Wiskitki

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Rynek w Wiskitkach


Herb	Flaga

Państwo

Polska

Województwo

mazowieckie

Powiat

żyrardowski

Gmina

Wiskitki

Prawa miejskie

1595–1870, 1916–1919, 2021

Burmistrz

Rafał Mitura

Powierzchnia

6,61^[1] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość

1411^[1]
213^[1] os./km²

Kod pocztowy

96-315^[2]

Tablice rejestracyjne

WZY

Położenie na mapie gminy Wiskitki

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa mazowieckiego

Położenie na mapie powiatu żyrardowskiego

52°05′13″N 20°22′58″E/52,086944 20,382778

TERC (TERYT)

1438054

SIMC

0739656^[3]

Multimedia w Wikimedia Commons

Cytaty w Wikicytatach

Hasło w Wikisłowniku

Strona internetowa

Wiskitki (jid. וויסקיט, Wiskit) – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie żyrardowskim, w gminie Wiskitki^[3]^[4] nad Pisią Gągoliną. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wiskitki. Leżą 4 km od Żyrardowa, przy węźle autostrady A2 z drogą krajową nr 50.

Historia

Miasto założone przed 1349 rokiem, ponowne nadanie praw miejskich przez Zygmunta III Wazę w 1595 roku^[5]. Miasto królewskie, w 1792 roku położone w starostwie guzowskim w ziemi sochaczewskiej województwa rawskiego^[6]. Prawa miejskie utraciły 31 maja 1870^[7], przywrócone przejściowo przez okupanta podczas I wojny światowej (1916–1919). Miejscowość odzyskała status miasta z dniem 1 stycznia 2021^[8].

1867–1939 siedziba jednoosadowej gminy Wiskitki^[7], 1940–1954 w gminie Żyrardów-Wiskitki z siedzibą w Żyrardowie^[9], 1954–1972 siedziba gromady Wiskitki^[10], a od 1973 w obecnej gminie Wiskitki^[11]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa skierniewickiego.

Pierwsze wzmianki o Wiskitkach pochodzą z 1221. Osada powstała przy dworze myśliwskim (stąd w herbie głowa tura i topór) na terenie obecnej wsi Stare Wiskitki (Starowiskitki). Zlokalizowana była w Puszczy Wiskickiej przy trakcie z Rawy do Sochaczewa. Później została przeniesiona na obecne miejsce i była zwana Wiskitkami Młodymi lub Kościelnymi.

18 lutego 1345 roku w Wiskitkach zmarł piastowski książę Siemowit II rawski. W Wiskitkach na polowaniach bywali królowie: Władysław Jagiełło, Jan Olbracht, Zygmunt August.

Prawa miejskie nadał Wiskitkom król Zygmunt III w 1595 (1593^[12]), jednak prawdopodobnie nie był to pierwszy przywilej lokacyjny, gdyż już od XIV wieku osada jest nazywana na przemian miastem i wsią. Jako datę wcześniejszej lokacji podaje się 1349. W 1870 Wiskitki utraciły prawa miejskie.

Podczas II wojny światowej mieścił się tu sztab powiatowy Gwardii Ludowej a później dowództwo powiatowe Armii Ludowej (po wojnie w budynek szkoły została wmurowana tablica pamiątkowa upamiętniająca ten fakt)^[13].

Do 1954 istniała gmina Żyrardów-Wiskitki. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa skierniewickiego.

1 października 2018 na miejscowym cmentarzu został pochowany dziennikarz Ignacy Stanisław Krasicki (1928–2018)^[14].

Zabytki

Kościół pw. Wszystkich Świętych i św. Stanisława, wybudowany w 1585, później przebudowany.
„Kamienica hrabska” z XVIII wieku w narożu rynku. Mieściła się w niej karczma, a w XIX wieku została przebudowana na koszary wojskowe.
Cmentarz katolicki z kaplicą grobową Łubieńskich (I połowa XIX wieku)
Cmentarz żydowski
Cmentarz wojenny z I i II wojny światowej
Cmentarz protestancki z początku XIX wieku

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1459 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Stanisław Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 106, 112
↑ Karol de Perthées, Mappa szczegulna woiewodztwa rawskiego, 1792
↑ ^a ^b Postanowienie z 20 marca (1 kwietnia) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 127)
↑ (Dz.U. z 2020 r. poz. 1332) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy
↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948
↑ Uchwała Nr VI/10/4/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu grodziskomazowieckiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-0/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 29 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 67)
↑ chwała Nr XX/93/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie warszawskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 12 grudnia 1972, Nr 20, Poz. 407)
↑ Słowniczek krajoznawczy wraz z najważniejszymi informacjami praktycznymi. W: Marek Dąbrowski, Roman Kościński, Zbigniew Kozłowski, Zygmunt Malinowski, Wiesław Szczepanek: Trasy kolarskie wokół Warszawy. Warszawa: Zakład Wydawniczo-Propagandowy PTTK, 1981, s. 86.
↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 681
↑ Ignacy Stanisław z Siecina. nekrologi.wyborcza.pl, 27 września 2018. [dostęp 2018-09-26].

Linki zewnętrzne

Zobacz kolekcję cytatów o Wiskitkach w Wikicytatach

Wiskitki (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 571 .
Gmina Wiskitki

Miasta województwa mazowieckiego

Na prawach powiatu	Ostrołęka Płock Radom Siedlce Warszawa
Powiatowe	Białobrzegi Ciechanów Garwolin Gostynin Grodzisk Mazowiecki Grójec Kozienice Legionowo Lipsko Łosice Maków Mazowiecki Mińsk Mazowiecki Mława Nowy Dwór Mazowiecki Ostrów Mazowiecka Ożarów Mazowiecki Otwock Piaseczno Płońsk Pruszków Przasnysz Przysucha Pułtusk Sierpc Sochaczew Sokołów Podlaski Szydłowiec Węgrów Wołomin Wyszków Zwoleń Żuromin Żyrardów
Gminne	Bieżuń Błonie Bodzanów Brok Brwinów Cegłów Chorzele Ciepielów Czerwińsk nad Wisłą Dobre Drobin Gąbin Gielniów Glinojeck Głowaczów Góra Kalwaria Halinów Iłża Jadów Jastrząb Jedlnia-Letnisko Józefów Kałuszyn Karczew Kobyłka Konstancin-Jeziorna Kosów Lacki Latowicz Lubowidz Łaskarzew Łochów Łomianki Maciejowice Magnuszew Marki Milanówek Mogielnica Mordy Mrozy Mszczonów Myszyniec Nowe Miasto Nowe Miasto nad Pilicą Odrzywół Osieck Piastów Pilawa Pionki Podkowa Leśna Raciąż Radzymin Różan Sanniki Serock Siennica Sienno Skaryszew Sochocin Solec nad Wisłą Sulejówek Tarczyn Tłuszcz Warka Wiskitki Wyszogród Wyśmierzyce Zakroczym Ząbki Zielonka Żelechów

Gmina Wiskitki

Siedziba gminy: Wiskitki

Miasto	Wiskitki
Wsie	Aleksandrów Antoniew Babskie Budy Cyganka Czerwona Niwa Czerwona Niwa-Parcel Duninopol Działki Feliksów Franciszków Guzów Guzów-Osada Hipolitów Janówek Jesionka Józefów Kamionka Łubno Miedniewice Morgi Nowa Wieś Nowy Drzewicz Nowe Kozłowice Nowy Oryszew Oryszew-Osada Podbuszyce Podoryszew Popielarnia Prościeniec Różanów Smolarnia Sokule Stare Kozłowice Starowiskitki Starowiskitki-Parcel Stary Drzewicz Stara Wieś Tomaszew Wola Miedniewska
Osady leśne	Babski Borek Miedniewice-Gajówka Sokule Drugie Sokule Pierwsze
Integralne części wsi	Kamionka Mała Miedniewice-Kolonia Miedniewice-Łąki Miedniewice-Parcela Siarkowiec Stary Hipolitów

Powiat żyrardowski

Miasta	Mszczonów Wiskitki Żyrardów
Gminy miejskie	Żyrardów
Gminy miejsko-wiejskie	Mszczonów Wiskitki
Gminy wiejskie	Puszcza Mariańska Radziejowice

Powiat grodziski / grodziskomazowiecki (do 1869 i 1948–1975)

Siedziba powiatu – Grodzisk (Mazowiecki)

Przynależność wojewódzka	woj. warszawskie
Miasta (do 1869 → i ← 1948–75)	Błonie Brwinów (od 1950) Grodzisk (Mazowiecki) Milanówek (1951–52 → i ← od 1961) Mszczonów Nadarzyn (do 1869) Wiskitki (do 1869) Żyrardów (do 1948 →)
Gminy wiejskie (do 1869 → , ← 1948–54 i 1973–75)	Baranów (od 1973) Grodzisk (Mazowiecki) Guzów (do 1954) Helenów (do 1952 →) Jaktorów (od 1973) Kaski (do 1954) (Letnisko-)Brwinów (do 1949) (Letnisko-)Milanówek (do 1950) Młochów (do 1952) Mszczonów (od 1973) Pass (do 1952 →) Piekary (do 1954) Podkowa Leśna (1948–52 →) Radziejowice Radzików (do 1952 →) Skuły (do 1954) Wiskitki (od 1973) Wólka Grodziska (do 1869) Żabia Wola (od 1973) Żyrardów-Wiskitki (do 1954)
Gromady (1954–72)	Adamowice (1954–59) Adamowizna (1954–59) Baranów (1954–68) Bartoszówka (1954–72) Bobrowce (1954–59) Bronisławów (1954–59) Budy Zosiny (1954–61) Buszyce (1954–59) Cegłów (1961–72) Franciszków (1954–72) Gole (1954–61) Grodzisk / Grodzisk Mazowiecki (1959–72) Guzów (1954–72) Izdebno Nowe (1954–61) Jaktorów (1954–72) Kaski (1954–72) Korytów A (1954–72) Kozerki (1954–59) Kozłowice Nowe (1954–59) Książenice (1954–59) Kuklówka-Zarzeczna (1954–59) Miedniewice (1954–68) Międzyborów (1954–68) Mszczonów (1959–72) Natolin (1954–68) Ojrzanów (1954–61) Oryszew (← 1955–61) Osuchów (1954–72) Piekary (1954–68) Radziejowice (1954–72) Słubica Dobra (1954–59) Wiskitki (1954–72) Wręcza (1954–59) Żabia Wola (1954–72)

Powiat błoński (1869–1948)

Siedziba powiatu – Grodzisk Mazowiecki

Przynależność wojewódzka	gubernia warszawska (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (1945–48)
Miasta (← →)	Błonie Grodzisk (Mazowiecki) (do 1870 i od 1919) Mszczonów Nadarzyn (do 1870) Wiskitki (do 1870) Żyrardów (od 1916)
Gminy wiejskie (← →)	Grodzisk (od 1870) Guzów Helenów Kaski Letnisko-Brwinów (od 1927) Letnisko-Milanówek (od 1919) Młochów Pass Piekary Radziejowice Radzików Skuły Wiskitki (1870–1939) Wólka Grodziska (do 1870) Żyrardów (do 1939) Żyrardów-Wiskitki (od 1939)

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasto):