Bolimów

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Kościół pw. Świętej Trójcy


Herb	Flaga

Państwo

Polska

Województwo

łódzkie

Powiat

skierniewicki

Gmina

Bolimów

Prawa miejskie

1370–1870, 2022

Burmistrz

Stanisław Linart

Powierzchnia

3,78^[1] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość

899^[1]
238^[1] os./km²

Strefa numeracyjna

Kod pocztowy

99-417

Tablice rejestracyjne

ESK

Położenie na mapie gminy Bolimów

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa łódzkiego

Położenie na mapie powiatu skierniewickiego

52°04′35″N 20°09′47″E/52,076389 20,163056

TERC (TERYT)

1015014^[2]

SIMC

0725068

Multimedia w Wikimedia Commons

Informacje w Wikipodróżach

Strona internetowa

Bolimów – miasto w Polsce położone w województwie łódzkim, w powiecie skierniewickim, siedziba gminy Bolimów.

Założony jako miasto prywatne około 1370, potwierdzenie prawa chełmińskiego uzyskał w 1519^[3]. W 1792 jako miasto królewskie w starostwie bolimowskim w ziemi sochaczewskiej województwa rawskiego^[4]. W 1827 jako miasto rządowe Królestwa Kongresowego, położone było w powiecie sochaczewskim, obwodzie sochaczewskim województwa mazowieckiego^[5].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Bolimów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa skierniewickiego. W 2022 miejscowość odzyskała prawa miejskie^[6].

Historia

Jako miasto Bolimów wspominany był już w 1370 roku^[7], jednak była to najprawdopodobniej lokacja nieudana, gdyż w późniejszych dokumentach figuruje jako wieś. Prawa miejskie nadał mu książę Siemowit V w latach 30. XV wieku. Po włączeniu Mazowsza do Korony Bolimów stał się miastem królewskim^[8]. Status miasta miejscowość utraciła w 1870.

Od 1773 roku w mieście zaczynają osiedlać się Żydzi. W 1794 roku liczba mieszkańców wyznania mojżeszowego wynosiła 33 osoby. Po powstaniu Chmielnickiego i wypędzeniach z Austrii liczba starozakonnych w mieście wzrasta. W 1800 roku mieszkało ich w Bolimowie 84^[9]. W związku ze wzrastającą liczbą Żydów, w Bolimowie została utworzona gmina żydowska. W 1827 roku mieszkało tutaj 233 Żydów (24%), w 1857 — 339 (30%). W 1878 roku w całej gminie żyło 505 Żydów, a w 1897 roku – 339 Żydów. Na początku XIX wieku wybudowano synagogę, zlokalizowaną naprzeciwko kościoła filialnego św. Anny. Około 1870 roku został założony cmentarz żydowski. W Bolimowie istniał Okręg Bóżniczy, do którego należeli Żydzi z Nieborowa i Kompiny. W latach 1860–1865 rabinem Bolimowa był Efraim-Boruch Engleman. Kolejnym znanym rabinem urzędującym tam był Dawid Silman (1904–1912)^[9].

Osobny artykuł: Bitwa pod Bolimowem.

Podczas I wojny światowej, w okresie od 18 grudnia 1914 do 17 lipca 1915, w pobliżu Bolimowa przebiegała linia frontu (stanowiącego część większych walk, tzw. bitwy nad Rawką), ciągnącego się wzdłuż Rawki i Bzury. Pod Bolimowem, 31 stycznia 1915 roku armia niemiecka po raz pierwszy użyła broni chemicznej. Pozycje rosyjskie zostały ostrzelane pociskami artyleryjskimi o symbolu T (T-stoff) wypełnionymi bromkiem ksylilu – środkiem wywołującym łzawienie, oraz pewną liczbą pocisków chemicznych o oznaczeniu „Ni” (niem. Nispulver) – wywołujących kichanie. Ze względu jednak na niską temperaturę powietrza (-3 °C) gaz ten nie parował, w związku z czym atak okazał się nieskuteczny.

Niespełna pół roku później, 31 maja 1915, miał miejsce największy na wschodnim teatrze działań wojennych atak gazowy. Wojska niemieckie, między Bolimowem a Sochaczewem, użyły przeciwko armii rosyjskiej 264 ton ciekłego chloru wypuszczonego z 12 tysięcy butli rozmieszczonych przed linią okopów rosyjskich. Ilość ta ponad dwukrotnie przewyższała ilość gazu użytą podczas ataku gazowego przeprowadzonego 22 kwietnia 1915 pod Ypres. W ciągu kilkunastu minut zginęło kilka tysięcy osób (dokładna liczba jest nie do ustalenia). Wielu zmarło w szpitalach wskutek zatrucia gazem. Łącznie niemiecki atak gazowy pozbawił życia blisko 11 tysięcy ludzi. Do lipca przeprowadzono jeszcze dwa ataki gazowe: 12 czerwca 1915 roku^[10] w rejonie wsi Żylin nad Bzurą oraz 6/7 lipca 1915 na odcinku Wola Szydłowiecka – Zakrzew, tu wiatr zepchnął chmurę gazową na żołnierzy niemieckiego 12 rezerwowego pułku piechoty i jeden z batalionów 228 rezerwowego pułku piechoty, powodując zatrucie 1200 żołnierzy, z czego około 350 zmarło.

Osobny artykuł: Cmentarz wojenny w Huminie.

Pamiątkami z tego okresu są dwa gongi pożarowe, wykonane z połówek butli po chlorze. Natomiast pod Bolimowem są liczne cmentarze wojenne (m.in. w: Kolonii Bolimowskiej Wsi, Wólce Łasieckiej, Joachimowie Mogiłach, Huminie).

W 1925 roku Żydzi prowadzili w Bolimowie 16 sklepów i 12 warsztatów rzemieślniczych^[11].

W 1939 roku w mieście mieszkało 235 Żydów. Po zajęciu miasta przez Niemców, w marcu 1940 roku powołano Judenrat, którego przewodniczącym został Berek Mordka Man, a zastępcą – Zelek Poznański. 27 maja 1940 roku okupanci utworzyli getto dla Żydów. Początkowo było ono gettem otwartym, ale rozkazem z dnia 11 czerwca 1940 roku getto zostało zamknięte. Przed 11 czerwca dotarł transport Żydów przesiedlonych z Łowicza, a w późniejszym okresie ze Strykowa, Łodzi i Łowicza. Ogółem przez getto w Bolimowie przeszło ok. 1500 osób. W marcu 1941 roku wszyscy Żydzi z getta w Bolimowie zostali przesiedleni do getta warszawskiego a następnie wywiezieni do obozów zagłady. 11 Żydów, którzy pozostali do uprzątnięcia getta po jego likwidacji Niemcy zamordowali w Lasach Bolimowskich^[12].

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[13] na listę zabytków wpisane są obiekty:

Strefy ochrony konserwatorskiej (plac rynkowy z zabudową...), nr rej.: 792 z 10.08.1989
Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, 1660–1667, nr rej.: R.96-VI-5 z 29.03.1949 oraz 107 z 15.08.1961
Cmentarz rzymskokatolicki, Poświętne, XVII–XIX w., nr rej.: 938 z 10.11.1993
Kościół filialny pw. św. Anny, 1635, nr rej.: R.97-VI-6 z 29.03.1949 oraz 108 z 15.08.1961
Cmentarz rzymskokatolicki, ul. Skierniewicka, nr rej.: 939 z 19.11.1993
Cmentarz żydowski w Bolimowie, nr rej.: 898 z 21.12.1992
Dom, ul. Farna 14, drewniany, XVIII/XIX w., nr rej.: 101-VI-10 z 29.03.1949 i z 16.03.1961

Bolimów w sztuce

Książka Łazarz(inne języki) Wydawnictwo: Państwowy Instytut Wydawniczy, Data wydania: 1977-01-01, tłumacz : Julian Rogoziński^[14]: W pierwszej części obszernie opowiada w wizji będącej formą majaczenia o użyciu przez Niemców trującego gazu w czasie I wojny światowej podczas fikcyjnej „bitwy pod Bolgako” w 1916 roku nad Wisłą — pierwsze użycie faktycznie mający miejsce podczas bitwy pod Bolimowem w styczniu 1915
Film „Obłoki śmierci – Bolimów 1915” reżyseria Ireneusz Skruczaj, scenariusz Ireneusz Skruczaj, Piotr Jasiński, gatunek Fabularyzowany dokument, produkcja Polska, premiera 1 sierpnia 2020 (Światowa premiera) 5 listopada 2021 (Polska premiera kinowa)^[15]

Informacje dodatkowe

W kolekturze Totalizatora Sportowego w Bolimowie kupiono zwycięski los w Lotto. Szczęśliwa osoba, w dniu 22 września 2012 roku, wygrała 29 465 370 PLN i 60 groszy. Wygrana ta była czwartą co do wysokości w tej grze losowej^[16].

Zobacz też

Synagoga w Bolimowie

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-12-08] .
↑ Stanisław Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 113.
↑ Karol de Perthées, Mappa szczegulna woiewodztwa rawskiego, 1792
↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 32.
↑ 10 nowych miast na mapie Polski od 1 stycznia 2022 roku. www.gov.pl. [dostęp 2022-01-01]. (pol.).
↑ Słowniczek krajoznawczy wraz z najważniejszymi informacjami praktycznymi. W: Marek Dąbrowski, Roman Kościński, Zbigniew Kozłowski, Zygmunt Malinowski, Wiesław Szczepanek: Trasy kolarskie wokół Warszawy. Warszawa: Zakład Wydawniczo-Propagandowy PTTK, 1981, s. 64.
↑ Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 37.
↑ ^a ^b Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2022-06-17] .
↑ Grzegorz Kłos: "Obłoki śmierci - Bolimów 1915". 70 km od Warszawy doszło do masakry. Zginęło 80 tys. osób. 2021-11-04. [dostęp 2023-01-13].
↑ G.G. Miron G.G., Sh.S. Shulani Sh.S. (red.), The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos during the Holocaust, Jerozolima 2009, s. 66 .
↑ S.S. Spector S.S., G.G. Wigoder G.G., The Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaus, t. 1, Nowy Jork 2001, s. 167 .
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-19].
↑ lubimyczytac : ksiazka lazarz
↑ film.dziennik : bolimow-atak-gazowy-1915-film-i-wojna-swiatowa-fritz-haber
↑ Rekordowy 2012 rok. W Bolimowie padła trzecia najwyższa w historii Lotto wygrana – 29 465 370,60 zł [online], lotto.pl [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-16] .

Bibliografia

StanisławS. Kaliński StanisławS., Bolimów 1915, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015, ISBN 978-83-11-13729-5, OCLC 934753687 .

Linki zewnętrzne

Bolimów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 301 .
Bolimów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 192 .
Bitwa nad Rawką i Bzurą – Atak gazowy pod Bolimowem 1914–1915. 2006. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-04)].
Historia Żydów w Bolimowie na portalu Wirtualny Sztetl
Historia butli po chlorze – zabytki które można znaleźć w Polsce
Gazowy Książę na Wojnie (Książę Leopold Bawarski pod Bolimowem)

Gmina Bolimów

Siedziba gminy	Bolimów
Sołectwa	Bolimowska Wieś Bolimów Humin Humin-Dobra Ziemskie (sołectwa: Humin-Dobra Ziemskie I i Humin-Dobra Ziemskie II) Jasionna Joachimów-Mogiły Józefów Kęszyce-Wieś Kolonia Bolimowska-Wieś Kolonia Wola Szydłowiecka Kurabka Łasieczniki Nowe Kęszyce Podsokołów Sierzchów (od 1992) Sokołów Wola Szydłowiecka Wólka Łasiecka Ziąbki Ziemiary

Miasta województwa łódzkiego

Miasta na prawach powiatu	Łódź Piotrków Trybunalski Skierniewice
Miasta powiatowe	Bełchatów Brzeziny Kutno Łask Łęczyca Łowicz Opoczno Pabianice Pajęczno Poddębice Radomsko Rawa Mazowiecka Sieradz Tomaszów Mazowiecki Wieluń Wieruszów Zduńska Wola Zgierz
Miasta gminne	Aleksandrów Łódzki Białaczów Biała Rawska Błaszki Bolesławiec Bolimów Dąbrowice Drzewica Działoszyn Głowno Grabów Inowłódz Jeżów Kamieńsk Kiernozia Koluszki Konstantynów Łódzki Krośniewice Lutomiersk Lututów Osjaków Ozorków Parzęczew Piątek Przedbórz Rozprza Rzgów Stryków Sulejów Szadek Tuszyn Ujazd Uniejów Warta Wolbórz Zelów Złoczew Żarnów Żychlin

Powiat skierniewicki

Miasto	Bolimów
Gmina miejsko-wiejska	Bolimów
Gminy wiejskie	Głuchów Godzianów Kowiesy Lipce Reymontowskie Maków Nowy Kawęczyn Skierniewice Słupia

Powiat łowicki (1867–1975)

Siedziba powiatu – Łowicz

Przynależność wojewódzka	gubernia warszawska (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (II RP) (1939) woj. łódzkie (1945–75)
Miasta	Bielawy (do 1870) Bolimów (do 1870) Głowno (← od 1940) Łowicz Sobota (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Antoniew (1953–54) Bąków (do 1953) Bielawy (od 1870) Bolimów (od 1870) Chąśno (od 1953) Dąbkowice (187?–1953) Domaniewice (od 1933) Głowno (od 1973) Jamno (1953–54) Jeziorko (do 1953) Kiernozia (← od 1922) Kocierzew Południowy (od 1973) Kompina (do 1954) Lubianków (do 1953) Łowicz (od 1973) Łyszkowice Nieborów Walewice (do 1870) Zduny (od 1953)
Gromady (1954–72)	Antoniew (1954–68) Arkadia (1959–72) Bąków Górny (1954–72) Bednary (1954–72) Bełchów (1954–72) Bielawy (1954–72) Bobrowniki (1954–59) Bocheń (1956–59) Boczki (1954–72) Boczki Domaradzkie (1954–59) Bolimów (1954–72) Borów (1954–61) Chąśno (1954–72) Chruślin (1954–72) Domaniewice (1954–72) Emilianów (1961–69) Głowno (1968–72) Jamno (1954–72) Kiernozia (1954–72) Kocierzew (1954–72) Kompina (1954–72) Krępa (1954–68) Kurabka (1954–58) Lasocin (1954–59) Lubianków (1954–68) Łaźniki (1954–59) Łyszkowice (1954–72) Mastki (1954–68) Mąkolice (1954–61) Mysłaków (1954–59) Mystkowice (1954–56) Nieborów (1954–72) Niedzieliska (1954–57) Niedźwiada (1954–72) Osiek (1954–59) Oszkowice (1954–61) Oszkowice (1970–72) Otolice (1959–72) Pilaszków (1954–59) Popów (1954–59) Popów k/Głowna (1954–72) Psary (1954–56) Pszczonów (1954–56 →) Sierakowice Prawe (1954 →) Skaratki (1954–61) Sobota (1954–72) Stachlew (1954–57) Stępów (1954–58) Trzcianka (1954–59) Waliszew (1956–59) Wola Szydłowiecka (1954–58) Zakulin (1954–59) Zawady (1954–61) Zduny (1954–72) Złaków Kościelny (1954–72)

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasto):