Henry Fonda

Henry Fonda

Henry Fonda (1970)
Imię i nazwisko	Henry Jaynes Fonda
Data i miejsce urodzenia	16 maja 1905 Grand Island
Data i miejsce śmierci	12 sierpnia 1982 Los Angeles
Zawód	aktor
Współmałżonek	Margaret Sullavan (1931-1932; rozwód) Frances Ford Seymour (1936-1950; jej śmierć) Susan Blanchard (1950-1956; rozwód) Afdera Franchetti (1957-1961; rozwód) Shirlee Mae Adams (1965-1982; jego śmierć)
Lata aktywności	1935–1982
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Henry Jaynes Fonda^[1] (ur. 16 maja 1905 w Grand Island, zm. 12 sierpnia 1982 w Los Angeles) – amerykański aktor filmowy i teatralny, patriarcha rodziny aktorskiej Fondów, ojciec Jane i Petera, dziadek Bridget. American Film Institute umieścił go na 6. miejscu na liście największych amerykańskich aktorów wszech czasów (The 50 Greatest American Screen Legends)^[2].

Życiorys

Urodził się w Grand Island w stanie Nebraska jako syn Elmy Herberty (z domu Jaynes) i Williama Brace’a Fondy^[3]. Przodkowie Fondów pochodzili z Genui we Włoszech, skąd w XV wieku przenieśli się do Holandii, a w 1642 do Ameryki Północnej^[3].

Studiował dziennikarstwo na Uniwersytecie Minnesoty, ale odpadł na drugim roku^[3]. W 1925 roku pracował w Retail Credit Company, firmie w Omaha, kiedy w wieku 20 lat został zaproszony do odegrania ważnej roli w amatorskiej produkcji Omaha Community Playhouse. Na profesjonalnej scenie po raz pierwszy wystąpił jako Ricky w przedstawieniu Ty i ja (You and I). W 1929 roku, gdy powrócił na Manhattan i University Players Guild, zagrał w spektaklu Diabeł i ser (Devil and the Cheese) z Margaret Sullavan, z którą dwa lata później się ożenił. Małżeństwo trwało ponad rok. Wkrótce udał się do Hollywood, aby kręcić filmy.

W 1935 roku zadebiutował jako Dan Harrow w komedii The Farmer Takes a Wife (Rolnik bierze żonę) z Janet Gaynor. W tym czasie poznał Jamesa Stewarta, a ich przyjaźń trwała aż do śmierci^[3]. W 1936 roku Henry poślubił Frances Ford Seymour, wdowę po bogatym przemysłowcu. Mieli dwoje dzieci, także aktorów Jane i Petera. Małżeństwo zakończyło się tragicznie w 1950 roku – Frances po załamaniu nerwowym popełniła samobójstwo^[3]. W tym samym roku Henry poślubił Susan Blanchard, z którą adoptował córkę, Amy. Para rozstała się w 1956. Czwartą żoną aktora była poznana na planie Wojny i pokoju włoska aktorka Afdera Franchetti. Również to małżeństwo okazało się nieudane. Dopiero piąty związek, ze znacznie młodszą byłą stewardesą Shirlee Adams, okazało się szczęśliwe. Shirlee towarzyszyła Henry'emu do samego końca^[4].

W 1943 wstąpił do amerykańskiej marynarki wojennej, służąc jako kwatermistrz trzeciej klasy na pokładzie niszczyciela USS Satterlee na Pacyfiku, aż do 1946^[5].

Wystąpił m.in. w westernach Miasto bezprawia (1946) Johna Forda, Gwiazda szeryfa (1957) Anthony’ego Manna, kameralnym filmie „jednego stołu” – Dwunastu gniewnych ludzi (1956) Sidneya Lumeta, filmie wojennym – Bitwa o Ardeny (1965) Ken Annakina, dramacie wojennym – Bitwa o Midway (1976) Jacka Smighta i psychologiczno-obyczajowym – Nad złotym stawem (1981) Marka Rydella, za rolę w którym zdobył w 1982 Nagrodę Akademii dla najlepszego aktora.

W 1981 otrzymał honorowego Oscara za całokształt dokonań.

Otrzymał amerykańskie medale kampanii – Medal obrony narodowej, Medal Wyzwolenia Filipin, Medal Azjatyckiego Teatru Pacyficznego (1905-1982)^[5].

Zmarł 12 sierpnia 1982 w Los Angeles w wieku 77 lat po chorobie serca i raka gruczołu krokowego^[5].

Filmografia

• 1937: Slim – Slim Kincaid
• 1938: Jezebel – Preston Dillard
• 1939: Młodość Lincolna (Young Mr. Lincoln) – Abraham Lincoln
• 1939: Bębny nad Mohawkiem (Drums Along the Mohawk) – Gilbert Martin
• 1940: Grona gniewu (The Grapes of Wrath) – Tom Joad
• 1941: Lady Eve (The Lady Eve) – Charles Pike
• 1943: Zdarzenie w Ox-Bow (The Ox-Bow Incident) – Gil Carter
• 1948: Fort Apache – ppłk Owen Thursday
• 1957: Dwunastu gniewnych ludzi (12 Angry Men) – przysięgły nr 8
• 1957: Gwiazda szeryfa (The Tin Star) – Morgan Hickman
• 1959: Dwa złote colty (Warlock) – Clay Blaisedell
• 1962: Jak zdobywano Dziki Zachód (How the West Was Won) – Jethro Stuart
• 1962: Najdłuższy dzień (The Longest Day) – gen. bryg. Theodore Roosevelt Jr.
• 1965: Bitwa o Ardeny (Battle of the Bulge) – ppłk Daniel Kiley
• 1968: Pewnego razu na Dzikim Zachodzie (C’era una volta il West/Once Upon a Time in the West) – Frank
• 1970: Spóźniony bohater (Too Late to Hero) – kpt. John G. Nolan
• 1970: Był sobie łajdak (There Was a Crooked Man...) – Woodward Lopeman
• 1976: Bitwa o Midway (Midway) – adm. Chester Nimitz
• 1977: Macki (Tentacles) – Whitehead, prezes Trojan Construction
• 1978: Rój (The Swarm) – dr Walter Krim
• 1979: Meteor – prezydent
• 1979: Miasto w ogniu – komendant Albert Risley
• 1981: Nad złotym stawem (On Golden Pond) – Norman Thayer Jr.

Nagrody

• Nagroda Akademii Filmowej
  • Najlepszy aktor pierwszoplanowy: 1982 Nad złotym stawem
  • Oscar za całokształt pracy aktorskiej: 1981
• Złoty Glob
  • Najlepszy aktor w filmie dramatycznym: 1982 Nad złotym stawem
  • Nagroda im. Cecila B. DeMille’a: 1980
• Nagroda BAFTA Najlepszy aktor: 1958 Dwunastu gniewnych ludzi
• Nagroda Tony
  • Nagroda Specjalna: za całokształt pracy aktorskiej: 1979

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Henry Fonda w bazie IMDb (ang.)
• Henry Fonda w bazie Filmweb
• Henry Fonda w bazie Notable Names Database (ang.)