Jeżów

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Jeżów

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Fragment centrum

Herb

Państwo

Polska

Województwo

łódzkie

Powiat

brzeziński

Gmina

Jeżów

Prawa miejskie

1334–1870, 2023

Burmistrz

Mariusz Guzicki

Powierzchnia

12,56 km²

Populacja
• liczba ludności
• gęstość

1278^[1]
102 os./km²

Strefa numeracyjna

Kod pocztowy

95-047^[2]

Tablice rejestracyjne

EBR

Położenie na mapie gminy Jeżów

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa łódzkiego

Położenie na mapie powiatu brzezińskiego

51°48′49″N 19°58′07″E/51,813611 19,968611

TERC (TERYT)

1021044

SIMC

0728658

Urząd miejski

ul. Kwiatowa 1
95-047 Jeżów

Multimedia w Wikimedia Commons

Strona internetowa

BIP

Jeżów – miasto w Polsce w województwie łódzkim, w powiecie brzezińskim, w gminie Jeżów. Siedziba gminy Jeżów.

Jeżów leży na historycznym Mazowszu, w dawnej ziemi rawskiej^[3]. Dawniej miasto duchowne, założone w 1334 roku, położone było w ziemi rawskiej województwa rawskiego^[4]^[5]. Zdegradowany do rangi wsi 31 maja 1870 roku i włączony do gminy Popień jako jej nowa siedziba^[6]. 21 września 1953 stał się siedzibą gminy Jeżów^[7], a w latach 1954–1972 gromady Jeżów^[8]. Od 1973 ponownie w reaktywowanej gminie Jeżów^[9]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa skierniewickiego. Status miasta odzyskał 1 stycznia 2023^[10].

Historia

Najstarsze dzieje Jeżowa wiążą się z prepozyturą klasztoru benedyktynów w Lubiniu w Wielkopolsce. Przypuszczalnie prepozytura jeżowska została ufundowana za panowania Bolesława Krzywoustego, czyli w latach 1107–1138. Według Jana Długosza, kościół jeżowski pod wezwaniem św. Andrzeja został zbudowany z inicjatywy Piotra Włostowica, od roku 1117 palatyna księcia Bolesława. Benedyktyni administrowali obszerną parafią, obejmującą także wsie Góra, Mikulin, Jasienin, Krosnowa. Za czasów biskupa krakowskiego Gedki (czyli w latach 1166–1185) w konwencie jeżowskim odbył się synod archidiecezji gnieźnieńskiej z udziałem legata papieskiego Reginalda. Do końca XIII wieku Jeżów staje się jedną ze znaczniejszych osad w tym rejonie. Dokument Konrada I Mazowieckiego z roku 1239 sygnalizuje, że w osadzie Jeżów było targowisko i komora celna (usytuowana na drodze handlowej z Pomorza do Sandomierza). W roku 1257 książę Siemowit I uwolnił częściowo ludność Jeżowa od powinności na rzecz panującego, a w roku 1298 Bolesław II uczynił to całkowicie.

Prawa miejskie

W roku 1334 za zgodą księcia Siemowita II Jeżów uzyskał prawa miejskie. Powstała miejscowa szkoła parafialna, pozostająca pod opieką prepozyta jeżowskiego. Z tej szkoły wywodzili się liczni studenci Akademii Krakowskiej. Już w roku 1406 w annałach tej uczelni został odnotowany niejaki Spytko, syn Stanisława, z Jeżowa (Spitko Stanislai de Jeszow). W latach 1462–1500 studiowało trzech żaków z Jeżowa, w latach 1500–1600 kolejnych trzynastu. W roku 1462 po śmierci Władysława II, księcia płockiego, Ziemia rawska wraz z Jeżowem została przyłączona do Korony. Miasto rozwijało się i wysyłało osadników. Maciej, syn Macieja, z Jeżowa został w roku 1459 założycielem miasta Skierniewic. W mieście istniała łaźnia, z której raz w tygodniu zakonnicy i uczniowie szkoły parafialnej mogli korzystać bezpłatnie. Wcześnie powstały cechy kowali, stelmachów i szewców. Za czasów króla Zygmunta I Starego Jeżów nabył prawo do organizowania 9 jarmarków rocznie. Jego mieszkańcy byli zwolnieni z obowiązku dostarczania podwód dla wojska (dekrety z r. 1519 i 1546).

W roku 1494 miasto zostało zniszczone przez pożar. Zniszczeniu uległ także kościół pw. Św. Andrzeja. Odbudowę tego kościoła prowadził opat Piotr w latach 1494–1505. Po odbudowie Jeżów należał do grona najpiękniejszych miasteczek Polski. Gościł tu król Zygmunt I Stary (4 czerwca 1513 r.) i jego syn Zygmunt II August (10 maja 1552 r.).

Upadek Jeżowa

W czasie „potopu szwedzkiego” (1655–1657) miasto zostało dwukrotnie doszczętnie złupione i zniszczone (po raz pierwszy w kwietniu 1655, po raz drugi w czerwcu 1657 r.). Po raz trzeci miasto dotkliwie ucierpiało podczas rokoszu Lubomirskiego w r. 1665, kiedy dokonano gwałtu na mieszczanach Jeżowa. Dwa lata później (1667) Jeżów (pomijając zakonników) liczył tylko 33 mieszkańców. Dla upamiętnienia pomordowanych i zmarłych podczas zarazy w drugiej połowie XVII w. wzniesiono kościół cmentarny pod wezwaniem św. Leonarda. Mimo usilnych starań prepozytorów jeżowskich miasto odbudowywało się wolno. W roku 1777 Jeżów posiadał 91 domów mieszkalnych i 546 mieszkańców i miał prawo do 4 jarmarków. W roku następnym król Stanisław August Poniatowski dodał do istniejących cztery nowe jarmarki.

W wyniku II rozbioru Polski (1793) Jeżów znalazł się we władzy Prus. Prusacy założyli w mieście garnizon wojskowy i sporządzili dokładny opis miasta (88 drewnianych domów, 393 mieszkańców, w tym osób głównych 93). W mieście było 27 rzemieślników, pozostali mieszkańcy utrzymywali się z rolnictwa (dysponując 44 końmi i 180 wołami pociągowymi) i z hodowli (spis niemiecki rejestruje ogółem: 97 krów, 61 owiec, 96 świń). W mieście był szpital-przytułek, w którym przebywało 8 starców lub kalek. Władzę w mieście sprawował burmistrz (Józef Szwaciński) przy pomocy 6 radnych. Sekularyzacja dóbr kościelnych w roku 1796 spowodowała likwidację prepozytury benedyktyńskiej. Dobra kościelne przeszły pod administrację króla pruskiego, a Jeżów stał się miastem królewskim. Tym samym miasto utraciło zamożnego patrona w postaci zakonu benedyktynów. W roku 1798 liczyło 98 domów i 526 mieszkańców. Dość znaczny wzrost ludności wiązał się z osiedlaniem się w Jeżowie kupców i rzemieślników żydowskich, którzy wcześniej nie mogli mieszkać w posiadłościach kościelnych.

W latach 1807–1815 Jeżów wchodził w skład Księstwa Warszawskiego. Jednak okres wojen napoleońskich nie był korzystny dla rozwoju miasta. 6 lipca 1807 roku rozgorzał wielki pożar, który strawił większość domów. W roku 1809 wybuchła epidemia cholery, która zdziesiątkowała ludność. W mieście przestały funkcjonować targi, szkoła elementarna została zamknięta. Funkcjonował w dalszym ciągu jedynie szpital-przytułek.

Wraz z utworzeniem Królestwa Polskiego pojawiły się symptomy rozwoju miasta. W roku 1815 wybrukowano rynek miejski, a w roku 1837 dwie główne ulice – Piotrkowską i Tylną. W roku 1826 wytyczono rewir dla Żydów, których liczba znacząco wzrastała. W roku 1830 miasto liczyło 102 domy i 798 mieszkańców, w tym 67 Żydów.

Według spisu z roku 1860 Jeżów posiadał 2 kościoły (jeden murowany, drugi cmentarny drewniany) i 125 domów (2 murowane). Miał 1217 mieszkańców, w tym 335 Żydów i 16 Niemców. W mieście były 2 zajazdy i 9 karczem. Handlem zajmowało się 60 osób, rzemiosłem 97, reszta mieszczan trudniła się hodowlą i rolnictwem.

Utrata praw miejskich

W roku 1869 na mocy ukazu carskiego Jeżów utracił prawa miejskie, a w roku następnym decyzją gubernatora piotrkowskiego został włączony do gminy Popień (z siedzibą w Popieniu). Mimo degradacji Jeżów pozostał głównym ośrodkiem w gminie. Tu była jedyna w całej gminie szkoła początkowa, do której uczęszczało prawie dwustu uczniów (w drugiej istniejącej szkole w Katarzynowie, stworzonej przez kolonistów niemieckich, uczono wyłącznie w języku niemieckim i rosyjskim). Dobrze rozwijało się w Jeżowie szkolnictwo zawodowe.

II wojna światowa

Podczas okupacji niemieckiej, w 1940, Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1600 Żydów. W marcu 1941 zostali wywiezieni do getta w Warszawie, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani^[11].

Odzyskanie statusu miasta

29 grudnia 2021 rada gminy Jeżów podjęła uchwałę w sprawie odzyskania praw miejskich przez Jeżów. Według wójta Mariusza Guzickiego chodzi o sprawiedliwość dziejową. Większość mieszkańców, z którymi rozmawiało Radio Łódź, przychylnie patrzy na starania władz samorządowych o przywrócenie praw miejskich^[12]. Termin przeprowadzenia konsultacji społecznych były dni 2-23 lutego 2022^[13]. W konsultacjach wzięło udział 801 spośród 2711 osób uprawnionych do głosowania (frekwencja 29,55%). Za nadaniem statusu miasta głos oddało 731 osób (91,26%), przeciwko było 40 głosujących (4,99%), 27 osób wstrzymało się od głosu (3,37%), a 3 głosy były nieważne^[14]. Dnia 25.03.2022 Rada Gminy Jeżów jednomyślnie, głosami 13 radnych przyjęła uchwałę XXXVI/258/2022 o wystąpieniu z wnioskiem o nadanie statusu miasta miejscowości Jeżów^[15]. 1 stycznia 2023 doszło do przywrócenia statusu miasta^[16].

Zabytki

Według rejestru zabytków NID^[17] na listę zabytków wpisane są obiekty:

zespół klasztorny benedyktynów, XVI–XX w.:
- kościół, obecnie parafialny pw. św. Józefa (dobudowany do nawy kościoła św. Andrzeja), 1907–14, nr rej.: A-444 z 8.12.1976
- kościół pw. św. Andrzeja, XVI w., nr rej.: 11-I-11 z 20.09.1947 i z 19.11.1960 oraz 11 z 27.05.1967
- cmentarz kościelny, nr rej.: A 988 z 22.02.1995
- dzwonnica, 1914, nr rej.: jw.
cmentarz rzymskokatolicki, XIX w., nr rej.: 848 A z 30.12.1994
kościół cmentarny pw. św. Leonarda, drewniany, 2 poł. XVII w., nr rej.: 10-I-10 z 20.09.1947 i z 19.11.1960 oraz 10 z 27.05.1967
brama cmentarna, nr rej.: jw.
cmentarz wojenny (żołnierzy polskich), ul. Wojska Polskiego, 1939–1945, nr rej.: 905/A z 21.12.1992
kaplica (mauzoleum), 1884, nr rej.: jw.
cmentarz wojenny z I wojny światowej (żołnierzy niemieckich), nr rej.: 944/A z 19.11.1993
dom, al. 1 Maja 7/9, drewniany, pocz. XIX w., nr rej.: A-445 z 30.10.1976
dom, al. 1 Maja 17, poł. XIX w., nr rej.: A-446 z 8.12.1976
dom, ul. Rawska 7, 1 poł. XIX w., nr rej.: 517-I-11 z 23.01.1950
dom, ul. Rawska 43, 1 poł. XIX w., 2 poł. XIX w., nr rej.: A-447 z 20.11.1976
dom, ul. Szkolna 6, drewniany, 1820, nr rej.: 516-I-11 z 23.01.1950

Zobacz też

rozruchy w Jeżowie (1945)
cmentarz żydowski w Jeżowie

Przypisy

↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 408 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Oskar Kolberg: Mazowsze. Obraz etnograficzny. T. 1: Mazowsze polne. Cz. 1. Kraków: Drukarnia Wł. L. Anczyca i Spółki, 1885, s. 4. OCLC 812176564. [dostęp 2022-12-20]. (pol.).
↑ Stanisław Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 112.
↑ Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.
↑ Postanowienie z 23 stycznia (4 lutego) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 77)
↑ Dz.U. z 1953 r. nr 42, poz. 199
↑ Uchwała Nr 29/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu brzezińskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39)
↑ Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).
↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2022 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta (Dz.U. z 2022 r. poz. 1597)
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 382 .
↑ Jeżów chce pójść śladem Bolimowa i Lutomierska. "Może stać się miastem w 2023 roku"
↑ Konsultacje Jeżów
↑ Wyniki Jeżów
↑ Uchwała
↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 1597.
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-17].

Bibliografia

Jan Józefecki, Maria Piekut: Zarys dziejów Jeżowa. Łowicz, 1985.
Marek Koter, Stanisław Liszewski, Andrzej Suliborski: Łódź i region Polski Środkowej. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 2000, s. 338-339. ISBN 83-87749-21-4

Linki zewnętrzne

Jeżów 3, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 583 .

Gmina Jeżów

Siedziba gminy	Jeżów
Wsie	Brynica Frydrychów Góra Jankowice Jasienin Duży Jasienin Mały Jeżów Kosiska Lubiska Mikulin Mościska Olszewo Popień-Parcela Przybyszyce Rewica Rewica Królewska Rewica Szlachecka Rewica-Kolonia Stare Leszczyny Strzelna Taurów Władysławowo Wola Łokotowa Zamłynie
Kolonie	Jankowice-Kolonia Leszczyny-Kolonia Lubiska-Kolonia Mikulin-Parcela
Osady	Brzozowica Dąbrowa Popień
Integralne części wsi	Klin Marianówek Niwa

Miasta województwa łódzkiego

Miasta na prawach powiatu	Łódź Piotrków Trybunalski Skierniewice
Miasta powiatowe	Bełchatów Brzeziny Kutno Łask Łęczyca Łowicz Opoczno Pabianice Pajęczno Poddębice Radomsko Rawa Mazowiecka Sieradz Tomaszów Mazowiecki Wieluń Wieruszów Zduńska Wola Zgierz
Miasta gminne	Aleksandrów Łódzki Białaczów Biała Rawska Błaszki Bolesławiec Bolimów Dąbrowice Drzewica Działoszyn Głowno Grabów Inowłódz Jeżów Kamieńsk Kiernozia Koluszki Konstantynów Łódzki Krośniewice Lutomiersk Lututów Osjaków Ozorków Parzęczew Piątek Przedbórz Rozprza Rzgów Stryków Sulejów Szadek Tuszyn Ujazd Uniejów Warta Wolbórz Zelów Złoczew Żarnów Żychlin

Powiat brzeziński

Miasta	Brzeziny Jeżów
Gminy miejskie	Brzeziny
Gminy miejsko-miejskie	Jeżów
Gminy wiejskie	Brzeziny Dmosin Rogów

Powiat brzeziński (1867–1975)

Siedziba powiatu – Brzeziny

Przynależność wojewódzka	gubernia piotrkowska (1867–1915) woj. łódzkie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (1945–75)
Miasta	Będków (do 1870) Brzeziny Głowno (do 1870 i 1925–40 →) Jeżów (do 1870) Koluszki (de facto od 1940, de jure od 1949) Stryków (do 1870 i od 1923) Tomaszów (Mazowiecki) (do 1948 →) Ujazd (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bedoń (do 1874) Będków (od 1868) Biała (do 1954) Bratoszewice (do 1954) Brzeziny (od 1973) Ciosny (do 1954) Długie (1868–1953) Dmosin Dobra (do 1954) Gałków (do 1874) Gałkówek (1874–1954) Głowno (191?–25) Jeżów (od 1953) Katarzynów (do 1868 i 1953–54) Koluszki (od 1973) Lipiny (do 1954) Łazisko (do 1953) Łaznów (do 1953) Mikołajów (1868–1954) Mroga Dolna (do 1953) Niesułków (do 1954) Nowosolna (od 1973) Popień (do 1953) Rogów (od 1953) Rokiciny (od 1953) Stryków (191?–23) Stryków (od 1973) Ujazd (od 1953)
Gromady (1954–72)	Andrespol (1954–57 →) Będków (1954–72) Biała (1954–56 →) Borowa (1954–59) Bratoszewice (1954–72) Bronowice (1954–72) Chrusty Nowe / Nowe Chrusty (1954–72) Ciosny (1959–72) Dąbrówka Duża (1954–72) Dmosin (1954–72) Dobra (1954–72) Drzazgowa Wola (1954–59) Gałków Duży (1954–72) Gałkówek-Kolonia (1954–72) Janków (1954–59) Jeżów (1954–72) Kalonka (1954–59) Katarzynów (1954–72) Kołacin (1954–72) Koźle (1954–72) Lipiny (1954–72) Łaznów (1954–72) Nadolna (1954–61) Niesułków (1954–72) Niewiadów (1954–72) Olszowa (1954–59) Popielawy (1954–59) Prażki (1954–59) Redzeń Stary (1954–61) Rogów (1954–72) Rokiciny (1954–72) Różyca (1954–72) Skoszewy Stare / Stare Skoszewy (1954–72) Smardzew (1954–56 →) Swędów (1954–59) Ujazd (1954–72) Wierzchy (1954–59) Wola Cyrusowa (1954–59) Wola Łokotowa (1954–68) Zaborów (1954–72) Zawada (1954–72)

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasto):