Uniejów

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Uniejów

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	poddębicki
Gmina	Uniejów
Prawa miejskie	1285
Burmistrz	Józef Kaczmarek
Powierzchnia	12,23[1] km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	3000[2] 245,3 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 63
Kod pocztowy	99-210
Tablice rejestracyjne	EPD
Położenie na mapie gminy Uniejów Uniejów
Położenie na mapie Polski Uniejów
Położenie na mapie województwa łódzkiego Uniejów
Położenie na mapie powiatu poddębickiego Uniejów
51°58′12″N 18°48′01″E/51,970000 18,800278
TERC (TERYT)	1011044
SIMC	0949359
Hasło promocyjne: Tutaj narodzisz się na nowo
Urząd miejski ul. Bogumiła 13 99-210 Uniejów
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Uniejów – miasto położone nad Wartą w województwie łódzkim, w powiecie poddębickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Uniejów. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa konińskiego. Uniejów leży w historycznej ziemi sieradzkiej^[3]. Był miastem duchownym^[4] arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w powiecie szadkowskim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku^[5].

Do miasta należą dwie dawne miejscowości: Budy Uniejowskie oraz Kościelnica, które obecnie stanowią jego części.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 3000 mieszkańców^[2].

Uzdrowisko

Miasto, jak i cała gmina, ma charakter turystyczny. W 2008 roku otwarto Termy Uniejów z gorącymi solankami leczniczymi^[6][7]. Kompleks składa się z trzech obiektów: basenów, gastronomii oraz kasztelu rycerskiego^[8]. Co roku odbywa się tu wielki turniej rycerski oraz jarmark średniowieczny. 26 maja 2012 roku otwarto nowy obiekt, w którym znajdują się baseny kryte, baseny otwarte oraz zespół odnowy biologicznej^[9].

Od roku 2012 miasto posiada status miejscowości uzdrowiskowej. Podstawą do nadania statusu uzdrowiska były właściwości miejscowych ciepłych wód leczniczych, zawierających m.in. siarkę, radon, fluor, chlorki miedzi i żelaza, związki kwasu metakrzemowego oraz jod, którego zawartość jest taka, jak w Bałtyku.

Historia

Początki miasta datowane są na XI wiek, jednak pierwsze zachowane wzmianki o Uniejowie pochodzą z wieku XII. W 1136 roku miejscowość wymieniona została jako Unieievo w liczbie włości arcybiskupstwa gnieźnieńskiego; w bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego. Początkowo była osiedlem miejskim, a dopiero około 1285 roku nastąpiło nadanie jej praw miejskich. W latach 1331 i 1339 Uniejów został zniszczony przez Krzyżaków^[10]. W 1357 roku jako miasto we fragmencie civitatem Uneyow cum foro et villaeidem coniuncta dicta Koscelna wes wymienia po łacinie Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski^[11]. W 1376 roku w Uniejowie odbywa się pierwszy synod duchowieństwa polskiego^[11].

W XIV–XV wiek w Uniejowie znajdowała się rezydencja arcybiskupów gnieźnieńskich. W 1492 roku zamek oraz miasto złupił Kuśmider Gruszczyński^[11]. Na początku XVI wieku Uniejów składał się z trzech części: starego miasta z rynkiem, kolegiatą oraz kościołem św. Mikołaja, które w tym czasie otoczone było wałem, fosą i bramami, z przedmieścia zwanego Kościelna wieś oraz nowego miasta rozciągającego się od strony wsi Ostrowska ku zachodowi. Części te w jeden organizm miejski o nazwie Uniejów zjednoczył arcybiskup Jan Łaski aktem z 23 sierpnia 1520 roku^[11].

Na przełomie XV–XVI wieku Uniejów był dobrze rozwijającym się miastem o charakterze rzemieślniczo-handlowym^[10]. Istniało tu kilka cechów, m.in.: cech kuśnierzy, tkaczy, szewców, krawców czy piwowarów^[10]. W 1552 roku przedmieście miasta zwane po łacinie Villa templi (pol. Kościelna wieś) miała 16 osad rozciągających się na 16 łanach oraz 2 łany sołtysie^[11]. W 1563 roku w mieście pracowało 90 rzemieślników^[11]. Uniejów płacił wówczas do skarbca królewskiego 96 florenów szosu^[11].

W 1656 miasto zostało splądrowane przez wojska szwedzkie w czasie potopu szwedzkiego, a także odniosło zniszczenia w 1666 roku w czasie rokoszu Lubomirskiego. W 1704 roku pod Uniejowem obozowała konfederacja wielkopolska^[11]. W tym samym roku Uniejów został zdewastowany przez stronników Augusta II^[10]. W latach 1632, 1736, 1790 i 1816 miasto ucierpiało również przez pożary, które zniszczyły drewnianą w większości zabudowę^[11][10].

Do II rozbioru Polski w granicach administracyjnych województwa sieradzkiego. Od 1793 po II rozbiorze Polski miasto znalazło się w zaborze pruskim w granicach Królestwa Prus. W 1807 w granicach Księstwa Warszawskiego, a od 1815 – miasto w granicach Królestwa Polskiego. Po upadku powstania listopadowego miejscowość wraz z całym królestwem znalazło się pod zaborem rosyjskim.

Królestwo Polskie

W 1827 roku miasteczko liczyło 134 domy zamieszkane przez 1431 mieszkańców^[11]. W roku 1836 dobra uniejowskie wraz z zamkiem otrzymał rosyjski generał, szef sztabu feldmarszałka Iwana Dybicza – Karol von Toll, w nagrodę za znaczny współudział w rozbiciu powstańczych wojsk polskich podczas powstania listopadowego w bitwie pod Ostrołęką w 1831 r.; w jego imieniu dobrami zarządzał syn Aleksander. Uniejów i dobra klucza uniejowskiego były własnością Tollów aż do 1919 r., kiedy to zostały upaństwowione^[12].

W 1870 Uniejów wraz z wieloma innymi polskimi miastami został pozbawiony praw miejskich w ramach rosyjskich represji za powstanie styczniowe. Prawa te odzyskał dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Pod koniec XIX wieku miejscowość wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego^[11]. W mieście znajdowały się wówczas murowany kościół kolegiacki oraz drugi drewniany, murowana synagoga, przytułek dla 13 starców, sąd gminny okręgowy II, szkoła początkowa, urząd gminy z kasą pożyczkową, stacja pocztowa i telegraficzna, biuro rejenta, apteka, browar, wytwórnia octu, olejarnia, 9 wiatraków, garbarnia oraz farbiarnia przędzy i tkanin^[11][10]. Uniejów liczył wówczas 173 domy, w których mieszkało 3133 mieszkańców z czego 1300 wyznawało judaizm, a 114 protestantyzm^[11].

W 1905 roku w mieście wybuchły protesty przeciwko rusyfikacji oświaty. W 1918 roku nastąpił powrót miasta w granice niepodległej Polski. W 1919 roku Uniejów ponownie uzyskał prawa miejskie. W okresie międzywojennym w mieście były czynne m.in.: 3 młyny i cegielnia^[10].

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny światowej w okolicy miasta miały miejsce walki polsko-niemieckie o przeprawę na Warcie oraz liczne ofiary wśród ludności cywilnej. Pod koniec 1939 miasto znalazło się w granicach III Rzeszy, w tzw. Kraju Warty (Warthegau). Niemcy przemianowali miejscowość na Brückstadt^[13] i wysiedlili z niego ludność polską do Generalnego Gubernatorstwa. W 1940 roku Niemcy utworzyli tzw. otwarte getto dla żydowskich mieszkańców Uniejowa. 10 października 1941 getto zlikwidowano a Żydów przewieziono do getta w Czachulcu. Podczas niemieckiej okupacji do 1942 Niemcy wymordowali również całą społeczność żydowską, a stamtąd do obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem^[14]. 19 stycznia 1945 roku oddziały 1 Brygady Pancernej 8 Gwardyjskiego Korpusu Zmechanizowanego 1 Frontu Białoruskiego zdobyły miasto^[15][10].

Okres powojenny

Krótko po wojnie Uniejów przejściowo nie został zaliczony do miast według urzędowego wykazu miast i gmin z 28 lipca 1945^[16].

W okresie PRL-u w mieście powstał m.in.: oddział Zakładów Przemysłu Odzieżowego im. Adama Próchnika w Łodzi (wytwórnia bielizny pościelowej), oddział Zakładu Przemysłu Pończoszniczego "Sandra" w Aleksandrowie Łódzkim, Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury oraz baza maszynowa Spółdzielni Kółek Rolniczych^[10].

W 2012 roku rozporządzeniem premiera RP Uniejów wraz z sołectwami Spycimierz, Spycimierz-Kolonia, Zieleń i Człopy otrzymał status uzdrowiska^[17]

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Uniejowa w 2014 roku^[18].

Gospodarka

Pod koniec XIX wieku w miejscowości znajdowały się zakłady oraz fabryki przemysłowe w tym: fabryka octu, olejarnia, 9 wiatraków zbożowych, garbarnia oraz farbiarnia. Rozwijało się również rzemiosło. W mieście pracowało 80 szewców, 26 krawców, 22 stolarzy, 10 piekarzy, 8 rzeźników, 8 garncarzy oraz 5 kowali^[11].

Obecnie w obrębie Uniejowa znajdują się dwie duże fabryki: są to pochodząca z Roncello spółka K-Flex, z zakładem w Wieleninie-Kolonii zajmująca się wyrobem izolacji termicznych ze spienionego kauczuku^[19] oraz Japan Tobacco International Polska, z zakładem produkcyjnym w Starym Gostkowie przetwarzająca tytoń^[20].

Zabytki

Pomiędzy rynkiem a kolegiatą znajduje się wzniesiona w 1901 roku, wolno stojąca neobarokowa wieża kościelna. Zbudowana jest z czterech kondygnacji rozdzielonych gzymsami, posiada zegar. Wieża ma 25 m wysokości. Autor projektu jest nieznany.

Według rejestru zabytków NID^[21] na listę zabytków wpisane są obiekty:

• gotycki kościół kolegiacki Wniebowzięcia NMP (budowany w latach 1342–1349, konsekrowany 1365), nr rej.: 44/424 z 12.12.1953 oraz 104 z 21.10.1967
• kaplica grobowa prawosławna (cerkiewka), 1885, nr rej.: 397/139 z 26.06.1987 (budynek znajduje się w Orzeszkowie-Kolonii)
• zamek, XIV w., XVII w., XIX w., nr rej.: 714 z 21.10.1967
• park przy zamku, 2 poł. XIX w., nr rej.: A-481/222 z 19.08.1992 z przyległym terenem starorzecza Warty (otoczenie zamku i parku), A/26 z 17.05.2007 (otoczenie) dec. uchylona
• dwór, ul. Kościelnicka, ok. 1845, nr rej.: 360/102 z 10.08.1984

Na miejscowym cmentarzu rzymskokatolickim znajduje się pomnik Teofila Pieczyńskiego (zm. w 1898 w Czepowie) – właściciela dóbr Czepów. Na obelisku umieszczono tondo z rzeźbiarskim wizerunkiem zmarłego wykonanym przez łódzkiego rzeźbiarza Urbanowskiego w 1900 roku (Antoniego lub Józefa). Na cmentarzu w Uniejowie pochowano także: Teodora Zajączka (1838–1905) – obywatela ziemskiego i sędziego; rodzinę Wieniawa-Długosz – rolników i obywateli Uniejowa; Teofila Pieczyńskiego (zm. 1885) – oficera Wojsk Polskich, doktora medycyny praktykującego wiele lat we Francji, autora licznych publikacji, właściciela wsi Rożniatów koło Uniejowa oraz jego małżonkę Katarzynę Heloizę Pieczyńską z Hastier du Moussai (ur. w 1829 we Francji, zm. 1907 w Kaliszu). Pomnik Pieczyńskich wykonała firma Walicki i Ginter z Kalisza. Na cmentarzu znajduje się również wspólna mogiła 67 żołnierzy Wojska Polskiego, poległych w walce z Niemcami we wrześniu 1939 roku. Jest tam również grób zakładników - mieszkańców miasta - zabitych przez Niemców we wrześniu 1939 roku^[10].

Przy drodze Uniejów – Dąbie znajduje się kaplica de Tollów, właścicieli Uniejowa od 1836 do 1914 roku, zrewitalizowana w 2022 roku dzięki budżetowi województwa Łódzkiego z programu "Łódzkie ratuje zabytki".^[22]

Na terenie miasta i w jego okolicach znajduje się kilka bunkrów pochodzących z okresu II wojny światowej.

Miasta partnerskie

W listopadzie 2019 miastami partnerskimi Uniejowa były^[23]:

• Gorki
• Krāslava
• Mórahalom
• Naftalan
• Sonkajärvi
• Szczyrk
• Truskawiec
• Ckaltubo
• Alatri
• Grindavik
• Turek

Zobacz też

• Zamek w Uniejowie
• Cmentarz żydowski w Uniejowie

Przypisy

Bibliografia

• Liliana Krantz, Zamek w Uniejowie, Warszawa – Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, ISBN 83-01-02091-1.

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa miasta
• Informacyjny portal Uniejowa
• Uniejów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 802 .