Spółgłoska drżąca dziąsłowa bezdźwięczna

Spółgłoska drżąca dziąsłowa bezdźwięczna
Numer IPA 122 402
r̥
Jednostka znakowa

r​̥

Unikod

U+0072 U+0325

UTF-8 (hex)

72 cc a5

Inne systemy
X-SAMPA r_0
IPA Braille↗ ⠗⠠⠫
Przykład
informacje • pomoc
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Spółgłoska drżąca dziąsłowa bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczanej symbolem: [r̥]. Symbol ten pochodzi on znaku ⟨r⟩ (Spółgłoska drżąca dziąsłowa) i znaku diakrytycznego oznaczającego bezdźwięczność. Odpowiednik w X-SAMPA to r_0.

Artykulacja

Opis

W czasie artykulacji spółgłoski [r̥] (podstawowy wariant)[1]:

  • modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji płucnej i egresji;
  • tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej – jest to spółgłoska ustna;
  • prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka – jest to spółgłoska środkowa;
  • Język styka się z dziąsłami w charakterystyczny okresowy sposób, tworząc serię szybkich zwarć i rozwarć – jest więc to spółgłoska drżąca;
  • wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna.

Przykłady

Przykłady w wybranych językach:

Język Słowo IPA Znaczenie Uwagi
Język estoński[2] Wariant głoski /r/ po głoskach /t, s, h/.
Język islandzki[3] hrafn [ˈr̥apn̥] 'kruki' Wariant głoski /r/.
Język lezgiński[4] крчар/krčar [ˈkʰr̥t͡ʃar] 'rogi' Wariant /r/ pomiędzy spółgłoskami bezdźwięcznymi.
Język limburski[5] поҏтэ [ɣeːr̥] 'zapach' Wariant głoski /r/.
Język polski[6] metr [metr̥] – Wariant głoski /r/.
Język ukraiński[7] центр [t̪͡s̪ɛn̪t̪r̥] 'środek' Wariant głoski /r/ po głosce t.
Język walijski[8] Rhagfyr [ˈr̥aɡvɨr] 'grudzień' Wariant głoski /r/.
Język zapotecki[9] rsil [r̥sil] 'wcześnie' Wariant głoski /r/.

Użycie w języku polskim

Głoska ta jest wariantem spółgłoski drżącej dziąsłowej. Pojawia się najczęściej w wygłosie (np. w wyrazie łotr) lub w obustronnym sąsiedztwie głosek bezdźwięcznych (np. w wyrazie krtań). Podobne zjawisko może dotyczyć też głosek /m/, /n/, /ɲ/, /l/ i /ɫ/[10].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Derwojedowa, Karaś i Kopcińska 2005 ↓, s. 73.
  2. ↑ Eva Liina Asu, Pire Teras. Estonian. „Journal of the International Phonetic Association”. 39 (3), s. 367–372, 2009. DOI: 10.1017/s002510030999017x. (ang.). 
  3. ↑ KristjánK. Árnason KristjánK., The Phonology of Icelandic and Faroese, Oxford University Press, 2011  (ang.).
  4. ↑ Jörg Peters. The dialect of Hasselt. „Journal of the International Phonetic Association”. 36 (1), s. 117–124, 2006. DOI: 10.1017/S0025100306002428. (ang.). 
  5. ↑ MartinM. Haspelmath MartinM., A Grammar of Lezgian, t. 9, Berlin; New York: Mouton de Gruyter, 1993  (ang.). Data dostępu do witryny: 17 września 2018
  6. ↑ Derwojedowa, Karaś i Kopcińska 2005 ↓, s. 55.
  7. ↑ AndriiA. Danyenko AndriiA., SerhiiS. Vakulenko SerhiiS., Ukrainian, Lincom Europa, 1995  (ang.). Data dostępu do witryny: 17 września 2018
  8. ↑ Glyn E.G.E. Jones Glyn E.G.E., Welsh Phonology: Selected Readings, Cardiff: University of Wales Press, 1984, s. 40–64  (ang.).
  9. ↑ Sue Regnier. Quiegolani Zapotec Phonology. „Work Papers of the Summer Institute of Linguistics”. 37, s. 37–63, 1993. University of Dakota. (ang.).  Data dostępu do witryny: 17 września 2018
  10. ↑ Derwojedowa, Karaś i Kopcińska 2005 ↓, s. 74.

Bibliografia

  • p
  • d
  • e
Płucne
wargowe przedniojęzykowe tylnojęzykowe laryngalne
dwuwar-
gowe 		wargowo-
zębowe 		językowo-
wargowe 		zębo-
we  		przednio-
językowo-
dziąsłowe 		zadziąs-
łowe 		z retroflek-
sją 		podnie-
bienne 		miękko-
podnie-
bienne 		języcz-
kowe 		gardłowe / nagłośniowe krtaniowe
nosowe m̥ m ɱ n̼ n̥ n ɳ̊ ɳ ɲ̊ ɲ ŋ̊ ŋ ɴ
zwarte p b p̪ b̪ t̼ d̼ t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ
syczące zwarto-szczelinowe ts dz t̠ʃ d̠ʒ ʈʂ ɖʐ t̠ɕ d̠ʑ
niesyczące zwarto-szczelinowe pɸ bβ p̪f b̪v t̪θ d̪ð tɹ̝̊ dɹ̝ t̠ɹ̠̊˔ d̠ɹ̠˔ cç ɟʝ kx ɡɣ qχ ʡʢ ʔh
syczące szczelinowe s z ʃ ʒ ʂ ʐ ɕ ʑ
niesyczące szczelinowe ɸ β f v θ̼ ð̼ θ ð θ̠ ð̠ ɹ̠̊˔ ɹ̠˔ ɻ˔ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ h ɦ
półotwarte ʋ̥ ʋ ɹ̥ ɹ ɻ̊ ɻ j̊ j ɰ̊ ɰ ʔ̞
uderzeniowe ⱱ̟ ⱱ ɾ̼ ɾ̥ ɾ ɽ̊ ɽ ɢ̆ ʡ̆
drżące ʙ̥ ʙ r̥ r ʀ̥ ʀ ʜ ʢ
boczne zwarto-szczelinowe tɬ dɮ ʈɭ̊˔ cʎ̝̊ kʟ̝̊ ɡʟ̝
boczne szczelinowe ɬ ɮ ɭ̊˔ ɭ˔ ʎ̝̊ ʎ̝ ʟ̝̊ ʟ̝
boczne półotwarte l̥ l ɭ̊ ɭ ʎ̥ ʎ ʟ̥ ʟ ʟ̠
boczne uderzeniowe ɺ ɭ̆ ʎ̆ ʟ̆
Niepłucne
dwuwar-
gowe 		wargowo-
zębowe 		zębowe przednio-
językowo-
dziąsłowe 		zadziąs-
łowe 		z retroflek-
sją 		podnie-
bienne 		miękko-
podnie-
bienne 		języcz-
kowe 		gardło-
we 		krtaniowe
ejektywne zwarte pʼ tʼ ʈʼ cʼ kʼ qʼ ʡʼ
zwarto-
szczelinowe 		t̪θʼ tsʼ t̠ʃʼ ʈʂʼ kxʼ qχʼ
szczelinowe ɸʼ fʼ θʼ sʼ ʃʼ ʂʼ ɕʼ xʼ χʼ
boczne zwarto-
szczelinowe 		tɬʼ cʎ̝̊ʼ kʟ̝̊ʼ
boczne
szczelinowe 		ɬʼ
mlaski nieprzydechowe/
dźwięczne 		ʘ ʘ̬ ǀ ǀ̬ ǃ ǃ̬ ǃ˞ ǃ̬˞ ǂ ǂ̬ ◌ˀ
nosowe ʘ̃ ǀ̃ ǃ̃ ǃ̃˞ ǂ̃ ◌̃ˀ
boczne ǁ ǁ̬
boczne nosowe ǁ̃
iniektywne ɓ̥ ɓ ɗ̥ ɗ ᶑ̥ ᶑ ʄ̊ ʄ ɠ̊ ɠ ʛ̥ ʛ
Z koartykulacją
nosowe
nm wargowo-przedniojęzykowa
ŋm wargowo-miękkopodniebienna
zwarte
tp wargowo-przedniojęzykowa
(bezdźwięczna)
db wargowo-przedniojęzykowa
(dźwięczna)
kp wargowo-miękkopodniebienna
(bezdźwięczna)
gb wargowo-miękkopodniebienna
(dźwięczna)
qʡ języczkowo-nagłośniowa
szczelinowe
ɧ zadziąsłowo-miękkopodniebienna
(bezdźwięczna)
półotwarte
ʍ wargowo-miękkopodniebienna
(bezdźwięczna)
w wargowo-miękkopodniebienna
(dźwięczna)
ɫ boczna dziąsłowa welaryzowana
ɥ̊ wargowo-podniebienna (bezdźwięczna)
ɥ wargowo-podniebienna (dźwięczna)