Skępe

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Skępe

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Skępe

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Klasztor bernardynów w Skępem

Herb

Państwo

Polska

Województwo

kujawsko-pomorskie

Powiat

lipnowski

Gmina

Skępe

Prawa miejskie

1445

Burmistrz

Piotr Wojciechowski

Powierzchnia

7,48^[1] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość

3455^[1]
462^[1] os./km²

Strefa numeracyjna

+48 54

Kod pocztowy

87-630

Tablice rejestracyjne

CLI

Położenie na mapie gminy Skępe

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego

Położenie na mapie powiatu lipnowskiego

52°52′02″N 19°20′49″E/52,867222 19,346944

TERC (TERYT)

0408074

SIMC

0869583

Urząd miejski

ul. Kościelna 2
87-630 Skępe

Multimedia w Wikimedia Commons

Strona internetowa

Skępe – miasto w Polsce w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie lipnowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Skępe. Położone na Pojezierzu Dobrzyńskim na historycznej Ziemi Dobrzyńskiej. Od 1937 przez miasto biegnie linia kolejowa nr 27 Toruń – Nasielsk. W latach 1975–1998 administracyjnie należało do województwa włocławskiego.

Przez miasto przepływa rzeka Mień. Na jego terenie znajdują się również trzy jeziora: Święte, Małe oraz Wielkie.

Skępe uzyskało lokację miejską w 1445 roku, zdegradowane w 1869 roku, ponownie uzyskało prawa miejskie w 1997 roku^[2].

Kalendarium dziejów miasta

połowa XII–XIII wiek – na przesmyku pomiędzy obecnymi jeziorami Małym i Wielkim istniał obronny gród.
1412 – w posiadanie Skępego wszedł Janusz Kościelecki h. Ogończyk. Dał on początek Kościeleckim ze Skępego i Kościelca.
1434–1444 – pierwsza wzmianka o Skępem. Władysław Warneńczyk nadał prawo lokacji na gruntach wsi Skępe miasta. Fakt ten pozwala sądzić, że wieś Skępe istniała znacznie wcześniej i zapewne od początku swojego istnienia należała do rodu Kościeleckich herbu Ogończyk. Brak źródeł pisanych uniemożliwia umiejscowienie powstania Skępego w czasie. Faktem jest, że istniejąca na przesmyku pomiędzy jeziorami osada miała charakter handlowy.
1445 – lokacja miasta na prawie chełmińskim, dokonana przez Mikołaja Kościeleckiego (ok. 1410–1479) za pozwoleniem króla Kazimierza Jagiellończyka.
1453 – pierwsze wzmianki o skępskiej parafii św. Stanisława.
1498 – Mikołaj Kościelecki (biskup chełmski) (1450–1518) wraz z innym Mikołajem Kościeleckim, kasztelanem inowrocławskim, sprowadził do Skępego bernardynów z Koła i rozpoczął budowę kościoła i klasztoru.
1511 – za zgodą biskupa płockiego Mikołaj Kościelecki konsekrował klasztor bernardynów
przełom XVI i XVII wieku – szczyt rozwoju gospodarczego Skępego. Miasto położone przy gościńcu „toruńskim”, z Litwy do Poznania. W 1571 roku mieszczanie skępscy płacą podatek z 230 domów. Pozwala to szacować liczbę ludności w tym okresie na około 1300–1500 mieszkańców. Jak na miasto prywatne było więc ono spore. Prawdopodobnie w tym okresie Skępe było największym ośrodkiem miejskim na Ziemi Dobrzyńskiej. W 1627 roku mieszczanie skępscy uprawiali tysiąc morgów roli.
1793 – miasto znalazło się pod zaborem pruskim
1807 – miasto w Księstwie Warszawskim
1815 – po kongresie wiedeńskim w Królestwie Kongresowym
1867 – utrata praw miejskich
1939–1945 – podczas okupacji niemieckiej administracja nazistowska zmieniła nazwę miasta na niem. Skempe
1997 – odzyskanie praw miejskich

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Skępego w 2014 roku^[3].

Zabytki i obiekty historyczne

Skępe

Rynek – czworoboczny plac, położony na wzgórzu. Wytyczony został zapewne w 1. połowie XV wieku, w związku z lokacją miasta. W centralnej części znajduje się fontanna-obelisk, z podobizną koziołka, pochodząca z 1979 roku. Dawniej na rynku znajdowała się murowana karczma z 1. połowy XIX wieku. Została strawiona przez pożar i nie została już odbudowana.
Domy – najstarsze murowane domy znajdują się w Rynku i pochodzą z końca XVIII wieku. Pozostałe budynki, drewniane, rzadko drewniano-murowane oraz murowane, pochodzą głównie z XIX wieku i początku XX wieku. Przy ulicy Kościelnej, znajduje się także pochodząca z XVIII wieku drewniana chata.
Grodzisko – średniowieczne, położone nad Jeziorem Wielkim, lokalnie nazywane jest Okopem. Chronologia użytkowania obiektu określana jest na wieki od XI do XIII. W 1958 roku zostało poważnie zniszczone wskutek budowy amfiteatru.
Wzgórze po dawnym kościele farnym św. Stanisława. Obecnie wznosi się tu nowoczesny kościół – siedziba parafii Miłosierdzia Bożego. Świątynia św. Stanisława funkcjonowała niewątpliwie od połowy XV wieku (1453 – pierwsza wzmianka o parafii). W 1777 roku do przejęcia parafii skępskiej zmuszeni zostali wymyslińscy Bernardyni. W latach 1818–1820 pozostałości kościoła zostały rozebrane. Do niedawna w opisywanym miejscu znajdowała się drewniana dzwonnica, pamiętająca zapewne ostatni kościół św. Stanisława. Została rozebrana w związku z budową obecnego kościoła.

Wymyślin

Bernardyński zespół klasztorny, w którego skład wchodzą:
- kościół Zwiastowania NMP – wzniesiony z cegły w latach 1508–1510. W pierwotnym założeniu świątynia reprezentowała styl późnogotycki. W związku z późniejszymi przebudowami została znacznie zbarokizowana, wzbogacając się polichromiami Żebrowskiego. W 1749 r. wzniesiono barokową, pięciokondygnacyjną wieżę z hełmem oraz tarczą zegarową. W ołtarzu głównym kościoła znajduje się otoczona szczególnym kultem, koronowana figura Matki Bożej Skępskiej
- klasztor – murowany, wzniesiony w latach 1506–1510. Liczne przebudowy sprawiły, że kompleks klasztorny nie posiada wyraźnych cech stylowych. Sam zrąb fundamentów posiada cechy późnogotyckie.
- kompleks czworobocznego tzw. dziedzińca odpustowego, z krużgankami, wzniesiony w latach 1725–1732 w stylu barokowym.
- kaplica św. Barbary, wzniesiona w 1. połowie XVIII wieku pośrodku dziedzińca odpustowego, jako grobowa rodziny Zielińskich.
- spichlerz klasztorny z XVIII wieku. Przekształcony w końcu lat 30. XX wieku.
Borek skępski – pozostałość dawnej puszczy mazowieckiej. Ów park-las posiada powierzchnię około 10 hektarów. Jest to nie tylko miejsce ciekawe przyrodniczo (zespół ok. 50 gatunków drzew, również egzotycznych, takich jak m.in. kasztanowiec biały, leszczyna turecka czy jałowiec chiński), posiada ono również długą historię, gdyż jest ono związane z sanktuarium skępskim od początku jego istnienia.
- Kaplica „na Borku”, wzniesiona przed 1755, w związku z koronacją figury Matki Boskiej Skępskiej w 1755. Murowana, otynkowana, posiada skromne cechy baroku. W latach okupacji hitlerowskiej została zniszczona przez Niemców. Odbudowa miała miejsce w 1947 roku.
Interesujące zabytkowe domy, przeważnie drewniane, pochodzące z przełomu XIX/XX wieku.
Kompleks dawnego zajazdu klasztornego, wzniesiony w 1 połowie XIX wieku, przy głównym placu Wymyślina. Budynki są murowane, z cegły, reprezentujące styl klasycystyczny. Budynek główny został wzniesiony w 1826 roku. W 1840 roku powstały kolejne skrzydła (budynki gospodarcze oraz dwie oficyny). Do dzisiejszych czasów pozostał tylko budynek główny i jedna z oficyn.
Okazały drewniany budynek, w formie dworu, przy ulicy Klasztornej, obecnie własność Nadleśnictwa Skrwilno. Obiekt wzniesiony został na początku XIX wieku; jest on konstrukcji zrębowej. W latach 1903 oraz 1933 miały miejsce dwie poważniejsze przebudowy^[4].

Galeria

Zajazd Pod Kasztanami
Zabudowa miasta
Park w Skępem
Jezioro Skępe Wielkie
Pomnik Jana Pawła II

Zobacz też

Skępe (stacja kolejowa)
Skępe (stacja wąskotorowa)
Skępe Wioska
Kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Skępem
Parafia Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Skępem
Parafia Miłosierdzia Bożego w Skępem
Cmentarz żydowski w Skępem

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 68–69.
↑ Skępe w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ M. Krajewski, A. Mietz, Zabytki Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek 1996, pass.

Bibliografia

M. Krajewski, Dobrzyńska i Brzemienna Matka Boża w skępskim wizerunku, Rypin-Skępe 2017.
M. Krajewski: Skępe. Zarys dziejów i obraz współczesny, Rypin-Skępe 1996.
M. Krajewski: Wymyślińska Alma Mater, Rypin-Wymyślin 2007.

Linki zewnętrzne

Skępe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 666 .
Artykuł z 26 września 1859 w Tygodniku Ilustrowanym z drzeworytem kościoła w Skępe, [w:] str 15 i str 16
Sanktuarium. skepe.bernardyni.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-30)].
Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona

Gmina Skępe

Siedziba gminy: Skępe

Miasto	Skępe
Wsie	Boguchwała Bógzapłać Czermno Franciszkowo Gorzeszyn Grabówiec Huta Jarczewo Józefkowo Kierz Kukowo Likiec Lubówiec Ławiczek Łąkie Moczadła Obóz Pokrzywnik Radziochy Rumunki Skępskie Sarnowo Szczekarzewo Wioska Wólka Zajeziorze Żagno Żuchowo
Kolonie	Babie Ławy Chałacie Czarny Las Głęboczek Guzowatka Koziołek Kujawy Modrzewie Narutowo
Osada	Gęstowarka
Osada leśna	Kamienica
Części wsi	Beresztek Huta Łęcka Rumunki Wólczańskie
Kolonia wsi	Turka
Nieoficjalna część miasta	Wymyślin
Zniesione miejscowości	Mała Wólka Siedliska

Powiat lipnowski

Miasta	Bobrowniki Dobrzyń nad Wisłą Kikół Lipno Skępe
Gminy miejskie	Lipno
Gminy miejsko-wiejskie	Bobrowniki Dobrzyń nad Wisłą Kikół Skępe
Gminy wiejskie	Chrostkowo Lipno Tłuchowo Wielgie

Powiat lipnowski (1867–1975)

Siedziba powiatu – Lipno

Przynależność wojewódzka	gubernia płocka (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–38) woj. pomorskie (II RP) (1938–39) woj. pomorskie (PRL) (1945–50) woj. bydgoskie (1950–75)
Miasta	Bobrowniki (do 1870) Dobrzyń nad Wisłą Kikół (do 1870) Lipno Skępe (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bobrowniki Brudzeń (do 19?? →) Chalin (do 1954) Chrostkowo (od 1973) Czarne (do 1954) Czernikowo (od 1929) Dobrzejewice (do 1954) Dobrzyń nad Wisłą (od 1973) Jastrzębie (do 1954) Kikół Kłokock (do 1954) Ligowo (1921–54) Lipno (od 1973) Łąkie (do 1874) Mazowsze (do 1954) Narutowo (1932–44 i 1947–54) Nowogród (do 1954) Obrowo (1868–1929) Oleszno (1868–1930) Osiek (do 1921) Osiek nad Wisłą (do 1868) Ossówka (Osówka) (do 1954) Skępe (1932–54) Skępe (do 1932 i od 1973) Szpetal (Górny) Tłuchowo Wielgie (od 1973) Zaduszniki (do 1868 i 1930–54)
Gromady (1954–72)	Barany (1954–59) Bobrowniki (1954–72) Brzeźno (1954–59) Chalin (1954–71) Chrostkowo (← 1956–72) Ciechocin (1954–55 →) Czarne (1954–68) Czernikowo (1954–72) Dobrzyń nad Wisłą (1959–72) Dyblin (1954–59) Działyń (1954–55 →) Fabianki (1954–55 →) Głodowo (1954–61) Głogowo (1954 →) Grochowalsk (1954–72) Huta (1954–59) Jankowo (1954–68) Jasień (1954–59) Jastrzębie (1954–68) Karnkowo (1954–71) Kikół (1954–72) Kukowo (1954–68) Lenie Wielkie (1954–59) Ligowo (1954–55 →) Lipno (1969–72) Łąkie (1954–61) Łążyn (1954–55 →) Łochocin (1954–71) Makówiec (1954–59) Mazowsze (1954–71) Mierzynek (1954 →) Mokowo (1954–61) Moszczonne (1954–68) Mysłakówko (1954–71) Nasiegniewo (1954–57 →) Nowogród (1954–55 →) Obrowo (1954–55 →) Osiek nad Wisłą (1954–55 →) Osówka (1954–71) Ostrowite (1954–59) Pokrzywno (1954–59) Radomice (1954–72) Skępe (1954–72) Stalmierz (← 1956–59) Sumin (1954–59) Szpetal Górny (1954–55 →) Świętosław (1954–55 →) Tłuchowo (1954–72) Wielgie (1954–72) Wioska (1954–59) Witoszyn Stary (1954–55 →) Wola (1954–71) Wólka (1954–68) Zaduszniki (1954–68)

Miasta województwa kujawsko-pomorskiego

Miasta na prawach powiatu	Bydgoszcz Grudziądz Toruń Włocławek
Miasta powiatowe	Aleksandrów Kujawski Brodnica Chełmno Golub-Dobrzyń Inowrocław Lipno Mogilno Nakło nad Notecią Radziejów Rypin Sępólno Krajeńskie Tuchola Wąbrzeźno Świecie Żnin
Miasta gminne do 8 tys. mieszkańców	Barcin Bobrowniki Brześć Kujawski Chodecz Dobrzyń nad Wisłą Gąsawa Gniewkowo Górzno Izbica Kujawska Jabłonowo Pomorskie Janowiec Wielkopolski Kamień Krajeński Kcynia Kikół Kowal Kowalewo Pomorskie Lubień Kujawski Lubraniec Łabiszyn Łasin Mrocza Nieszawa Nowe Pakość Piotrków Kujawski Pruszcz Radzyń Chełmiński Skępe Strzelno Więcbork
Miasta gminne powyżej 8 tys. mieszkańców	Chełmża Ciechocinek Janikowo Koronowo Kruszwica Solec Kujawski Szubin

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).