Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna
Numer IPA | 128 | |||
---|---|---|---|---|
f | ||||
Jednostka znakowa | f | |||
Unikod | U+0066 | |||
UTF-8 (hex) | 66 | |||
Inne systemy | ||||
X-SAMPA | f | |||
Kirshenbaum | f | |||
IPA Braille↗ | ⠋ | |||
Przykład | ||||
informacje • pomoc | ||||
| ||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczana symbolem: [f]. Głoska ta była obca językowi prasłowiańskiemu, a w języku polskim znalazła się dzięki zapożyczeniom z języków germańskich i łaciny. W najstarszych zapożyczeniach zastępowana przez [p] lub [b], np. niem. Farbe → pol. barwa[1].
Artykulacja
Opis
W czasie artykulacji podstawowego wariantu [f]:
- modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji płucnej i egresji;
- tylna część podniebienia miękkiego na skutek działania mięśni zamyka dostęp do jamy nosowej, prąd powietrza uchodzi przez jamę ustną,
- prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub też co najmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka,
- dolna warga kontaktuje się z górnymi siekaczami, tworząc małą szczelinę. Szczelina ta jest na tyle wąska, że masy powietrza wydychanego z płuc tworzą charakterystyczny szum;
- wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna[1].
Warianty
Spółgłoska ta może podlegać drobnym zmianom na skutek zmian w artykulacji, np.:
- wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego powoduje artykulację spółgłoski zmiękczonej (spalatalizowanej): [fʲ]
- wzniesienie tylnej części grzbietu języka w kierunku podniebienia tylnego powoduje artykulację spółgłoski welaryzowanej: [fˠ]
- zaokrąglenie warg powoduje artykulację spółgłoski labializowanej[fʷ][1]
Występowanie
Przykłady w wybranych językach:
Język | Słowo | IPA | Znaczenie | Uwagi | |
---|---|---|---|---|---|
arabski | Modern Standard Arabic[2] | ظرف | [ðˤɑrf] | 'powłoka' | |
kataloński[3] | fase | [ˈfazə] | 'faza' | ||
angielski | Wszystkie dialekty | fill | [fɪɫ] | 'wypełnić' | Zobacz: Fonologia i fonetyka języka angielskiego. |
Cockney[4] | think | [fɪŋk] | 'myśleć' | Inny sposób wymowy głoski θ[5][6]. | |
Różne gwary miejskie w Wielkiej Brytanii[7] | |||||
Odmiana stosowana w Nowej Zelandii[8][9] | |||||
Odmiana stosowana w Południowej Afryce[10] | Szczególnie na końcu wyrazu. | ||||
francuski[11] | fabuleuse | [fäbyˈløːz̪] | 'świetny' | Zobacz też: Wymowa i transkrypcja języka francuskiego. | |
ormiański | Dialekt wschodni[12] | ֆուտբոլ | [fut̪bol] | 'piłka nożna' | |
polski[1][13] | futro | [ˈfut̪rɔ] | - | Zobacz też: Fonetyka języka polskiego. | |
portugalski[14] | fogo | [ˈfoɡʊ] | 'ogień' | ||
rumuński[15] | foc | [fo̞k] | 'ogień' | ||
rosyjski[16] | орфография | [ɐrfɐˈɡrafʲɪjə] | 'ortografia' | ||
hiszpański[17] | fantasma | [fã̠n̪ˈt̪a̠zma̠] | 'duch' | ||
ukraiński[18] | Фастів | [ˈfɑsʲtʲiw] | 'Fastów' (miasto) | ||
wietnamski[19] | pháo | [faːw˧ˀ˥] | 'petarda' | ||
zapotecki[20] | cafe | [kafɘ] | 'kawa' | Głównie w zapożyczeniach z języka hiszpańskiego. |
Przypisy
- ↑ a b c d Magdalena Derwojedowa: Zamiast korepetycji Język polski Kompendium. Świat książki, 2005. ISBN 83-7391-251-7.
- ↑ Robin Thelwall. Illustrations of the IPA: Arabic. „Journal of the International Phonetic Association”. 20 (2), s. 37–41, 1990. DOI: 10.1017/S0025100300004266. (ang.).
- ↑ Joan F. Carbonell, Joaquim Llisterri. Catalan. „Journal of the International Phonetic Association”. 22 (1–2), s. 53–56, 1992. DOI: 10.1017/S0025100300004618. (ang.).
- ↑ John C.J.C. Wells John C.J.C., Accents of English, t. 2: The British Isles, Cambridge University Press, 1982 (ang.).
- ↑ LynnL. Clark LynnL., GraemeG. Trousdale GraemeG., Advances in Cognitive Linguistics, Walter de Gruyter, 2010 (ang.).
- ↑ UlrikeU. Altendorf UlrikeU., DominicD. Watt DominicD., A handbook of varieties of English, t. 1: Phonology, Mouton de Gruyter, 2004, s. 181–196 (ang.).
- ↑ David Britain. Innovation diffusion: "Estuary English" and local dialect differentiation: The survival of Fenland Englishes. „Linguistics”. 43 (5), s. 995-1022, 2005. (ang.).
- ↑ Elizabeth Wood. TH-fronting: The substitution of f/v for θ/ð in New Zealand English. „New Zealand English Journal”. 17, s. 50-56, 2003. (ang.).
- ↑ ElizabethE. Gordon ElizabethE., MargaretM. Maclagan MargaretM., Varieties of English, t. 3: The Pacific and Australasia, Walter de Gruyter, 2008, s. 64-76 (ang.).
- ↑ SeanS. Bowerman SeanS., A handbook of varieties of English, t. 1: Phonology, Mouton de Gruyter, 2004, s. 931–942 (ang.).
- ↑ Cecile Fougeron, Caroline L Smith. Illustrations of the IPA:French. „Journal of the International Phonetic Association”. 23 (2), s. 73–76, 1993. DOI: 10.1017/S0025100300004874. (ang.).
- ↑ JasmineJ. Dum-Tragut JasmineJ., Armenian: Modern Eastern Armenian, John Benjamins Publishing Company, 2009 (ang.).
- ↑ Wiktor Jassem. Polish. „Journal of the International Phonetic Association”. 33 (1), s. 103–107, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001191. (ang.).
- ↑ Madalena Cruz-Ferreira. European Portuguese. „Journal of the International Phonetic Association”. 25 (2), s. 90–94, 1995. DOI: 10.1017/S0025100300005223. (ang.).
- ↑ dexonline.ro (rum.) [dostęp: 22.08.2018]
- ↑ Jaye Padgett. Contrast and Post-Velar Fronting in Russian. „Natural Language & Linguistic Theory”. 21 (1), s. 39–87, 2003. DOI: 10.1023/A:1021879906505. (ang.).
- ↑ Eugenio Martínez-Celdrán, Ana Ma. Fernández-Planas, Josefina Carrera-Sabaté. Castilian Spanish. „Journal of the International Phonetic Association”. 33 (2), s. 255–259, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001373. (ang.).
- ↑ AndriiA. Danyenko AndriiA., SerhiiS. Vakulenko SerhiiS., Ukrainian, Lincom Europa, 1995 (ang.).
- ↑ Laurence Thompson. Saigon phonemics. „Language”. 35 (3), s. 454–476, 1959. DOI: 10.2307/411232. (ang.).
- ↑ Elizabeth Merrill. Tilquiapan Zapotec. „Journal of the International Phonetic Association”. 38 (1), s. 107–114, 2008. DOI: 10.1017/S0025100308003344. (ang.).
- p
- d
- e
Płucne
wargowe | przedniojęzykowe | tylnojęzykowe | laryngalne | |||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
dwuwar- gowe | wargowo- zębowe | językowo- wargowe | zębo- we | przednio- językowo- dziąsłowe | zadziąs- łowe | z retroflek- sją | podnie- bienne | miękko- podnie- bienne | języcz- kowe | gardłowe / nagłośniowe | krtaniowe | |||||||||||||||
nosowe | m̥ | m | ɱ | n̼ | n̥ | n | ɳ̊ | ɳ | ɲ̊ | ɲ | ŋ̊ | ŋ | ɴ | |||||||||||||
zwarte | p | b | p̪ | b̪ | t̼ | d̼ | t | d | ʈ | ɖ | c | ɟ | k | ɡ | q | ɢ | ʡ | ʔ | ||||||||
syczące zwarto-szczelinowe | ts | dz | t̠ʃ | d̠ʒ | ʈʂ | ɖʐ | t̠ɕ | d̠ʑ | ||||||||||||||||||
niesyczące zwarto-szczelinowe | pɸ | bβ | p̪f | b̪v | t̪θ | d̪ð | tɹ̝̊ | dɹ̝ | t̠ɹ̠̊˔ | d̠ɹ̠˔ | cç | ɟʝ | kx | ɡɣ | qχ | ʡʢ | ʔh | |||||||||
syczące szczelinowe | s | z | ʃ | ʒ | ʂ | ʐ | ɕ | ʑ | ||||||||||||||||||
niesyczące szczelinowe | ɸ | β | f | v | θ̼ | ð̼ | θ | ð | θ̠ | ð̠ | ɹ̠̊˔ | ɹ̠˔ | ɻ˔ | ç | ʝ | x | ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | h | ɦ | |||
półotwarte | ʋ̥ | ʋ | ɹ̥ | ɹ | ɻ̊ | ɻ | j̊ | j | ɰ̊ | ɰ | ʔ̞ | |||||||||||||||
uderzeniowe | ⱱ̟ | ⱱ | ɾ̼ | ɾ̥ | ɾ | ɽ̊ | ɽ | ɢ̆ | ʡ̆ | |||||||||||||||||
drżące | ʙ̥ | ʙ | r̥ | r | ʀ̥ | ʀ | ʜ | ʢ | ||||||||||||||||||
boczne zwarto-szczelinowe | tɬ | dɮ | ʈɭ̊˔ | cʎ̝̊ | kʟ̝̊ | ɡʟ̝ | ||||||||||||||||||||
boczne szczelinowe | ɬ | ɮ | ɭ̊˔ | ɭ˔ | ʎ̝̊ | ʎ̝ | ʟ̝̊ | ʟ̝ | ||||||||||||||||||
boczne półotwarte | l̥ | l | ɭ̊ | ɭ | ʎ̥ | ʎ | ʟ̥ | ʟ | ʟ̠ | |||||||||||||||||
boczne uderzeniowe | ɺ | ɭ̆ | ʎ̆ | ʟ̆ |
Niepłucne
dwuwar- gowe | wargowo- zębowe | zębowe | przednio- językowo- dziąsłowe | zadziąs- łowe | z retroflek- sją | podnie- bienne | miękko- podnie- bienne | języcz- kowe | gardło- we | krtaniowe | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ejektywne | zwarte | pʼ | tʼ | ʈʼ | cʼ | kʼ | qʼ | ʡʼ | |||||||||||||||
zwarto- szczelinowe | t̪θʼ | tsʼ | t̠ʃʼ | ʈʂʼ | kxʼ | qχʼ | |||||||||||||||||
szczelinowe | ɸʼ | fʼ | θʼ | sʼ | ʃʼ | ʂʼ | ɕʼ | xʼ | χʼ | ||||||||||||||
boczne zwarto- szczelinowe | tɬʼ | cʎ̝̊ʼ | kʟ̝̊ʼ | ||||||||||||||||||||
boczne szczelinowe | ɬʼ | ||||||||||||||||||||||
mlaski | nieprzydechowe/ dźwięczne | ʘ | ʘ̬ | ǀ | ǀ̬ | ǃ | ǃ̬ | ǃ˞ | ǃ̬˞ | ǂ | ǂ̬ | ◌ˀ | |||||||||||
nosowe | ʘ̃ | ǀ̃ | ǃ̃ | ǃ̃˞ | ǂ̃ | ◌̃ˀ | |||||||||||||||||
boczne | ǁ | ǁ̬ | |||||||||||||||||||||
boczne nosowe | ǁ̃ | ||||||||||||||||||||||
iniektywne | ɓ̥ | ɓ | ɗ̥ | ɗ | ᶑ̥ | ᶑ | ʄ̊ | ʄ | ɠ̊ | ɠ | ʛ̥ | ʛ |
Z koartykulacją
|
|