miasta i Gminy Serock
• Zabytki Serocka i okolic. ciekawe-miejsca.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
• Serock (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 453 .