Spółgłoska szczelinowa dwuwargowa bezdźwięczna

Spółgłoska szczelinowa dwuwargowa bezdźwięczna

Numer IPA	126
ɸ
Jednostka znakowa	ɸ
Unikod	U+0278
UTF-8 (hex)	c9 b8
Inne systemy
X-SAMPA	p\
Kirshenbaum	P
IPA Braille↗	⠨⠋
Przykład
informacje • pomoc
Obraz znaku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Spółgłoska szczelinowa dwuwargowa bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczanej symbolem: [ɸ]

Artykulacja

Opis

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [ɸ]:

• modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji płucnej i egresji,
• tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej, prąd powietrza uchodzi przez jamę ustną
• prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka
• dolna warga zbliża się do górnej wargi,tworząc płaską szczelinę. Szczelina ta jest na tyle wąska, że masy powietrza wydychanego z płuc tworzą charakterystyczny szum.
• wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna
• pozycja języka i ust może zależeć od kontekstu, w jakim występuje głoska.

Warianty

Opisanej powyżej artykulacji może towarzyszyć dodatkowo:

• wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego, mówimy wtedy o spółgłosce zmiękczonej (spalatalizowanej): [ɸʲ]
• wzniesienie tylnej części grzbietu języka w kierunku podniebienia tylnego, mówimy spółgłosce welaryzowanej: [ɸˠ]
• zaokrąglenie warg, mówimy wtedy o labializowanej spółgłosce [ɸʷ]

Oprócz opisanej artykulacji szczelinowej, istnieje spółgłoska półotwarta, w czasie artykulacji której szczelina między wargami jest większa: [ɸ̞] (pod znakiem znajduje się znak diakrytyczny wskazujący na szerszą szczelinę).

Artykulacja szczelinowej [ɸ̞] różni się od spółgłoski wargowo-zębowej [f] tylko miejscem powstania szczeliny.

Przykłady

• w języku japońskim jako alofonem głoski [h] przed samogłoską /u/. Do XVII wieku n.e. japońskie h w każdej pozycji wymawiano jako [ɸ].
  • fuhai [ɸɯhai] "surowy"
• w języku maori: whakapapa [ɸakapapa] "rodowód"
• w języku itelmeńskim: чуфчуф [tʃuɸtʃuɸ] "deszcz"

Terminologia

Spółgłoska szczelinowa dwuwargowa to inaczej spółgłoska frykatywna bilabialna.