Siewierz

Siewierz
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek w Siewierzu
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

będziński

Gmina

Siewierz

Data założenia

1276

Prawa miejskie

1276-1870, od 1962

Burmistrz

Dariusz Waluszczyk

Powierzchnia

38,22 km²

Populacja (31.12.2023/)
• liczba ludności
• gęstość


5714
141,9 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 32

Kod pocztowy

42-470

Tablice rejestracyjne

SBE

Położenie na mapie gminy Siewierz
Mapa konturowa gminy Siewierz, w centrum znajduje się punkt z opisem „Siewierz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Siewierz”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Siewierz”
Położenie na mapie powiatu będzińskiego
Mapa konturowa powiatu będzińskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Siewierz”
Ziemia50°27′59″N 19°13′48″E/50,466389 19,230000
TERC (TERYT)

2401074

SIMC

0943204

Urząd miejski
ul. Żwirki i Wigury 16
42-470 Siewierz
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
BIP

Siewierz – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie będzińskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Siewierz, w Zagłębiu Dąbrowskim. Według danych z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 5568 mieszkańców[1].

Miasto biskupstwa krakowskiego w księstwie siewierskim w końcu XVI wieku[2].

Położenie

Siewierz leży w historycznej Małopolsce, w dawnej ziemi krakowskiej[3]. Położony jest na Garbie Tarnogórskim nad rzeką Czarną Przemszą.

Nazwa

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i istniała już w XII wieku. Nazwa notowana w 1123–1125 jako Seuor, 1232 Sewior, 1250 Siewior, 1544 Siewierz, 1546 Siewier, 1889 Siewierz[4][5].

Pochodzi od nieistniejącego obecnie w języku polskim rzeczownika siewiór, oznaczającego „północ”. Do końca XV w. nazwa miasta brzmiała w taki właśnie sposób (Syewyor, 1470–1480). Nazwa określała zapewne miejsce położone na północ od innego obiektu geograficznego[5].

Zabytki

Historia

Ruiny zamku biskupów krakowskich
Siewierz w granicach Korony Królestwa Polskiego jako Szewior na mapie Wacława Grodzieckiego wydrukowanej w 1592 roku.
Kamienica mieszczańska z XVIII wieku, w Rynku
Kościół św. Macieja Apostoła
Kościół św. Barbary i Walentego z 1618 roku
Kościół św. Jana Chrzciciela w Siewierzu
Pomnik ku czci Józefa Piłsudskiego przy kościele św. Macieja Apostoła
Izba Tradycji i Kultury Dawnej
Fragment rynku z fontanną

Najstarszy dokument odnotowujący miejscowość pochodzi z 1105 i wymienia dochody z targu, karczmy oraz jatki jakie z Siewierza uzyskuje Opactwo Benedyktynów w Tyńcu pod Krakowem. Około 1179 miejscowość wraz z całą ziemią siewierską znalazła się pod władaniem Piastów z linii opolskiej, a następnie bytomsko-kozielskich oraz cieszyńskich[6].

Już w XII w. Siewierz był osadą targową, a od początku XIII w. siedzibą kasztelanii. Kodeks dyplomatyczny Małopolski odnotowuje dwa łacińskie dokumenty z 1232 oraz 1252, w których wymienieni są kasztelanowie siewierscy Jaksa oraz Wladimirus. Początkowo ośrodek grodowy znajdował się na południowy zachód od dzisiejszego miasta i zlokalizowany był wokół romańskiego kościoła pw. św. Jana Chrzciciela. Prawdopodobnie po najazdach mongolskich został przeniesiony w miejsce łatwiejsze do obrony. W 1276 r. Siewierz uzyskał prawa miejskie. Wytyczono wówczas rynek będący do dziś głównym centrum miasta. W XIV w. książęta bytomscy wznieśli lub zainicjowali budowę murowanego zamku. (patrz: zamek biskupi w Siewierzu)[6].

26 lutego 1289 r. doszło pod miastem do krwawej bitwy między wojskami sprzymierzonych z Henrykiem IV Probusem książąt śląskich a koalicją Władysława Łokietka, wówczas księcia kujawskiego, i książąt mazowieckich. Wcześniejsze wtargnięcie wojsk Probusa na teren księstwa bytomskiego, w granicach którego leżała wówczas kasztelania siewierska, spowodowało złożenie przez zagrożonego Kazimierza hołdu lennego królowi Czech, Wacławowi II. Był to pierwszy z czeskich hołdów lennych na Śląsku.

30 grudnia 1443 r. biskup krakowski, Zbigniew Oleśnicki wykupił księstwo siewierskie wraz z zamkiem od zadłużonego księcia cieszyńskiego, Wacława I. Miasto stało się stolicą świeckiego księstwa feudalnego, rządzonego przez biskupów krakowskich (patrz: księstwo siewierskie), które w dużej mierze było zależne od Korony Królestwa Polskiego (później bezpośrednio w jej składzie) i należało do diecezji krakowskiej. Od tego czasu Siewierz stał się ponownie integralną częścią Małopolski[7]. Od 1484 r. biskup krakowski Jan Rzeszowski zaczął używać tytułu księcia siewierskiego (Dominus et Princeps Ducatus Severiensis)[8].

W XVI w. biskupi rozbudowali gotycki zamek dążąc do przekształcenia go w renesansową rezydencję. Od końca średniowiecza aż do upadku Rzeczypospolitej, Siewierz był siedzibą sądu zwanego ziemskim, który łączył w sobie cechy typowe dla dawnego prawa śląskiego oraz polskiego prawa ziemskiego, dwóch sądów: ziemskiego i grodzkiego[9].

W czasie potopu szwedzkiego księstwo nominalnie pozostawało neutralne, jednak na zamku przebywały oddziały hetmana Stefana Czarnieckiego, co skłoniło Szwedów do jego zajęcia. Wojska szwedzkie obłożyły też Siewierz kontrybucją w naturze – trzykrotnie większą niż pozostałe miasta Księstwa Siewierskiego[10].

W 1790 r. Sejm Wielki zlikwidował Księstwo siewierskie, wcielając je do Rzeczypospolitej. W tym samym roku książę – biskup Feliks Paweł Turski opuścił oficjalnie zamek w Siewierzu.

Zabory

W 1795 następstwie III rozbioru Polski Siewierz wszedł w skład zaboru pruskiego jako Nowego Śląska, natomiast Siewierz stał się miastem powiatowym. Po zwycięskim dla Polaków drugim powstaniu wielkopolskim jakie odbyło się w 1806 miejscowość w latach 1807–1815 znalazła się w granicach Księstwa Warszawskiego. W 1807 Napoleon Bonaparte restytuował księstwo siewierskie i oddał je swemu marszałkowi Jean Lannes, księciu Montebello, od którego miejscowość przejął rząd Księstwa Warszawskiego. W 1815 w wyniku ustaleń kongresu wiedeńskiego dokonano podziału księstwa i miejscowość znalazła się w zaborze rosyjskim w Królestwie Kongresowym[6].

W 1827 w mieście znajdowało się 261 domów zamieszkanych przez 1344 mieszkańców. W 1858 liczba domów wzrosła do 265, w tym 14 murowanych, a liczba mieszkańców do 1586 z czego wszyscy byli chrześcijanami. W 1870 Siewierz utracił prawa miejskie w wyniku carskich represji za powstanie styczniowe 1863. W 1880 liczba mieszkańców wynosiła 1989. W 1889 w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona jest jako osada miejska, dawniej miasto leżące w powiecie będzińskim, gminie Sulików, parafia Siewierz. W osadzie było wówczas 300 domów, w których mieszkało 2500 mieszkańców. Miejscowość miała 3281 mórg powierzchni. Znajdowały się w niej dwa kościoły, dwie szkoły początkowe męska i żeńska, sąd gminny, przytułek dla 11 starców, apteka[4].

II Rzeczpospolita Polska

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku, Siewierz, wraz z całym powiatem będzińskim, został włączony do województwa kieleckiego. W 1927 roku utworzono powiat zawierciański, w którego skład wszedł Siewierz (również w granicach województwa kieleckiego).

W 1930 r. odsłonięto pomnik siewierzan poległych w walce o niepodległość[11].

II wojna światowa

4 września 1939 niemiecki Freikorps zamordował w Siewierzu 10 Polaków. W 1943 r. do obozu zagłady w Auschwitz-Birkenau wywieziona została cała ludność żydowska (w 1939 r. 229 osób). W okresie wojny zginęło około 300 osób. Po zakończeniu wojny ziemia siewierska wraz z całym powiatem zawierciańskim została przyłączona do województwa śląsko-dąbrowskiego[12].

Okres powojenny

Następnie okresie PRL miejscowość leżała w powiecie zawierciańskim w województwie katowickim. W 1955 Siewierz był gromadą, a od 1958 osiedlem zajmującym 31 km² powierzchni oraz liczącym 4000 mieszkańców. Miejscowość odzyskała prawa miejskie w 1962, ale większość mieszkańców, 71% w dalszym ciągu utrzymywało się jeszcze z rolnictwa. W mieście znajdowała się szkoła podstawowa oraz liceum[6]. 1973 r. w wyniku reformy administracji terenowej podjęto decyzję o likwidacji gromad, co pozwoliło przyłączyć do miasta i gminy sąsiednich wsi: Brudzowic, Dziewek, Gołuchowic, Żelisławic, Podwarpia, Wojkowic Kościelnych, Kuźnicy Warężyńskiej i Trzebiesławic.

Dzisiaj stanowi ośrodek turystyczny, leżący w zapleczu aglomeracji górnośląskiej. Zachowane zabytki to barokowe kościoły datowane od XVI do XVIII w., a zwłaszcza ruiny gotyckiego zamku książąt śląskich, a następnie biskupów krakowskich – książąt siewierskich powstałego od XIV do XVI. Pod miastem zachował się romański kościół św. Jana Chrzciciela w Siewierzu z I poł. XII w. (według Jana Długosza datowany na 1144 r.). Ruch wypoczynkowy obsługuje także zalew Przeczycko-Siewierski, zalew powstały w wyniku spiętrzenia wód Czarnej Przemszy. Od lutego 2005 r. funkcjonuje Izba Tradycji i Kultury Dawnej obejmująca ekspozycje dawnego rzemiosła, rzeźby i rękodzieła artystycznego oraz tematykę historyczną związaną z dziejami księstwa siewierskiego i jego zabytków (w tym zamku).

Gospodarka

Od początku istnienia miejscowości rozwijała się w niej gospodarka oraz handel. W miejscowości rozwijała się metalurgia. W XII wieku w okolicy Siewierza odnotowana została kopalnia srebra. W XIV wieku zanotowane zostały w okolicy dwie kuźnice. Ich ślady pozostały w nazewnictwie sąsiadujących wsi Kuźnica Świętojańska oraz Kuźnica Sulikowska. Wytapiano tutaj żelazo. W 1820 koło Siewierza funkcjonowała świeżarka. W XVI wieku w mieście odnotowano cechy rzemieślnicze, z których największym był cech piwowarski. Browarnicy w XVIII wieku mieli 18 browarów i znaczną część swojej produkcji eksportowali na Śląsk. W mieście funkcjonowały wówczas tartak oraz folusz[6].

Również w XIX wieku w miejscowości rozwijał się handel oraz przemysł. W mieście na brukowanym rynku co dwa tygodnie odbywały się targi. Działał zakład wyrobów kamienno-glinianych oraz fabryka kafli. Funkcjonowały dwa zajazdy. Pod koniec XIX wieku po odebraniu praw miejskich przez rosyjskiego zaborcę miejscowość zaczęła nabierać wiejskiego charakteru co utrzymało się do połowy XX wieku[4].

W okresie PRL miejscowość miała charakter rolniczy, a produkcją rolną zajmowała się większość mieszkańców. W latach 60. w Siewierzu powstały drobne zakłady produkcyjne: Spółdzielnia Szewców i Cholewkarzy oraz warsztaty katowickiej spółdzielni "Guma"[6].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Siewierza w 2019 – dane GUS[13]:

[Plik:Piramida - własne.png|600x600px]]

Siewierz należy zaliczyć do małych miast, których liczba mieszkańców wynosi 5 568 (52,2% kobiety, a 47,8% mężczyźni). W okresie 2002-2019 liczba mieszkańców zmalała o 0,0%. Średni wiek mieszkańców wynosi 43,1 lat co odpowiada średniemu wiekowi mieszkańców w województwie śląskim, ale też w całej Polsce oraz porównywalny do średniego wieku mieszkańców całej Polski. W okresie 2019 r. odnotowano w Siewierzu ujemny przyrost naturalny wynoszący -27 osób, co odpowiada ujemnemu przyrostowi  -4,84 na 1000 mieszkańców. W 2019 r. w Siewierzu 59,0% mieszkańców żyło w małżeństwie; 23,5% mieszkańców Siewierza w stanie wolnym; 5,9% mieszkańców było po rozwodzie, natomiast 11,3% to wdowy/wdowcy[1].

Dzielnice Siewierza

Dzielnice Siewierza

Transport

Drogowy

Przez Siewierz przebiega południowa obwodnica miasta w ciągu drogi krajowej nr 78, która dwupoziomowym skrzyżowaniem łączy się z drogą drogą krajowa nr 91. Kilka kilometrów na południe od Siewierza, w miejscowości Podwarpie droga krajowa nr 91 łączy się z drogą ekspresową S1, która biegnie do zlokalizowanego w Pyrzowicach węzła z autostradą A1 (E75).

Kolejowy

Od 10.12.2023r. przez Siewierz będzie przebiegała nowa linia kolejowa S9 organizowana przez Koleje Śląskie na trasie Częstochowa - Tarnowskie Góry, przez Port Lotniczy w Pyrzowicach.

Autobusowy

Na terenie Siewierza kursuje 5 linii autobusowych (2A, 269, 619, 969, M23) organizowanych przez ZTM (2A wspólnie z miastem Myszków) i jedna (10) organizowana przez ZKA Zawiercie. którymi można się dostać do Będzina, Katowic, Myszkowa, Sosnowca, Zawiercia i okolicznych wsi lub gmin.

Wspólnoty wyznaniowe

Sport

Trybuna główna stadionu Przemszy Siewierz[15]

W mieście działa klub piłki nożnej Przemsza Siewierz, założony w 1946 roku, oprócz tego w mieście znajduje się klub Tenisa stołowego UKS Energia Siewierz oraz Klub Sportowy Animals - Boks Siewierz

Dni ziemi Siewierskiej

Dni ziemi Siewierskiej, czyli potocznie dni Siewierza, odbywają się przeważnie w czerwcu. Raz odbywały się one we wrześniu.

Znani artyści na obchodach dni ziemi Siewierskiej

Produkty tradycyjne

Żurek siewierski

Siedem siewierskich przysmaków jest wpisanych na listę potraw tradycyjnych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi[16]. Są to:

  • żurek siewierski
  • żołądki z gęsi po siewiersku
  • wątróbki gęsie po siewiersku
  • siewierska gęś pieczona
  • siewierska kaczka pieczona
  • smalec gęsi
  • borówka/brusznica siewierska

Przypisy

  1. ↑ a b Siewierz (śląskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, tabele, edukacja, przedszkola, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-01-14]  (pol.).
  2. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 100.
  3. ↑ Andrzej Nowakowski: Dzieje ustroju i prawa księstwa siewierskiego. Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1992, s. 14. ISBN 83-85334-16-5
  4. ↑ a b c Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. X, hasło „Siewierz”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1885. s. 602. [dostęp 2018-07-09].
  5. ↑ a b Rymut 1987 ↓.
  6. ↑ a b c d e f Praca zbiorowa 1965 ↓.
  7. ↑ http://bc.umcs.pl/Content/37925/PDF/czas4058_36_1989_18.pdf
  8. ↑ Siewierz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 603 .
  9. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  10. ↑ S. Korusiewicz: Dzieje księstwa siewierskiego i Siewierza do 1990, Piekary Śląskie, s. 82.
  11. ↑ Oficjalna strona Miasta i Gminy Siewierz [online], siewierz.pl [dostęp 2024-04-25]  (pol.).
  12. ↑ Oficjalna strona internetowa Miasta i Gminy Siewierz [online], siewierz.pl [dostęp 2021-01-14] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-16] .
  13. ↑ Siewierz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  14. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-17] .
  15. ↑ Siewierz – Stadion LKS Przemsza [online], PolskieStadiony.pl, 20 lipca 2020 [dostęp 2021-01-04]  (pol.).
  16. ↑ Lista potraw tradycyjnych – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Bibliografia

  • Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski, hasło "Siewierz". Wrocław, Warszawa, Kraków, Łódź: Ossolineum, 1987, s. 216. ISBN 83-04-02436-5.
  • Praca zbiorowa: Miasta polskie w tysiącleciu, tom I, województwo katowickie, hasło „Siewierz”. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Ossolineum, 1965, s. 467-468.

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Siewierz
  • Oficjalna strona internetowa Miasta i Gminy Siewierz
  • Siewierz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 602 .
  • Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
  • p
  • d
  • e
Gmina Siewierz
  • Siedziba gminy: Siewierz
Miasto
  • Siewierz
Wsie
Kolonie
  • Dzierżawa
  • Słowik
Części miasta
Części wsi
Przysiółek wsi
  • Surma
Nieoficjalny
przysiółek wsi

Herb gminy Siewierz

  • p
  • d
  • e
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
  • Siewierz
Gminy wiejskie
  • Bobrowniki
  • Mierzęcice
  • Psary

  • p
  • d
  • e
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

  • p
  • d
  • e
Powiat będziński (1867–1975) (► GGW)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
  • Bobrowniki (1867–1954 i od 1973)
  • Choroń (1867–1925)
  • Czeladź (1915)
  • Dąbrowa Górnicza (1909–16)
  • Gołonóg (de facto 1941–54, de jure 1950–54)
  • Górnicza (1874–1909)
  • Grodziec (1915–51)
  • Gzichów (1867–1915)
  • Kazimierz (1950–54)
  • Koziegłowy (1867–1915)
  • Koziegłowy (1915–26 →)
  • Koziegłówki (1915–26 →)
  • Kromołów (← 1890–1926 →)
  • Łagisza (1915–54)
  • Łosień (1867–1954 i od 1973)
  • Mierzęcice (1915–26 →)
  • Milowice (1915)
  • Modrzejów (1915)
  • Mrzygłód (1915–16 i 1919–26 →)
  • Myszków (1924–26 →)
  • Niegowa (1867–1926 →)
  • Niwka (1915–53)
  • Olkusko-Siewierska (1867–1915, 1919–41 i 194?–49)
  • Osad Górniczych (1867–1874)
  • Ożarowice (1867–1941 i 1945–49)
  • Pińczyce (1867–1926 →)
  • Poraj (1915–19 i 1925–26 →)
  • Poręba (Mrzygłodzka) (1867–1926 →)
  • Psary (od 1973)
  • Rokitno Szlacheckie (1867–1926 →)
  • Rudnik–Wielki (1867–1926 →)
  • Sączów (1941–45 i 1950–54)
  • Siewierz (1890–1916 i 1919–26 →)
  • Strzemieszyce (1941–4?)
  • Strzemieszyce Wielkie (1950–54)
  • Sulików (1867–1915)
  • Włodowice (1867–1926 →)
  • Wojkowice Kościelne (de facto 1867–1941, de jure 1867–1949; i od 1973)
  • Wysoka (1915–19)
  • Zagórze (Olkuskie) (1867–1874 i 1909–54)
  • Zagórze (GGW) (1915)
  • Ząbkowice (de facto 1941–54, de jure 1950–54; i od 1973)
  • Żarki (1867–1926 →)
Gromady
(1954–72)
  • Błędów (1954–61)
  • Bobrowniki (1954–72)
  • Dąbie (1954–72)
  • Dobieszowice (1954–72)
  • Gołonóg (1954–56)
  • Kazimierz (1954)
  • Klimontów (1954)
  • Łagisza (1954–68)
  • Łosień (1954–72)
  • Maczki (1954–57)
  • Okradzionów (1954–72)
  • Ostrowy Górnicze (1954–55)
  • Ożarowice (1954–56 →)
  • Porąbka (1954–55)
  • Psary (1954–72)
  • Rogoźnik (1954–72)
  • Sarnów (1954–72)
  • Sączów (1954–72)
  • Siemonia (1954–61)
  • Strzemieszyce Małe (1954–72)
  • Strzemieszyce Wielkie (1954)
  • Strzyżowice (1954–72)
  • Tąpkowice (1954–56 →)
  • Tuczna Baba / Tucznawa (1954–72)
  • Ujejsce (1954–72)
  • Wojkowice Komorne (1954)
  • Wojkowice Kościelne (1954–72)
  • Zagórze (1954)
  • Ząbkowice (1954–55)
  • Żychcice (1954–61)
  • p
  • d
  • e
Przynależność wojewódzka
  • woj. kieleckie (II RP) (1927-39)
  • woj. kieleckie (PRL) (1945)
  • woj. śląskie (1945-50)
  • woj. katowickie (1950-53)
  • woj. stalinogrodzkie (1953-56)
  • woj. katowickie (1956-75)
Miasta
Osiedla (1954-72)
Gminy wiejskie
(← 1927-39, 1945-54 i 1973-75)
  • Koziegłowy (do 1949)
  • Koziegłówki (do 1954)
  • Kroczyce (← od 1951)
  • Kromołów
  • Łazy (od 1948)
  • Mierzęcice
  • Mrzygłód
  • Myszków (do 1949)
  • Niegowa (do 1954)
  • Ogrodzieniec (od 1973)
  • Pińczyce (do 1954)
  • Poraj (do 1954)
  • Poręba (do 1954)
  • Rokitno-Szlacheckie (do 1947)
  • Rudnik Wielki (do 1954)
  • Siewierz (do 1954)
  • Siewierz (od 1973)
  • Włodowice
  • Wysoka (1973-74)
  • Żarki (do 1954)
Gminy wiejskie pod okupacją
(1939-45)
  • Kozieglowy
  • Lazy
  • Myschkow
  • Poraj
  • Poremba
  • Siewierz
  • Wlodowice
Gromady
(1954-72)
  • Będusz (1954-55 →)
  • Blanowice (1954-72)
  • Brudzowice (1954-72)
  • Bzów (1954-72)
  • Choroń (1954-55 →)
  • Chruszczobród (1954-72)
  • Ciągowice (1954-61)
  • Cynków (1954-55 →)
  • Giebło (← 1956-72)
  • Gniazdów (1954-55 →)
  • Góra Włodowska (1954-55 →)
  • Jastrząb (1954-55 →)
  • Jaworznik (1954-55 →)
  • Koziegłówki (1954-55 →)
  • Kroczyce (1954-72)
  • Kromołów (1954-72)
  • Kuźnica Stara (1954-55 →)
  • Lgota Górna (1954-55 →)
  • Ludwinów (1954-55 →)
  • Łazy (1954-55)
  • Marciszów (1954-64)
  • Markowice (1954-56 →)
  • Masłońskie (1954-55 →)
  • Mierzęcice (1954-72)
  • Mrzygłód (1954-56 →)
  • Mzurów (1954-55 →)
  • Niegowa (1954-55 →)
  • Niegowonice (1954-72)
  • Niwki (1954-61)
  • Nowa Wieś (1954-59)
  • Nowa Wieś Żarecka (1954-55 →)
  • Ogrodzieniec (←1956)
  • Osiek (1954-55 →)
  • Pińczyce (1954-55 →)
  • Podzamcze (← 1956-72)
  • Poraj (1954-55 (→))
  • Poręba I (1954-56)
  • Poręba II (1954-57)
  • Pradła (1954-72)
  • Przeczyce (1954-72)
  • Przybynów (1954-55 →)
  • Przyłubsko (1954-59)
  • Rokitno Szlacheckie (1954-72)
  • Rudniki (1954-61)
  • Ryczów (← 1956-61)
  • Siedlec (1954-55 →)
  • Siewierz (1954-57)
  • Sokolniki (← 1955 →)
  • Sulików (1954-61)
  • Tomiszowice (1954-55 →)
  • Włodowice (1954-72)
  • Wysoka (1954-72)
  • Zawada (1954-55 →)
  • Zdów (1954-61)
  • Zendek (1954-61)
  • Żelisławice (1954-72)
  • p
  • d
  • e
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasteczko):
  • VIAF: 126835780
  • LCCN: n96101391
  • NKC: ge594728
  • J9U: 987007533207305171
Encyklopedia internetowa:
  • PWN: 3975103