Żarki
 | Ten artykuł dotyczy miasta w województwie śląskim. Zobacz też: inne znaczenia. |
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Rynek w Żarkach | |||
| |||
| Państwo |
| ||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | myszkowski | ||
| Gmina | Żarki | ||
| Burmistrz | Klemens Podlejski | ||
| Powierzchnia | 25,68 km² | ||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna | +48 34 | ||
| Kod pocztowy | 42-310 | ||
| Tablice rejestracyjne | SMY | ||
Położenie na mapie gminy Żarki  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu myszkowskiego  | |||
 50°37′27″N 19°21′50″E/50,624167 19,363889 | |||
| TERC (TERYT) | 2409054 | ||
| SIMC | 0932643 | ||
Urząd miejski ul. Kościuszki 15/1742-310 Żarki | |||
| |||
| |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Żarki – miasto w Polsce położone w województwie śląskim, w powiecie myszkowskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Żarki.
W 1595 roku miasto położone w powiecie lelowskim województwa krakowskiego było własnością Aleksandra Myszkowskiego[2].
Demografia
Piramida wieku mieszkańców Żarek w 2014 r.[1]: 
Dzielnice
W skład Żarek wchodzi 5 dzielnic:
- Czarka
- Leśniów
- Olesiów
- Połomia Żarecka
- Przewodziszowice
Historia
Po raz pierwszy Żarki wzmiankowano w spisie świętopietrza z lat 1325–1327. W 1370 r. osadę otrzymał jako lenno książę Władysław Opolczyk. Prawa miejskie miasto uzyskało przed 1382 r. W 1406 r. Władysław Jagiełło przeniósł je z prawa polskiego na prawo średzkie. W 1466 r. miał istnieć tu zamek, którego bronił podczas najazdu Jakub Kreza[3].
W 1556 r. miasto otrzymało przywilej organizowania cotygodniowych targów, które odbywały się w każdy wtorek i trzech jarmarków w roku[4]. Około 1620 r. Mikołaj Koryciński rozpoczął tu budowę dworu obronnego[5]. Gościła w nim później królowa Maria Ludwika, żona Władysława IV[6]. W 1661 r. znaczna część mieszkańców zmarła na skutek zarazy[6]. W 1664 r. miasto zostało zniszczone przez wielki pożar.
W 1712 r., w okresie walk o koronę polską, pod Żarkami doszło do bitwy między zwolennikami Stanisława Leszczyńskiego i Augusta II. Z kolei w 1809 r. miasto wyznaczono na punkt zborny wojsk narodowych z terenów ówczesnych powiatów: częstochowskiego, lelowskiego i pilickiego[6].
W 1827 r. ludność żydowska stanowiła ok. 27% mieszkańców. W I poł. XIX w. (po 1831 r.) pochodzący z Krakowa przemysłowiec Piotr Steinkeller rozpoczął proces uprzemysłowienia miasta. Założył w mieście olejarnię, browar oraz zakład produkcji maszyn rolniczych, w którym produkował również popularne powozy, nazywane później steinkelerkami. Kiedy w trakcie budowy Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w latach 40. XIX w. mieszkańcy przeciwstawili się poprowadzeniu jej przez Żarki, o co Steinkeller usilnie zabiegał, popadł z nimi w konflikt, na skutek którego zdecydował się sprzedać swe tutejsze majątki. W wyniku tego miasto wkrótce wyraźnie podupadło[6].
Żarki utraciły prawa miejskie za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym.
II wojna światowa
Po wybuchu II wojny światowej, w dniu 4 września 1939 r. żołnierze niemieccy rozstrzelali w Żarkach 104 mieszkańców. Podczas okupacji hitlerowskiej, w 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 3500 Żydów. W 6 października 1942 zostali wywiezieni do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[7]. Podczas likwidacji getta żydowskiego, w dniu 6 października 1942 r. Niemcy rozstrzelali na kirkucie grupę trzystu Żydów. 28 marca 1944 roku grupa partyzantów Armii Ludowej skonfiskowała 10 000 kartek żywnościowych o wartości 100 tys. marek. Akcją dowodził Franciszek Szlachcic[8].
Okres powojenny
W dniu 1 lipca 1949 r. Żarki odzyskały prawa miejskie (miasto utworzono z gromad Żarki i Leśniów na podstawie rozporządzenia Ministra Administracji Publicznej z 9 sierpnia 1949 r.).
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa częstochowskiego.
Zabytki
- Sanktuarium Matki Bożej Leśniowskiej Patronki Rodzin
- strażnica Przewodziszowice z XIV w.;
- kościół św. Szymona i Judy Tadeusza z 1522 r. i rozbudowany w XVII w.;
- kościół św. Barbary z XVII w.;
- pozostałości zespołu dworskiego Korycińskich z XVIII w. – mur i baszta;
- ruiny kościoła św. Stanisława, zbudowanego przed 1782 r.[9];
- kamienne stodoły z końca XIX i początku XX w. przy ul. Ofiar Katynia, w których nakręcono kilka kadrów do filmu Lecha Majewskiego Młyn i krzyż;
- cmentarz parafialny[10].
- Zabytki kultury żydowskiej
Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie Żarek funkcjonuje parafia rzymskokatolicka Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza.
Transport
Węzeł drogowy – krzyżują się tu drogi wojewódzkie 789, 792 oraz 793. W odległości 18 km od miasta przebiega międzynarodowa trasa E75 Gdańsk – Cieszyn.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Żarki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 109.
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2013-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-25)].
- ↑ M. Antoniewicz, Niektóre problemy genezy miasta Żarki na tle politycznych dziejów regionu w XIV w., w: Szkice z dziejów Żarek, red. H. Rola, Katowice 1984
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2013-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-28)].
- ↑ a b c d Anna Jurkiewicz, Stanisław Ziemba: Województwo katowickie. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1962, s. 440-441.
- ↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 350 .
- ↑ Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 420
- ↑ :: UMiG Żarki ::. umigzarki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-12)]..
- ↑ SPIS OBIEKTÓW NIERUCHOMYCH WPISANYCH DO REJESTRU ZABYTKÓW Z TERENU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2020-06-02]
Linki zewnętrzne
- Miasto i Gmina Żarki
- Żarki 4.) osada miejska, powiat będziński, 7 w. od st. Myszków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 736 .
- p
- d
- e
Gmina Żarki
| Siedziba gminy |
|
|---|---|
| Wsie |
|
| Integralne części wsi |
|
- p
- d
- e
Miasta województwa śląskiego
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
|
- p
- d
- e
Powiat będziński (1867–1975) (► GGW)
- Siedziba powiatu – Będzin
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Osiedla (1954–72) |
|
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
- p
- d
- e
Powiat zawierciański (1927–1975) (► 1939–45)
- Siedziba powiatu – Zawiercie
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta | |
| Osiedla (1954-72) |
|
| Gminy wiejskie (← 1927-39, 1945-54 i 1973-75) |
|
| Gminy wiejskie pod okupacją (1939-45) |
|
| Gromady (1954-72) |
|
- p
- d
- e
Powiat myszkowski (1956–1975)
- Siedziba powiatu – Myszków
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta | |
| Osiedla (1954–72) |
|
| Gromady (1956–72) |
|
| Gminy wiejskie (1973–75) |
|
- p
- d
- e
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
