Zajadkowate

Zajadkowate

Reduviidae[1]
Latreille, 1807
Okres istnienia: jura środkowa–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 174.7/0 174.7/0
Srogoń baldaszkowiec
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	pluskwiaki różnoskrzydłe
Infrarząd	Cimicomorpha
Nadrodzina	Reduvioidea
Rodzina	zajadkowate
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zajadkowate (Reduviidae) – rodzina pluskwiaków z podrzędu różnoskrzydłych i infarzędu Cimicomorpha, występujących głównie w strefie tropikalnej. Obejmuje około 7 000 opisanych gatunków, głównie drapieżnych, rzadziej ektopasożytów. Mają duże oczy i, zwykle, chwytne odnóża przednie. Pojawiły się w środkowej jurze. Wiele gatunków pożytecznych, inne są wektorami chorób.

Opis

Pluskwiaki te mają ciało długości od kilku do blisko 40 milimetrów. Występują formy o silnej budowie ciała i odnóżach proporcjonalnych jak i o delikatnym, pałeczkowatym ciele, a odnóżach i czułkach silnie wydłużonych^[2], nitkowatych^[3].

Głowa

Większość gatunków ma głowę walcowatą, wydłużoną i zwężoną za oczami. Część zaoczna podzielona jest bruzdą poprzeczną na tylną i przednią. Oczy duże lub bardzo duże, niekiedy wyciągnięte i prawie stykające się od spodu, a u większości występują także położone na ciemieniu przyoczka. Trójczłonowa (tylko u dwóch podrodzin widoczne cztery człony^[4]), gruba, wygięta łukowato kłujka (rostrum) sięga tylko do bioder przednich odnóży. Czułki 4-członowe, załamane za pierwszym członem, który może być poprzedzony wstawką (internodium). Człony wstawkowe mogą się również pojawiać przed drugim i trzecim członem^[3].

Tułów

Na przedtułowiu obecny gruby kołnierz lub obwódka otaczająca tył głowy. Przedplecze zwykle z przodu węższe niż z tyłu, często z poprzeczną bruzdą^[3]. Na przedpiersiu obecna jest między biodrami podłużna bruzda o dnie pokrytym żeberkami (pars stridens). W połączeniu z pocierającym o nie plectrum (człon kłujki), służą jako aparat strydulacyjny^[2][3]. Przednie odnóża większości gatunków są chwytne. Golenie przednich, a czasem też środkowych odnóży wyposażone są w fossa spongiosa – elastyczną poduszkę z tysiącami włosków, działającą jak przylga. Półpokrywy bez klinika, o słabo użyłkowanej przykrywce. Międzykrywka błoniasta, a zakrywka z dwoma komórkami i góra czterema wolnymi żyłkami^[3].

Odwłok

Z siódmego segmentu odwłoka samców wysuwa się dziewiąty, symetryczny, płciowy segment o otworze płciowym skierowanym ku górze. Ósmy segment niewidoczny. Paramery, niekiedy asymetryczne, słabo zróżnicowane morfologicznie. Prącie o podstawie w kształcie spłaszczonego pierścienia, części środkowej (theca) objętej chitynowymi półokręgami, a wierzchołkowej (vesica) błoniastej, pofałdowanej, czasem opatrzonej hakami i wyrostkami (spiculae)^[3].

Pożywienie

Wszystkie, z wyjątkiem Triatominae, są drapieżnikami^[4][2] polującymi głównie na stawonogi^[2]. Niektóre wyspecjalizowane są w polowaniu na określone ofiary np.: dwuparce, termity, mrówki czy pająki. Triatominae są ektopasożytami, odżywiając się krwią ptaków i ssaków^[4].

Występowanie

Zajadkowate występują w szerokim spektrum siedlisk lądowych, od ssaczych nor na pustyniach po butwiejące kłody w lasach deszczowych. Obejmują 7 tysięcy opisanych gatunków, są trzecią pod względem bogactwa gatunków rodziną pluskwiaków. Największą różnorodność osiągają w strefie tropikalnej^[4]. W Europie Środkowej występuje zaledwie kilkanaście gatunków^[3], z czego w Polsce 9 z sześciu podrodzin^[2] (zobacz zajadkowate Polski).

Znaczenie

Rodzina ta ma duże znaczenie dla gospodarki człowieka. Ponad 150 gatunków odżywia się szkodnikami roślin, odgrywając pożyteczną rolę w uprawach. Niektóre, jak Pristhesancus plagipennis, Zelus sp. i Sinea sp., wykorzystuje się do biologicznego zwalczania szkodników takich jak gąsienice motyli, ryjkowce i tasznikowate^[4]. Krwiopijni przedstawiciele Triatominae mają znaczenie epidemiologiczne jako wektory chorób. Gatunki z rodzaju Triatoma przenoszą świdrowca Trypanosoma cruzi, który u ludzi wywołuje chorobę Chagasa^[2][4]. Niektóre gatunki, jak pluskwiak dwuplamy i inne z rodzaju Platymeris, są hodowane w terrariach jako zwierzęta domowe^[5][6].

Systematyka i filogeneza

Pluskwiaki z rodziny zajadkowatych pojawiły się w już jurze środkowej (ok. 178 mln lat temu), jednak znaczące zróżnicowanie się linii ewolucyjnych w tej grupie nastąpiło dopiero w kredzie późnej (ok. 97 mln lat temu)^[7].

Systematyka zajadkowatych znajduje się obecnie u progu dużych zmian. Wynika to z zastosowania metod molekularnych do badań tej grupy. Analizy molekularne, morfologiczne i łączone wykazują monofiletyzm zajadkowatych, podając jako ich grupę siostrzaną Pachynomidae (wspólnie tworzą nadrodzinę Reduvioidea^[8]), jednakże podważają monofiletyzm niektórych grup w obrębie rodziny^[4]. Z analizy przeprowadzonej przez Hwanga i Weirauch wynika, że podrodzina Reduviinae (druga co do ilości gatunków) składa się z od 11 do 14 kladów, a ponadto możliwe jest, że podrodzina Cetherinae to takson polifiletyczny^[7]. Praca z 2008 roku wskazuje na możliwy parafiletyzm Salyavatinae^[9], a praca z 2010 roku na niepewność wyznaczenia granicy między Ectrichodiinae i Tribelocephalinae^[10]. W 2013 roku ukazały się wyniki wskazujące na możliwy parafiletyzm plemion Harpactorinae^[11]. Niepewny jest los Triatominae, gdyż mimo czterech prac wykazujących ich monofiletyczność, pojawiła się praca wskazująca na polifiletyczność^[12] i inna wskazująca na parafiletyczność tej grupy^[7]. Sześć podrodzin wciąż jeszcze nie było przedmiotem analiz filogenetycznych. Poniższy podział na 25 podrodzin został podany za kluczem autorstwa C. Weirauch i 17 innych naukowców z 2014 roku^[4]:

• Bactrodinae Stål, 1866
• Centrocnemidinae Miller, 1956
• Cetherinae Jeannel, 1919
• Chryxinae Champion, 1898
• Ectrichodiinae Amyot et Serville, 1843
• Elasmodeminae Lethierry et Severin, 1896
• Emesinae Amyot et Serville, 1843
• Hammacerinae Stål, 1859
• Harpactorinae Amyot et Serville, 1843
• Holoptilinae Amyot et Serville, 1843
• Manangocorinae Miller, 1954
• Peiratinae Amyot et Serville, 1843
• Phimophorinae Handlirsch, 1897
• Phymatinae Laporte, 1832
• Physoderinae Miller, 1954
• Pseudocetherinae Villiers, 1963
• Reduviinae Latreille, 1807
• Saicinae Stål, 1859
• Salyavatinae Amyot et Serville, 1843
• Sphaeridopinae Amyot et Serville, 1843
• Stenopodainae Amyot et Serville, 1843
• Triatominae Jeannel, 1919
• Tribelocephalinae Stål, 1866
• Vesciinae Fracker et Bruner, 1924
• Visayanocorinae Miller, 1952

Przypisy